(2022 - جىلى 2 - ايدىڭ 11 - كۇنى ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق 15 - كەزەكتى حالىق قۇرىلتايىنىڭ 1 - ماجىلىسىندە جاسالدى)
اۆتونوميالى وبلىستىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى پارتيا گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى، ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى جاۋ تيانجيە
وتكەن بەس جىلداعى نەگىزگى قىزمەتتەر
وتكەن بەس جىلدا وبلىسىمىزداعى ٴار ۇلت حالقى وبلىستىق پارتكومنىڭ ىنتىماقتاستىرۋىندا، جەتەكشىلىگىندە قيىنشىلىقتاردى جەڭىپ، قاجىرلىلىقپەن ناقتى ىستەر ىستەپ، ىلەنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعىنىڭ جاڭا جاعدايىن جاراتتى. بەس جىلدان بەرى اۆتونوميالى وبلىستىق 14 - كەزەكتى حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى شي جينپيڭ جاڭا ٴداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن جەتەكشى ەتۋگە تاباندى بولىپ، پارتيا 19 - قۇرىلتايىنىڭ جانە پارتيا 19 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ٴار رەتكى جالپى ماجىلىستەرىنىڭ رۋحىن، 3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ٴماجىلىسىنىڭ رۋحىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، نازاردى جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىن تولىق، دۇرىس، جاپپاي دايەكتىلەندىرۋگە شوعىرلاندىرىپ، قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىق باس نىساناسىن مىقتاپ يگەرىپ، اۆتونوميالى رايوندىق، اۆتونوميالى وبلىستىق پارتكومنىڭ قىزمەت ورنالاستىرۋىنا ساي، حالىقتىڭ باقىتتى تۇرمىس قالاۋىن كوزدە ۇستاپ، حالىق قۇرىلتايى تۇزىمىنە تاباندى بولۋدىڭ جانە ونى كەمەلدەندىرۋدىڭ ٴتۇبىرلى تالابىن ارقاۋ ەتىپ، حالىق قۇرىلتايىنىڭ بورىشى مەن مىندەتىن باتىل ارقالاپ، جاۋاپكەرشىلىكتى تولىق اتقارىپ، ناقتى يگەرىپ، شىنايى ىستەپ، ىلگەرى - كەيىندى 44 رەت ارناۋلى تاقىرىپتا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ، 32 رەت زاڭ اتقارۋدى تەكسەرۋدى ۇيىمداستىرىپ، ورىستەتىپ، 76 رەت تەكسەرۋ - زەرتتەۋ دوكلادىن جاسادى، حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ جيىنىن 41 رەت اشىپ، ۇكىمەتتىڭ، باقىلاۋ - تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ، سوتتىڭ، پروكۋراتۋرانىڭ 63 ٴتۇرلى قىزمەت بايانداماسىن تىڭداپ جانە قاراپ، تۇراقتى كوميتەتتىڭ فۋنكتسيالىق رولىن ٴونىمدى ساۋلەلەندىرىپ، ىلەنىڭ ورنىقتىلىعى مەن دامۋىن پارمەندى قامتاماسىزداندىردى.
بەس جىلدان بەرى تۇراقتى كوميتەت پارتكومنىڭ قىزمەت ورنالاستىرۋىن باتىل دايەكتىلەندىرۋدەن بۇلجىماي، حالىق قۇرىلتايىنىڭ جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋىن تولىق ايگىلەۋدى كۇش سالا جەبەدى
پارتيانىڭ باسشىلىعىنا تاباندى بولۋ تىڭ دەڭگەيگە كوتەرىلدى. شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ بەدەلى مەن ورتالىقتانعان ٴبىر تۇتاس باسشىلىعىن باستان - اياق قورعاۋدى ەڭ ٴتۇبىرلى ساياسي ٴتارتىپ جانە ساياسي قاعيدا ەتىپ، يدەيادا، ساياسيدا، ارەكەتتە شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىمەن وسكەلەڭ ٴبىر اۋىزدىلىقتى باتىل ساقتادى. پارتيانىڭ باسشىلىعىنا بۇلجىماي تاباندى بولۋدى حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ تۇتاس بارىسىنا ٴسىڭىرىپ، ورتالىقتىڭ حالىق قۇرىلتايى قىزمەتى ٴماجىلىسىنىڭ رۋحىن جانە اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ، وبلىستىق پارتكومنىڭ جاڭا داۋىردەگى حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىن كۇشەيتۋ جانە جاقسارتۋ جونىندەگى اتقارۋ پىكىرىن تاباندىلىقپەن دايەكتى تياناقتاندىرىپ، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ حالىق قۇرىلتايى تۇزىمىنە تاباندى بولۋ جانە ونى كەمەلدەندىرۋ جونىندەگى ماڭىزدى يدەياسىمەن حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنە ٴبىر تۇتاس باسشىلىق ەتىپ، حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىن باستان - اياق شينجياڭ قىزمەتىنىڭ باس نىساناسى ارقىلى جوسپارلاپ ىلگەرىلەتتى.
پارتكومنىڭ ماقساتىن تياناقتاندىرۋدا جاڭا بورىش ارقالادى. پارتيانىڭ باسشىلىعىنا باستان - اياق تاباندى بولىپ، حالىقتىڭ وزىنە - وزى قوجا بولۋى مەن مەملەكەتتى زاڭمەن جونگە سالۋدى جاندى ۇشتاستىرىپ، حالىق قۇرىلتايى ٴتۇزىمىنىڭ ساياسي ابزالدىعى مەن تۇزىمدىك ابزالدىعىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، كەلەلى ىستەردى بەلگىلەۋ ۇقىعى مەن كادرلاردى مىندەتكە تاعايىنداۋ، مىندەتىنەن بوساتۋ ۇقىعىن دۇرىس جۇرگىزدى.
پارتكومنىڭ ورنالاستىرۋلارىن تياناقتاندىرۋدا تىڭ ورە ايگىلەندى. پارتكومنىڭ وزەكتى قىزمەت ورنالاستىرۋلارى قايدا بولسا، حالىق قۇرىلتايىنىڭ ٴتۇرلى قىزمەتتەرىن سوعان باعىتتاۋعا، رولىن دا سول ارادا ساۋلەلەندىرۋگە باستان - اياق تاباندى بولىپ، پارتكومنىڭ قىزمەت ورنالاستىرۋلارىنا بويسۇنىپ جانە قىزمەت وتەپ، القا مۇشەلەرىنىڭ باسشىلىق جاۋاپكەرشىلىگىن شىنايى كۇشەيتىپ، شۇعىل، قيىن، قاتەرلى، اۋىر مىندەتتەردى ورىنداۋ بارىسىندا حالىق قۇرىلتايىنىڭ كەلبەتىن ايگىلەدى.
بەس جىلدان بەرى، تۇراقتى كوميتەت تاماشا زاڭ جاساپ، شەبەرلىكپەن جونگە سالۋعا كەپىلدىك ەتۋگە تاباندى بولىپ، زاڭمەن باسقارىلاتىن ىلە قۇرۋدا تىڭ قادام تاستاۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتتى
جەرگىلىكتى زاڭ شىعارۋدا تىڭ تابىستارعا قول جەتكىزدى. شي جينپيڭنىڭ زاڭمەن باسقارۋ يدەياسىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىن، اسىرەسە، قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىق باس نىساناسىن دايەكتى تياناقتاندىرۋدى زاڭ شىعارۋدىڭ نەگىزگى جەلىسى ەتۋگە تاباندى بولىپ، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم مەن وبلىستىق پارتكومنىڭ كەلەلى قىزمەت ورنالاستىرۋلارىن دايەكتى تياناقتاندىرۋدى زاڭ شىعارۋدىڭ ٴتۇيىنى ەتىپ، «ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ زاڭ شىعارۋ ەرەجەسى»، «ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ زاڭ شىعارۋدى باعالاۋ ٴادىسى»، «ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ زاڭ شىعارۋ جونىندە اقىل - كەڭەس سۇراۋ ماماندار قامباسىن باسقارۋ ٴادىسى» سياقتىلاردى ىلگەرىندى - كەيىندى بەلگىلەدى. بەس جىلدىق زاڭ شىعارۋ جوباسىن جاپپاي ورىنداپ، ىلگەرىندى - كەيىندى 8 جەرگىلىكتى سيپاتتى زاڭ - ەرەجەنى (ارناۋلى ەرەجە) جاريالاپ اتقارىپ، 2 جەرگىلىكتى سيپاتتى زاڭ - ەرەجەگە (ارناۋلى ەرەجە) وزگەرىس ەنگىزدى.
ٴتۇيىندى سالالاردى زاڭمەن قامتاماسىزداندىرۋ تىڭنان كۇشەيتىلدى. «ىلە وزەنى اڭعارىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋ ەرەجەسى»، «قۇلىستاي جايلاۋىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋ ەرەجەسى»، «شاۋەشەك قالاسىنىڭ وزەن ارناسى ەكولوگياسىن قورعاۋ ەرەجەسى» سياقتى ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ سالاسىنا ساياتىن كوپتەگەن جەرگىلىكتى زاڭ - ەرەجەلەردى ىلگەرىندى - كەيىندى جاساپ، «التاي ايماعىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋ ەرەجەسىنە» جانە «جەمەنەي اۋدانى ساۋىر تاۋىنىڭ مۇزدىق، سۋ بايلىعىن قورعاۋ ەرەجەسىنە» قايتادان وزگەرىس ەنگىزدى. ىلە، تارباعاتاي، التاي ٴۇش ورىننىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالاسىنداعى كەمەلدى جەرگىلىكتى زاڭ - ەرەجە، ٴتۇزىم جۇيەسىن ورناتتى. «ىلە اڭعارىنداعى شينجياڭ قوڭىر ارا بايلىعىن قورعاۋ ەرەجەسى»، « ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ اۋىل - قىستاق تازالىعى ەرەجەسى»، «ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ وڭىرلىك ساياحاتتى ىلگەرىلەتۋ ەرەجەسى» سياقتىلاردى جاسادى.
ەستەلىككە الىپ تەكسەرۋ قىزمەتىندە تىڭ دامۋ بولدى. نەگىزگى زاڭنىڭ بەدەلى مەن زاڭداردىڭ تۇتاستىعىن قورعاۋدى كوزدە ۇستاپ، ولشەمدى قۇجاتتاردى ەستەلىككە الىپ تەكسەرۋ قىزمەتىن ماڭىزدى ورىنعا قويۋعا باسا ٴمان بەردى. 2021 - جىلى تۇڭعىش رەت اۆتونوميالى وبلىستىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ ەستەلىككە الۋ، تەكسەرۋ قىزمەتىن ىلگەرىلەتۋ ٴماجىلسىن اشىپ، ولشەمدى قۇجاتتاردى ەستەلىككە الىپ تەكسەرۋ قىزمەتىنىڭ جۇيەلى ورىستەتىلۋىن ىلگەرىلەتتى؛ وبلىستىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى زاڭ - ٴتۇزىم قىزمەتى كوميتەتىنىڭ، تارباعاتاي جانە التاي ايماقتىق حالىق قۇرىلتايى قىزمەت كوميتەتىنىڭ ولشەمدى قۇجاتتاردى ەستەلىككە الىپ تەكسەرۋ قىزمەتىنىڭ جاعدايى جونىندەگى قىزمەت بايانداماسىن تۇڭعىش رەت تىڭدادى. وتكەن جىلداردان بەرگى 24 جەرگىلىكتى زاڭ - ەرەجەگە، ۇكىمەتتىڭ 362 ەرەجەسىنە جانە ولشەمدى قۇجاتىنا جاپپاي تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، زاڭعا ۇيلەسپەيتىن 2 ولشەمدى قۇجاتتى زاڭ بويىنشا كۇشىنەن قالدىرىپ، اۆتونوميالى وبلىستىق سوت مەكەمەسىنىڭ سوت جۇرگىزۋ كاسىپتىك قۇجاتىنان بىرەۋىن اداقتادى.
ٴادىليادا ٴادىل بولۋدىڭ جاڭا جاعدايىن قالىپتاستىرۋدى ىلگەرىلەتتى. اۆتونوميالى وبلىستىق حالىق سوتى مەكەمەسىنىڭ ٴبىر بەكەتتىك، كوپ نەگىزدى جاراستىرۋ جانە ٴبىر بەكەتتىك ارىز - شاعىمعا قىزمەت وتەۋ ورتالىعى قۇرىلىسىنىڭ ىستەتىلۋ جاعدايىنا ارناۋلى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، جەلىدە، جەلىدەن تىس ٴبىر بەكەتتىك ارىز - شاعىمعا قىزمەت وتەۋ جۇيەسى جونىندە ۇسىنىس - پىكىرلەر بەرىپ، تۇتاس كاسىپتى توراپتا ٴبىر جاقتى ەتۋ تەبىنىن ارتتىرىپ، تارباعاتاي جانە التاي ايماقتىق سوت مەكەمەسى جۇيەسى «ەكى ٴبىر بەكەتتىك» تەكشەسىنە سۇيەنىپ، قايشىلىقتار مەن داۋ - شارلاردى شەشۋ جانە ارىز - شاعىمعا قىزمەت وتەۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، ٴادىليانىڭ ساپا ونىمدىلىگى مەن ٴادىليانىڭ الەۋمەتتىك سەنىمدىلىگىن كورنەكتى جوعارىلاتتى.
بەس جىلدان بەرى تۇراقتى كوميتەت ٴتۇيىندى سالالارعا پارمەندى باقىلاۋ جۇرگىزۋدى كورنەكتىلەندىرىپ، ورنىقتىلىق پەن دامۋدى كۇش سالا جەبەپ، حالىقتىڭ تىلەگىن اناعۇرلىم ويداعىداي قاناعاتتاندىردى
ورنىقتىلىقتى قورعاۋدى توڭىرەكتەپ، پارمەندى باقىلاۋ جۇرگىزدى. ىلگەرىندى - كەيىندى «اۆتونوميالى رايوننىڭ ۇلتتار ىنتىماعى، العا باسارلىعى ەرەجەسىنىڭ»، «اۆتونوميالى رايوننىڭ ۇشقارىلىقتى الاستاۋ ەرەجەسىنىڭ»، «اۆتونوميالى رايوننىڭ <جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ زاڭىن> اتقارۋ ٴادىسىنىڭ» اتقارىلۋ جاعدايىنا ىلگەرىندى - كەيىندى تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، «شەكارادان كىرىپ - شىعۋدى باسقارۋ زاڭى ەرەجەسىنىڭ»، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ شەكارانى باسقارۋ ەرەجەسىنىڭ» اتقارىلۋ جاعدايىنا تەكسەرۋ ورىستەتتى. قاتىستى تاراۋلاردى ورنىقتىلىقتى قورعاۋ قىزمەتىنىڭ ٴىس جۇزىندىك جاعدايىمەن ۇشتاستىرىپ، شارالارىن اناعۇرلىم كەمەلدەندىرىپ، قىزمەتتەردى جاقسارتۋعا قۋزاۋشىلىق جاسادى.
ەكونوميكانىڭ دامۋىن توڭىرەكتەپ، پارمەندى باقىلاۋ جۇرگىزدى. ٴار جىلى اۆتونوميالى وبلىستىڭ حالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋ جوسپارىن، مەجە ەسەپتى اتقارۋ، مەجە ەسەپكە تەڭشەۋ جۇرگىزۋ، سول دارەجەلى سوڭعى ەسەپ پەن قازىنالىق باقىلاۋ قىزمەتى جونىندەگى بايانداماسىن تىڭداپ جانە قاراپ، اۆتونوميالى وبلىستىڭ جىلدىق قازىنالىق جالپى سوڭعى ەسەبى مەن مەجە ەسەبىنىڭ اتقارىلۋ جانە باسقا دا قازىنالىق كىرىس - شىعىس جاعدايىنا تەكسەرۋ جۇرگىزدى. شينجياڭ بويىنشا قازىنالىق باقىلاۋدا بايقالعان ماسەلەلەردى رەتتەۋ - تۇزەتۋ ناتيجەسىن مالىمدەۋ ٴتۇزىمىن الدىمەن اتقاردى. ٴار جىلى اۆتونوميالى وبلىستىڭ ٴتۇيىندى نىساندارى مەن كەلەلى ينجەنەريا قۇرىلىسى جاعدايىنا باستاماشىلىقپەن تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى. 2018 - جىلدان باستاپ، ٴار جىلى وبلىستىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ مەملەكەت مەنشىگىندەگى مال - مۇلىكتى باسقارۋ جاعدايى جونىندەگى دوكلادىن تىڭدادى جانە قارادى.
حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋدى توڭىرەكتەپ، پارمەندى باقىلاۋ جۇرگىزدى. حالىق بۇقاراسىنىڭ اڭىسى كورنەكتى بولعان قولامتالى، قيىن ماسەلەلەردى باقىلاۋدى كىرىسۋ ٴتۇيىنى ەتۋگە تاباندى بولىپ، وبلىسقا توتە قاراستى اۋدان - قالالارعا جانە تارباعاتاي، التاي ايماقتارىنا بارىپ ارناۋلى تاقىرىپتا تەكسەرىپ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى. اۆتونوميالى وبلىستىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ، قالا - قالاشىقتارداعى جۇمىستانۋ جانە كاسىپتىك وقۋ - اعارتۋ، سونداي - اق بۇقارالىق مادەنيەت قيمىلى، بەيزاتتىق مادەني مۇرالاردى قورعاۋ، ەمدەۋ قۇرىلىمى رەفورماسى، ٴوزارا كىرىككەن قوعامدىق قۇرىلىم جانە الەۋمەتتىك اۋماق ورتاسى سياقتى قىزمەتتەرگە ىشكەرىلەي تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ٴوندىرىس حاۋىپسىزدىگىن حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ٴتۇيىنى ەتۋگە تاباندى بولىپ، «ٴوندىرىس حاۋىپسىزىگى جونىندە ىلە ساپارىن» ٴۇرتىس بەس جىل ورىستەتتى.
ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى توڭىرەكتەپ، پارمەندى باقىلاۋ جۇرگىزدى. «ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ زاڭىن» ىلگەرىلەتۋ، دايەكتىلەندىرۋدى توڭىرەكتەپ، لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى جونگە سالۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جەڭىسىنە قول جەتكىزىپ، ٴار جىلى ٴبىر نەگىزگى تاقىرىپ بەلگىلەپ، «ىلە ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ ساپارى» اتىنداعى زاڭنىڭ اتقارىلۋىن تەكسەرۋ قيمىلىن ۇزبەي ورىستەتىپ، ٴار جىلى ەكولوگيالىق ورتا جاعدايى جانە ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ نىساناسىنىڭ ورىندالۋ جاعدايى جونىندەگى دوكلادىن تىڭداپ جانە قاراپ، باعىتتامالى ۇسىنىس - پىكىرلەردى ورتاعا قويدى.
زاڭ اتقارۋدى توڭىرەكتەپ، پارمەندى باقىلاۋ جۇرگىزدى. نەگىزگى زاڭنىڭ بەدەلىن باستاماشىلدىقپەن قورعاپ، زاڭنىڭ اتقارىلۋىن جەبەدى. اۆتونوميالى وبلىستىڭ «تۇقىم زاڭى»، «حايۋاناتتاردا بولاتىن جۇقپالى ىندەتتەن ساقتانۋ زاڭى»، «اۋىل - قالاشىق جوباسى زاڭى»، «قوعامدىق قامسىزداندىرۋ زاڭى»، «عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىن وندىرگىش كۇشكە اينالدىرۋدى ىلگەرىلەتۋ زاڭى»، «ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردى جەبەۋ زاڭى»، «جۇقپالى اۋرۋلاردان ساقتانۋ جانە الدىن الۋ زاڭى»، «كاسىپتىك اۋرۋلاردان ساقتانۋ جانە الدىن الۋ زاڭى» سياقتىلاردىڭ اتقارىلۋىنا ىلگەرىندى - كەيىندى تەكسەرۋ جۇرگىزدى، مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنا، اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايىنا تىعىز سايكەسىپ، «ٴوندىرىس حاۋىپسىزدىگى زاڭى»، «ٴدارى - دارمەك باسقارۋ زاڭى»، «ينتەرنەت حاۋىپسىزدىگى زاڭى»، «ارىز - ارمان ەرەجەسى»، «تەلەفون جانە ينتەرنەت تۇتىنۋشىلارىنىڭ شىنايى سالاۋاتىمەن تىركەلۋىن باسقارۋ ەرەجەسى» سياقتى زاڭ - ەرەجەنىڭ اتقارىلۋ جاعدايىنا تەكسەرۋ جۇرگىزدى.
بەس جىلدان بەرى تۇراقتى كوميتەت ۋاكىلدەرگە قىزمەت وتەۋدى دەن قويا جاقسى ىستەپ، ۋاكىلدەردىڭ مىندەتىن زاڭ بويىنشا مۇقيات اتقارۋىن، جاۋاپكەرشىلىگىن ادا ەتۋىن كۇش سالا ىلگەرىلەتتى
ۋاكىلدەر قىزمەتىنىڭ نەگىزى جاپپاي بەكەمدەلدى. تۇراقتى كوميتەت قۇرامىنداعىلاردىڭ حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىمەن، قۇرىلتاي ۋاكىلدەرىنىڭ حالىق بۇقاراسىمەن بولعان بايلانىسىن تەرەڭدەتىپ جانە كەڭەيتىپ، ۋاكىلدەردىڭ ۇسىنىس - پىكىرلەرىن دەر كەزىندە تىڭداپ جانە جيناقتاپ، حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ حالىق تىلەگىمەن ۇيلەسۋىنە، بۇقارا مەن ەتەنە بولۋىنا كەپىلدىك ەتتى. جەلىدە، جەلىدەن تىس ٴوزارا ۇشتاستىرۋ ٴتاسىلىن قولدانىپ، ٴار جىلى مەرزىم بويىنشا ۋاكىلدەردىڭ مىندەت اتقارۋعا تاربيەلەۋ كۋرسىن اشتى. تاربيەلەۋ فورماسىن كەمەلدەندىرىپ، ۋاكىلدەردى اۆتونوميالى رايوننىڭ «ۋاكىلدەر لەكسياسىنا» قاتىناسۋعا تولىق ۇيىمداستىرىپ، جياڭسۋ، جىجياڭ سياقتى جەرلەرگە توپقا ٴبولىپ كۋرس كلاستارىنا ۇيرەنۋگە جىبەردى. مەملەكەتتىك جانە اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىمەن سايكەستى بايلانىس ورناتۋ، ولارعا قىزمەت وتەۋ، قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتىنە وسكەلەڭ ٴمان بەرىپ جانە مۇقيات جاقسى ىستەپ، ولاردىڭ مىندەت وتەۋ رولىن ساۋلەلەندىرۋىنە تەكشە ازىرلەندى، شارت - جاعداي جاسالدى.
ۋاكىلدەردىڭ تۇلعالىق رولى ٴونىمدى ساۋلەلەندىرىلدى. بەس جىلدان بەرى ۋاكىلدەر بۇقارانىڭ ويلاعانىن ويلاپ، بۇقارانىڭ اسىققانىنا اسىعىپ، «مەملەكەتتىڭ ٴىرى ٴىسىن» كوزدە ۇستاپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ امالياتىمەن بىرلەستىرە وتىرىپ 14 كەڭەستىك جوبا، 856 ۇسىنىس قويىپ، ٴىس جۇزىندىك ارەكەتتەرى ارقىلى «حالىق مەنى ۋاكىل ەتىپ سايلاعان ەكەن، مەن حالىق ٴۇشىن ۋاكىل بولامىن» دەگەن ايبىندى ۋادە بەردى. ۋاكىلدەردىڭ كەڭەستىك جوباسى مەن ۇسىنىستارىن ويداعىداي ٴبىر جاقتى ەتۋىنە قۋزاۋشىلىق جاساۋدى ۋاكىلدەردىڭ مىندەت وتەۋدەگى قوزعاۋشى كۇش رەتىندە مىقتى يگەرىپ، ٴتۇرلى كەڭەستىك جوبالاردىڭ، ۇسىنىستاردىڭ ٴونىمدى ٴبىر جاقتى ەتىلۋىن ىلگەرىلەتىپ، بۇقارانىڭ «شۇعىل، قيىن، ۋايىمداعان، ٴزارۋ» ماسەلەلەرىن شەشۋىنە جەبەۋشىلىك جاسالدى.ۋاكىلدەر قيمىلىنىڭ ناقتى ونىمدىلىگى اناعۇرلىم كورنەكتىلەندى. «ٴۇشتى تەكسەرۋ» قيمىلىن ۇدايى ۇيىمداستىرىپ جانە ورىستەتىپ، ۋاكىلدەردى 1560 ادام - رەت شوعىرلى كوزدەن كەشىرۋگە ۇيىمداستىردى، زاڭنىڭ اتقارىلۋىن تەكسەرۋگە جانە ارناۋلى تاقىرىپتا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە 480 ادام - رەت ۇيىمداستىردى، رەت سانى بويىنشا وبلىس دارەجەلى ٴتۇرلى تاربيەلەۋ كۋرسى، اڭگىمە ٴماجىلىسى، زەرتتەۋ - تالقىلاۋ ٴماجىلىسى، سوت مەكەمەلەرىنىڭ سوت تەرگەۋىن سىرتتاي تىڭداۋ سياقتى قيمىلدارعا 900 ادام - رەت قاتىناستىردى، ىلە، تارباعاتاي، التاي سىندى ٴۇش جەردەگى حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىن تىكەلەي جاۋاپتاسۋ ۇلگىسىندەگى شوعىرلى كوزدەن كەشىرۋگە ۇيىمداستىردى. «ۋاكىلدەر سان مىڭداعان وتباسىن ارالاۋ» قيمىلىن ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، ۋاكىلدەردى پارتيانىڭ باعىت - ساياساتتارىنىڭ «ۇگىتشسى»، قوعام جاعدايى مەن جۇرت رايىنىڭ «حابارشىسى»، قايشىلىق پەن داۋ - شاردىڭ «جاراستىرۋشسى» جانە ۇلتتار ىنتىماعىن قورعاۋدىڭ ۇلگىسى بولۋعا جەتەكتەدى جانە شابىتتاندىردى. حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىنىڭ «وتاۋى، كەڭسەسى، پۋنكتى» قۇرىلىسىن ارناعا ٴتۇسىرۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، ىلە، تارباعاتاي، التاي سىندى ٴۇش ورىنداعى 934 نەگىزگى ساتى «حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىنىڭ بايلانىس پۋنكتىن» ارقاۋ ەتىپ، بۇكىل وبلىستاعى 5 دارەجەلى حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىن «ۋاكىلدەردىڭ قابىلداۋ كۇنى»، «بۇقارا ٴۇشىن ناقتى ٴىس ىستەيمىن» سىندى امالياتتىق قيمىلداردى بىرلىكتە ورىستەتۋگە ۇيىمداستىرىپ، حالىق ٴۇشىن مىندەت وتەۋدىڭ ەڭ سوڭعى ٴبىر شاقىرىمىن تۇتاستىردى.
بەس جىلدان بەرى تۇراقتى كوميتەت وزىندىك قۇرىلىستى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن كۇش سالا جەبەدى
ساياسي قابىلەت قۇرىلىسى جاپپاي كۇشەيتىلدى. پارتيانى جاپپاي قاتاڭ جونگە سالۋدىڭ تۇلعالىق جاۋاپكەرشىلىگىن شىنايى ارقالاپ، تۋى ايقىن تۇردە ساياسيدى دارىپتەپ، «ەكىنى ۇيرەنۋ، بىردە تولىمدى بولۋ» جانە «اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ» تاقىرىپتىق تاربيەسى، پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋ تاربيەسى سياقتى قيمىلداردى تىڭعىلىقتى ورىستەتىپ، ۇيرەنۋ تاربيەسى بارىسىندا ۇمتىلا العا ىلگەرىلەۋدەي رۋحاني كۇشتى ۇزدىكسىز قابىلداپ، مۇرات - سەنىمدى اناعۇرلىم بەكەمدەدى.
مىندەت وتەۋ قابىلەتى قۇرىلىسى جاپپاي كۇشەيتىلدى. تۇراقتى كوميتەت قۇرامىنداعىلار مەن ورگان قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۇيرەنۋى مەن تاربيەلەۋدى ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ ىلگەرىلەتىپ، حالىق قۇرىلتايىنىڭ زاڭدارى مەن كاسىپتىك بىلىمدەرىن ۇزدىكسىز ۇيرەنىپ، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ حالىق قۇرىلتايى تۇزىمىنە تاباندى بولۋ جانە ونى كەمەلدەندىرۋ جونىندەگى ماڭىزدى يدەياسىن ىشكەرىلەي ۇيرەندى. تۇراقتى كوميتەتتىڭ قىزمەت ەرەجەسى مەن ورگاننىڭ قىزمەت ٴتۇزىمىن ونان ارى كەمەلدەندىرىپ، دەموكراتيالىق ورتالىقتاندىرۋ ٴتۇزىمى پرينسيبىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، تۇراقتى كوميتەت قۇرامىنداعىلاردىڭ ەرەجەنى قاتاڭ اتقارىپ، ماقۇلدانعان جەرگىلىكتى زاڭ - ەرەجەلەر مەن شىعارىلعان قاۋلىلاردىڭ كوللەكتيۆتىڭ اقىل - پاراساتىن تولىق ايگىلەۋىنە كەپىلدىك ەتتى. تۇراقتى كوميتەت مەڭگەرۋشىلەر جيىنى مۇشەلەرىنىڭ باستاماشىلدىقپەن تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋ قىزمەت مەحانيزمىن مۇقيات تياناقتاندىرىپ، جوعارى ساپالى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ بايانداماسى مەن قاراۋ پىكىرىن الىپ شىقتى.
كادرلار قوسىنى قۇرىلىسى جاپپاي كۇشەيتىلدى. ادام تاڭداۋدىڭ، ادام ىستەتۋدىڭ دۇرىس بەتالىسىنا تاباندى بولىپ، ساياسي ولشەمدى قاتايتىپ، تاربيەلەۋدى، باعالاۋدى كۇشەيتىپ، امالياتتىق شىنىعۋعا باسا ٴمان بەرىپ، اۋىس - كۇيىس جاساپ، قىزمەت ورنىن اۋىستىرىپ، كادرلار قوسىنى قۇرىلىمىن ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرىپ، ورگاننىڭ ومىرشەڭدىك كۇشى ۇزدىكسىز نىعايدى.
نەگىزگى ساتى حالىق قۇرىلتايى قۇرىلىسى جاپپاي كۇشەيتىلدى. تۇراقتى كوميتەت باسشىلىق القاسىنىڭ قۇرامىنداعىلاردىڭ اۋداندىق، اۋىلدىق حالىق قۇرىلتايلارىمەن بايلانىس جاساۋ، جەتەكشىلىك ەتۋ قىزمەتى مەحانيزمىن ورناتتى جانە تياناقتاندىردى. بەس جىلدان بەرى تارباعاتاي، التاي ايماعىنىڭ، سونداي - اق وبلىسقا توتە قاراستى اۋدان - قالالاردىڭ، اۋىل - قالاشىقتاردىڭ (ٴمالى باسقارماسى) حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنە جاپپاي تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى. وبلىس بويىنشا ٴمالى باسقارماسىنىڭ حالىق قۇرىلتايى قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ٴماجىلىسىن تۇڭعىش رەت اشىپ، «جاڭا داۋىردەگى ٴمالى باسقارماسى حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىن كۇشەيتۋ جانە جاقسارتۋ جونىندەگى جەتەكشى پىكىرىن» جاساپ شىعارىپ، ٴمالى باسقارماسى حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ جۇيەلىلەنگەن، تۇزىمدەنگەن دامۋ ارناسىنا ٴتۇسۋىن جەبەدى.
نەگىزگى قىزمەت اسەرى
ٴبىرىنشى، پارتيانىڭ باسشىلىعىنا تاباندى بولۋ − حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ باستان - اياق دۇرىس ساياسي بەتالىستى ساقتاۋىنىڭ العى شارتى جانە كەپىلى. تەك شي جينپيڭ جاڭا ٴداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىن ىشكەرىلەي ۇيرەنىپ، دايەكتىلەندىرىپ، ۇيرەنۋ جەتىستىكتەرىن «ەكىنى تۇراقتاندىرۋدى» باتىل قورعاۋدىڭ، «ەكىنى قورعاۋدى» ادالدىقپەن امالياتتا ايگىلەۋدىڭ ساياسي سانالىلىعىنا اينالدىرىپ، حالىق قۇرىلتايى تۇزىمىنە بۇلجىماي تاباندى بولۋ جانە ونى كەمەلدەندىرۋ بەرىك سەنىمىنە اينالدىرىپ، جاڭا داۋىردەگى حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋدىڭ بورىشى مەن جاۋاپكەرشىلىگىنە اينالدىرىپ، پارتيانىڭ باسشىلىعىن حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ ٴارقايسى جاقتارى مەن ٴارقايسى بۋىندارىنا، تۇتاس بارىسىندا دايەكتىلەندىرگەندە عانا، حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ دۇرىس بەتالىسپەن جاڭالىق اشا دامۋىن ىلگەرىلەتۋگە، حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ ناتيجەلى بولۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتۋگە بولادى.
ەكىنشى، حالىقتى وزەك ەتۋگە تاباندى بولۋ، حالىقتىڭ وزىنە - ٴوزى قوجا بولۋىن قامتاماسىزداندىرۋ − حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ شىعار ٴتۇيىنى جانە تابان تىرەر تياناعى. تەك حالىقتى بارىنەن جوعارى ورىنعا قويۋعا، حالىق ٴۇشىن مىندەت وتەۋگە تاباندى بولىپ، بۇقارانىڭ مۇددەسىن قورعاۋدى حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىمەن تىعىز ۇشتاستىرىپ، حالىق بۇقاراسىمەن باستان - اياق بىرگە وي جۇگىرتىپ، بىرگە ىستەگەندە عانا، حالىق دەموكراتياسىنىڭ ومىرشەڭدىك كۇشى مەن قۇدىرەتتى ومىرشەڭدىك كۇشىن تۇتاس بارىستا ايگىلەپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جاعدايدان حاباردار بولۋ ۇقىعى، قاتىناسۋ ۇقىعى، ويىن ٴبىلدىرۋ ۇقىعى، باقىلاۋ ۇقىعى سىندى ۇقىقتارىنان تولىق يگىلىكتەنۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، بۇقارانىڭ تابىس سەزىمىن، باقىت سەزىمىن، حاۋىپسىزدىك سەزىمىن ۇزدىكسىز كۇشەيتۋگە بولاتىندىعىن تەرەڭ سەزىندىك.
ٴۇشىنشى، زاڭنىڭ بەدەلىن قورعاۋعا، زاڭمەن جونگە سالۋ قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋگە تاباندى بولۋ − حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ كۇش سالۋ ٴتۇيىنى جانە باعدار كورسەتكىشى. تەك عىلمي زاڭ شىعارۋعا، دەموكراتيالى زاڭ شىعارۋعا، زاڭ بويىنشا زاڭ شىعارۋعا تاباندى بولىپ، جاڭالىق جاراتۋ وي جەلىسى بويىنشا زاڭ شىعارۋ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، زاڭ - ەرەجەلەردىڭ اتقارىلۋىن كۇشەيتىپ، زاڭمەن جونگە سالۋ ٴتاسىلى مەن زاڭمەن جونگە سالۋ تانىمى ارقىلى قىزمەتتى ىلگەرىلەتكەندە عانا، حالىق قۇرىلتايى ٴتۇزىمىنىڭ ابزالدىعىن جونگە سالۋ ونىمدىلىگىنە ويداعىداي اينالدىرىپ، جونگە سالۋ جۇيەسى مەن جونگە سالۋ قابىلەتىن وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋدە حالىق قۇرىلتايىنىڭ وزىندىك ۇلەس قوساتىندىعىن شىنايى سەزىندىك.
ٴتورتىنشى، زاڭ بويىنشا مىندەت اتقارۋدا قولداۋ كورسەتۋ مەن باقىلاۋ جۇرگىزۋدە تاباندى بولۋ − حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ وزەگى جانە تەتىگى. تەك حالىق قۇرىلتايى مەن ۇكىمەتتىڭ، باقىلاۋ - تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ، سوتتىڭ، پروكۋراتۋرانىڭ قاتىناسىن دۇرىس شەشىپ، ۇكىمەتتىڭ، باقىلاۋ - تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ، سوتتىڭ، پروكۋراتۋرانىڭ قىزمەتىن باقىلاۋدى ونىڭ سوتتىڭ، پروكۋراتۋرانىڭ زاڭ بويىنشا مىندەت وتەۋىن قولداۋمەن ورگانيكالى ۇشتاستىرىپ، قولداۋ كورسەتۋ مەن باقىلاۋ جۇرگىزۋگە تاباندى بولىپ، ٴوزارا قولداۋ كورسەتىپ، ٴوزارا سايكەستى قىزمەت ورىستەتكەندە عانا، قىزمەتتى كۇشەيتۋ مەن جاقسارتۋدىڭ قۇدىرەتتى بىرىككەن كۇشىن قالىپتاستىرۋعا بولاتىندىعىن جانە اكىمشىلىك ۇقىقتىڭ، باقىلاۋ ۇقىعىنىڭ، سوت جۇرگىزۋ ۇقىعىنىڭ، پروكۋراتۋرا ۇقىعىنىڭ دۇرىس جۇرگىزىلۋىنە اناعۇرلىم ويداعىداي كەپىلدىك ەتۋگە بولاتىندىعىن، حالىق بۇقاراسىنىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن ٴونىمدى قورعاۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتۋگە بولاتىندىعىن تەرەڭ سەزىندىك.
بەسىنشى، جاۋاپكەرشىلىكتى باتىل ارقالاۋعا، تاسقىنداعان ىنتامەن ٴىس ىستەۋگە تاباندى بولۋ − حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىندە قاناعاتتانارلىقتاي ونىمدىلىككە قول جەتكىزۋدىڭ كەپىلى جانە نەگىزى. قۇلشىنا ۇيرەنىپ، شىنايى بەرىلىپ، ناقتى ىستەۋدى قاستەرلەپ، جاڭالىق اشۋدان جازباعاندا عانا حالىق قۇرىلتايى قوسىنىنىڭ ٴىس تىندىرىپ، يگىلىك جاراتاتىن قوزعاۋشى كۇشى مەن ومىرشەڭدىگىن ٴونىمدى تاسقىنداتۋعا بولادى. باستان - اياق باتىلدىقپەن باقىلاۋ جۇرگىزەتىن، باتىلدىقپەن بەلدەسەتىن، سوڭىنا دەيىن مىقتى يگەرەتىن مىندەت اتقارۋ ۇلگىسىندە تاباندى بولعاندا عانا، ۇزدىكسىز جاڭا جاعداي اشۋ بارىسىندا حالىق قۇرىلتايىنىڭ ومىرشەڭدىگىن ٴسوز جوق، باستان - اياق ساقتاپ، پارتياعا، حالىققا، داۋىرگە ۇياتتى بولمايتىنداي تىڭ ناتيجەلەر جاراتۋعا بولاتىندىعىن سەزىندىك.
بۇدان كەيىنگى قىزمەتتەرگە ۇسىنىس
بىرىنشىدەن، ساياسي ورگان تانىمىن كۇشەيتىپ، پارتيانىڭ حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنە بولعان باسشىلىعىن جاپپاي كۇشەيتۋ كەرەك. «ەكىنى تۇراقتاندىرۋدى» ادالدىقپەن قورعاپ، «ەكىنى قورعاۋدى» ادالدىقپەن امالياتتا ايگىلەپ، پارتيانىڭ جاسامپاز نازارياسىمەن امالياتقا جەتەكشىلىك ەتۋگە، قىزمەتتى ىلگەرىلەتۋگە تاباندى بولىپ، ساياسي تۇجىرىم جاساۋ قابىلەتىن، ساياسي اڭعارىمپازدىقتى، ساياسي اتقارۋ قابىلەتىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، پارتيانىڭ قۋاتتاماسى مەن وبلىستىق پارتكومنىڭ كەلەلى شەشىمدەرىن حالىق قۇرىلتايىنىڭ زاڭدا بەلگىلەنگەن تارتىپتەرى ارقىلى بۇكىل وبلىس حالقىنىڭ ورتاق ەركىنە اينالدىرۋ كەرەك. كەلەلى ىستەردى دوكلاد ەتۋ تۇزىمىنە تاباندى بولىپ، پارتيانىڭ باسشىلىعى مەن دەموكراتيانى ساۋلەلەندىرۋدى ورگانيكالى ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، پارتيانىڭ كادرلاردى باسقارۋى مەن حالىق قۇرىلتايىنىڭ زاڭ بويىنشا مىندەتكە تاعايىنداۋ، مىندەتتەن قالدىرۋىن ورگانيكالى ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولۋ كەرەك.
ەكىنشىدەن، مەملەكەتتىڭ بيلىك ورگانى تانىمىن كۇشەيتىپ، سوتسياليستىك دەموكراتيالىق ساياسي قۇرىلىستىڭ ىلەدە امالياتتا ايگىلەنۋىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ كەرەك. دەموكراتيالىق فورما مەن ارنانى كەڭەيتۋ جانە بايىتۋعا ۇزدىكسىز ىزدەنىس جاساپ، اناعۇرلىم كەڭ، تولىق، اقاۋسىز بولعان تۇتاس بارىستىق حالىق دەموكراتياسىن كۇش سالا دامىتۋ كەرەك. ٴار ۇلت حالقىنىڭ زاڭ شىعارۋعا تارتىپپەن قاتىناسۋ جولدارىن ىشكەرىلەي كەڭەيتىپ، زاڭ شىعارۋ جونىندە تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋ، نەگىزگى ساتىداعى زاڭ شىعارۋ بايلانىس ٴتۇيىنى، زاڭ شىعارۋ پىكىرىن اشىق جيناۋ سياقتى قىزمەتتەردى جاسامپازدىقپەن ورىستەتۋ. حالىق بۇقاراسىنىڭ كوڭىل ٴبولىپ وتىرعان ماسەلەلەرىن حالىق قۇرىلتايىنىڭ باقىلاۋ نىساندارىن تۇراقتاندىرۋدىڭ شىعار ٴتۇيىنى ەتۋگە، حالىق بۇقاراسىنىڭ «شۇعىل، قيىن، ۋايىمداعان، ٴزارۋ بولعان ىستەرىن» تىعىز توڭىرەكتەۋگە كۇش سالىپ، ٴار بۋىندا حالىقتىڭ ٴۇنىن تىڭداۋدى دايەكتىلەندىرۋگە، اتقارۋعا، باقىلاۋعا، تياناقتاندىرۋعا كەپىلدىك ەتۋ. قىزمەت ۇقىعىن كوللەكتيۆ جۇرگىزۋ، كەلەلى ىستەردى كوللەكتيۆ بەلگىلەۋ سىندى ماڭىزدى پرينسيپكە قاتاڭ بويسۇنىپ، جاساعان زاڭدار مەن زاڭ - ەرەجەلەردىڭ، شىعارعان قاۋلى - ۇيعارىمداردىڭ حالىقتىڭ ەركىن ايگىلەۋىنە، ەڭ ۇلكەن ورتاق تانىم ۇيىستىرۋىنا كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.
ۇشىنشىدەن، قىزمەت ورگانى تانىمىن كۇشەيتىپ، نەگىزگى زاڭ مەن زاڭداردا جۇكتەلگەن ٴتۇرلى مىندەتتەردى ويداعىداي اتقارۋ كەرەك. بەس جىلدىق زاڭ شىعارۋ جوباسى مەن جىلدىق زاڭ شىعارۋ قىزمەت جوسپارىن عىلمي جاساپ، زاڭ شىعارۋ قىزمەتىن دالمە - ٴدال، جان - جاقتى ورىستەتىپ، مەملەكەتتىڭ زاڭ جۇيەسىمەن سايكەسەتىن، اۆتونوميالى وبلىستىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىق باس نىساناسىنا سايكەسەتىن جەرگىلىكتى زاڭ - ەرەجە جۇيەسىن جەدەل ورناتۋ جانە كەمەلدەندىرۋ. ولشەمدى قۇجاتتاردى ەستەلىككە الۋ، تەكسەرۋ قىزمەتىنىڭ تەبىنىن ارتتىرىپ، ەستەلىككە الىپ تەكسەرۋ ٴتۇزىمىن كەمەلدەندىرۋدىڭ جاڭا جاعدايىن ۇزدىكسىز اشۋ. زاڭدا بەلگىلەنگەن باقىلاۋ ٴتاسىلىن ٴبىر تۇتاس قولدانىپ، زاڭ - ەرەجەلەردىڭ اتقارىلۋ احۋالىن باقىلاۋدى كۇشەيتۋ، ۇكىمەتتىڭ، باقىلاۋ - تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ، سوتتىڭ، پروكۋراتۋرانىڭ قىزمەتىنە باقىلاۋ جۇرگىزۋدى ويداعىداي ىستەۋ. حالىق قۇرىلتايىنىڭ مەجە ەسەپتى توراپتا باقىلاۋىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، حالىق قۇرىلتايى باقىلاۋىنىڭ تارتىپتىك باقىلاۋدان ماندىك باقىلاۋعا قاراي بۇرىلىس جاساۋىن كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، حالىق قۇرىلتايىنىڭ باقىلاۋى ارقىلى ىلەنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىن پارمەندى جەبەۋگە كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.
تورتىنشىدەن، ۋاكىلدىك ورگان تانىمىن كۇشەيتىپ، حالىق بۇقاراسىمەن ەتەنە بايلانىستا بولۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتۋ كەرەك. حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىمەن جانە حالىق بۇقاراسىمەن بايلانىستى كۇشەيتۋدى حالىق الدىندا جاۋاپتى بولۋدىڭ، حالىقتىڭ باقىلاۋىن قابىلداۋدىڭ ماڭىزدى مازمۇنى ەتىپ، «قوس بايلانىس ورناتۋ» قىزمەت ٴتۇزىمىن ىشكەرىلەي ورناتۋ، تياناقتاندىرۋ كەرەك. قىزمەت ٴتۇزىمىن ىشكەرىلەي تياناقتاندىرۋ. ۋاكىلدەردىڭ تۇراقتى كوميتەت قىزمەتىنە قاتىناسۋ ارناسىن ۇزدىكسىز كەڭەيتىپ، ۋاكىلدەردىڭ زاڭداردىڭ اتقارىلۋىن تەكسەرۋگە قاتىناسۋى، كوزدەن كەشىرۋ جانە ارناۋلى تاقىرىپتا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋى سياقتى قىزمەتتەردى ىشكەرىلەي تەرەڭدەتۋ جانە كەڭەيتۋ كەرەك.
بەسىنشىدەن، تۇراقتى كوميتەتتىڭ وزىندىك قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىلۋىن كۇش سالا ىلگەرىلەتۋ كەرەك. جاڭا داۋىردەگى حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ قاجەتىنە ۇيلەسۋدى كوزدە ۇستاپ، اناعۇرلىم ساپالى ۇستانىم ارقىلى پارتيانى جاپپاي قاتاڭ جونگە سالۋ جاۋاپكەرشىلىگىن اتقارىپ، ٴتۇزىم قۇرىلىسىن وعان ٴسىڭىرىپ، ساياسيدا تاباندى، حالىققا قىزمەت وتەيتىن، زاڭمەن باسقارۋعا قۇرمەت ەتەتىن، دەموكراتيانى ساۋلەلەندىرەتىن، جاۋاپكەرشىلىكتى قۇلشىنا ادا ەتەتىن حالىق قۇرىلتايى كادرلار قوسىنىن كۇش سالا قۇرۋ كەرەك. قىزمەت ٴتۇزىمى مەن ٴىس قاراۋ ٴتارتىبىن اناعۇرلىم كەمەلدەندىرىپ، حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ زاڭمەن باسقارىلۋىن، تۇزىمدەنۋىن، جۇيەلىلەنۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك. سارالاپ - سۇرىپتاۋ، قورىتىندىلاۋ - جوعارىلاتۋ، مۇراگەرلىك ەتۋ - كەمەلدەندىرۋ پرينسيبىنە تاباندى بولىپ، حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ داۋىرلىك ەرەكشەلىگىن، امالياتتىق ەرەكشەلىگىن بايىتۋ جانە كەڭەيتۋ. ارناۋلى كوميتەتتەردىڭ قىزمەتىن ارناعا ٴتۇسىرۋ جانە ارنايىلاندىرۋ قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، قىزمەت بايلانىسىن، ٴتىپتى دە نىعايتىپ، سايكەستىلىكتىڭ ٴتىپتى دە ٴونىمدى بولۋىن جەبەۋ. تارباعاتاي، التاي ايماقتىق حالىق قۇرىلتايى قىزمەت كوميتەتتەرىنە بولعان باسشىلىقتى جانە اۋداندىق (قالا) حالىق قۇرىلتايلارىنا بولعان جەتەكشىلىكتى كۇشەيتىپ، اۆتونوميالى وبلىس، تارباعاتاي ايماعى، التاي ايماعى، اۋدان، قالا، اۋىل - قالاشىق (ٴمالى باسقارماسى) حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ بايلانىسىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ. «سيفرلى حالىق قۇرىلتايى» «زەردەلى حالىق قۇرىلتايى» قۇرىلىسىن جەدەل ىلگەرىلەتىپ، حالىق قۇرىلتايى قىزمەتىنىڭ ومىرشەڭدىك قۋاتىن ٴۇرتىس ارتتىرۋ كەرەك.