تىلشىلەرىمىز لي يافىڭ، لۋجۇڭ، جاڭ لياڭ

ەكى ٴماجىلىستىڭ تالقىسى

ٴبىر ٴوڭىردىڭ ەكونوميكالىق باسەكەلەك قۋاتىنىڭ جوعارى - تومەندىگى ٴتۇبىن قۋعاندا تۇلعالىق ەكونوميكاعا بايلانىستى. بيىلعى ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا: ونەركاسىپتەگى نەگىزدى بەكەمدەپ، ونىمدىلىكتى ارتتىرىپ جانە تيبىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى نىسانا ەتۋدە تاباندى بولىپ، كاسىپ تىزبەگى قۇرىلىسىنىڭ، كاسىپورىنداردى جەتىلدىرۋدىڭ، ونەركاسىپ باقشا رايوندارىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋدىڭ اياق الىسىن جەدەلدەتىپ، تۇلعالىق ەكونوميكانىڭ دامۋ ورەسى مەن دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ اتاپ كورسەتىلدى. وبلىستىڭ ەكى ٴماجىلىسى كەزىندە، ۋاكىلدەر مەن مۇشەلەر قايتكەندە تۇلعالىق ەكونوميكانى ساپالىلاندىرۋعا، الۋەتتەندىرۋگە بولاتىندىعىن توڭىرەكتەي وتىرىپ، بەلسەنە اقىل - كەڭەس بەردى.

ۇكىمەت پەن كاسىپورىن بىرگە تۇلعالىق ەكونوميكانىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتۋى قاجەت

بۇكىل وبلىستىڭ ٴوندىرىس جالپى ٴونىم قۇنى 2016 - جىلداعى 157 ميلليارد 230 ميلليون يۋاننان 2021 - جىلى 266 ميلليارد 720 ميلليون يۋانعا جەتىپ، جىلىنا ورتا ەسەپپەن %6.3 ارتىپ، بۇكىل وبلىستاعى كولەمدەنگەن ونەركاسىپ كاسىپورىندارى 356 دان 447 گە كوبەيدى...

«وسى ٴبىر قاتار وبيەكتيۆ ٴارى ەگجەي - تەگجەيلى ساندىق مالىمەتتەر ەرەكشە كوز تارتىپ، ادامدى قۋانتۋمەن بىرگە، اۆتونوميالى وبلىستىڭ تۇلعالىق ەكونوميكادا قول جەتكىزگەن سۇبەلى جەتىستىكتەرىن بەينەلەيدى» دەدى وبلىستىق حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى مياۋ يۇيجۇن. ول جۇمىس اتقاراتىن شينجياڭ حۋاشۋ توقىماشىلىق عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى 2017 - جىلى قۇلجا اۋدانىندا ىرگە تەپكەننەن كەيىن ساياسات ابزالدىعىنا، بايلىق ابزالدىعىنا جانە وڭىرلىك ابزالدىققا سۇيەنىپ، جەدەل دامىپ، قۇلجا اۋدانىنداعى 100 ميلليارد يۋان دارەجەلى توقىما كاسىپ باقشاسىنداعى ماڭىزدى تىرەككە اينالعان. وتكەن جىلى 7 - ايدا سەرىكتەستىك قيىنشىلىقتى جەڭىپ العا باسىپ، 50 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، ٴوندىرىس قۋاتىن ارتتىرعان، جاڭادان سالىنعان سەحتىڭ يەلەگەن جەر اۋماعى 54 مىڭ شارشى مەترگە جەتىپ، 17 اۆتوماتتى جىڭىشكە ٴجىپ ٴيىرۋ ماشيناسى مەن 4 جۋان ٴجىپ ٴيىرۋ ماشيناسىن ورناتىپ، ٴوندىرىس قۋاتىن 30 مىڭ ۇرشىققا، جىڭىشكە ٴجىپ ٴيىرۋ ٴوندىرىس قۋاتىن بۇرىنعى 76 مىڭ ۇرشىقتان 100 مىڭ ۇرشىققا جەتكىزگەن.

ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا: ەڭبەككۇش شوعىرلانعان كاسىپتەردى زور كۇشپەن دامىتىپ، جۇمىستاندىرۋدى جەتەكشى ەتىپ، توقىماشىلىق كيىم - كەشەك، اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن مانەرلەۋ، جەڭىل ونەركاسىپ تۇرلەرىن ٴتۇيىندى دامىتىپ، تيانميان ماقتا بازاسى، حۋاشۋ توقىماشىلىعى، فۋرۇندى، ىلە اراق كاسىبى سياقتى كاسىپورىنداردى زورايتىپ، الۋەتتەندىرىپ، ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ورنىقتى جۇمىستانىپ، كىرىسىن ۇزدىكسىز ارتتىرۋ ورتاعا قويىلدى. بۇل مياۋ يۇيجۇننىڭ ىلەدە قارجى قوسۋ سەنىمىن ٴتىپتى دە بەكەمدەدى.

مياۋ يۇيجۇن حالىقارالىق ەكونوميكالىق اۋقىم مەن ەل ٴىشى ساياساتىنىڭ جاعدايىنا تالداۋ جاساۋ ارقىلى بولاشاقتاعى بىرنەشە جىلدا ىلە ەڭبەككۇش شوعىرلانعان كاسىپورىندارعا قارجى قوسۋدىڭ تاماشا ورتاسىنا اينالادى دەپ قارادى. سوندىقتان ول «ەڭبەككۇش  شوعىرلانعان كاسىپورىندار مەن قىستاق، قالاشىقتار بىرلىكتە اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋگە كۇش قوسۋ جونىندەگى ۇسىنىستى» ورتاعا قويىپ، كاسىپورىن مەن اينالاسىنداعى اۋىل - قالاشىق، الاڭداردىڭ بىرلەسىپ، شارۋالاردى جۇمىستاندىرۋدا جانە كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسشى قابىلداۋىندا قوس ونىمدىلىكتى جۇزەگە اسىرۋىن ٴۇمىت ەتتى.

تۇتاس كاسىپ تىزبەگىندىك ورنالاستىرۋ ەكونوميكالىق دامۋعا دەم بەردى

«ونەركاسىپ - تۇلعالىق ەكونوميكانىڭ نەگىزى، تۇلعالىق ەكونوميكا - جاڭا قوزعالىس ەنەرگياسىن جەتىلدىرەتىن ورتا. تۇلعالىق ەكونوميكانى ساپالىلاندىرۋدى، الۋەتتەندىرۋدى جەبەۋ - تەك ۇكىمەتتىڭ مىندەتى بولىپ قالماستان، كاسىپورىننىڭ وزىندىك دامۋ ستراتەگياسىن تۇراقتاندىرۋدا ۇزدىكسىز قۇلشىنىس جاسايتىن نىساناسى» دەدى وبلىستىق حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى ۋاڭ ي. ول جۇمىس اتقارعان ىلە شينتيان كومىر حيميا ونەركاسىبى شەكتى جاۋاپكەرلىك سەرىكتەستىگى − كەزەكتە ەل ىشىندەگى ەڭ ٴىرى كومىردەن گاز وندىرەتىن كاسىپورىن، قازىر ٴوندىرىس بۋىنىنداعى ماڭىزدى تەحنيكالىق جابدىقتاردىڭ جانە پايدالاناتىن ماتەريالداردىڭ 22 ٴتۇرى ەلىمىزدە ٴوندىرىلىپ، شەتەلدىڭ تەحنيكا جاعىنداعى مونوپوليالاۋىن تالقانداۋمەن بىرگە، قىرۋار تەحنيكا كورسەتكىشى دۇنيە  بويىنشا  وزىق ورەگە جەتكەن. جۋىقتاعى بىرنەشە جىلدان بەرى ٴار دارەجەلى پارتكوم، ۇكىمەتتىڭ زور كۇشپەن قولداۋىندا جانە كومەگىندە ٴتۇزىم قالىپتاستىرىپ، جۇيەنى كۇشەيتىپ، ونىمدىلىكتى جوعارىلاتىپ، ومىرشەڭدىك كۇشتى ارتتىرىپ، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى باستاماشى ەتۋدە تاباندى بولىپ، ٴوندىرىس جۇيەسىندەگى پايدالانۋعا بولاتىن بوستىقتى ۇزدىكسىز تولىقتاپ، ٴوندىرىس قۇرىلعىلارىنىڭ جالپى تۇلعالىق ٴوندىرىس جۇرگىزۋ قۋاتىن جوعارىلاتقان.

ۋاڭ ي بىلاي دەدى: ىلە شينتيان كومىر حيميا ونەركاسىبى شەكتى جاۋاپكەرلىك سەرىكتەستىگىنىڭ دامۋ بارىسى اۆتونوميالى وبلىستىڭ ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ اياق الىسىن جەدەلدەتۋ سەنىمىن جانە بەكىمىن تولىق ايگىلەدى. اۆتونوميالى وبلىستىڭ قازىرگى تۇلعالىق جاعدايىنان قاراعاندا، تيجارات - ساۋدا ورتاسى ايتارلىقتاي جاقسى، دەسە دە ونەركاسىپتىڭ نەگىزدىك ٴبىر تۇلعالانعان قۇرىلعىلارىنىڭ كەمەلدەنبەۋى، جوعارى - تومەن كاسىپ تىزبەگىنىڭ اقاۋسىز بولماۋى كاسىپورىندار وندىرگەن ٴىشىنارا قوسالقى ونىمدەردىڭ بازارداعى باسەكەلەك قۋاتىن تومەندەتىپ وتىر. ول ونەركاسىپ نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنىڭ ٴبىر تۇلعالانعان قۇرىلعىلارىن دەر كەزىندە كەمەلدەندىرىپ، ابزال كاسىپ پەن وزەكتى كاسىپورىن تىزبەگىن قۇرۋ، تىزبەكتى تولىقتاۋ، ۇزارتۋ، كۇشەيتۋدى توڭىرەكتەپ، ونەركاسىپ ەكونوميكاسىندا تۇتاس كاسىپ تىزبەگىنىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتۋمەن بىرگە، ىلە وبلىسىنداعى ٴتۇرلى كاسىپورىنداردىڭ وزىندىك دامۋ ەرەكشەلىگىنە جانە سۇرانىسىنا بىرلەستىرىپ، كاسىپورىنداردىڭ قيىنشىلىقتان قۇتىلۋىنا كومەكتەسىپ، ەكونوميكالىق تۇلعالاردىڭ دامۋ ىشكى قوزعاۋشى كۇشىن نىعايتۋدى ۇسىنىس ەتتى.

قىزمەت وتەۋدى كۇشەيتىپ، حالىق باسقارۋىنداعى ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن جەبەيىك

«حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىنداردى جەتىلدىرۋ، ساپالىلاندىرۋ ينجەنەرياسىن اتقارىپ، حالىق باسقارۋىنداعى ەكونوميكانىڭ دامۋىن قولداۋعا ساياتىن ٴتۇرلى ساياساتتاردى جاپپاي تياناقتاندىرىپ، بازارعا رۇقساتپەن كىرۋ  ولشەمىن اناعۇرلىم تومەندەتىپ، حالىق باسقارۋىنداعى ەكونوميكانىڭ دامۋ ورتاسىن ساپالىلاندىرىپ، ۇكىمەت پەن ساۋدا ورىندارىنىڭ سيلاسىمدى، كىرشىكسىز قارىم - قاتىناسىن ورناتۋ كەرەك». بيىلعى ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا حالىق باسقارۋىنداعى ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋگە كۇشتى قولداۋ كورسەتۋ ورتاعا قويىلىپ، اۆتونوميالى وبلىستاعى حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىندار جوعارى ساپالى دامۋدىڭ جاڭا تاريحي ورايىن قارسى الدى.

ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى ۋاڭ تاۋ بىلاي دەدى:  حالىق باسقارۋىنداعى ەكونوميكا ىلە وبلىسى بازار نەگىزگى تۇلعاسىنىڭ %80 تەن استامىن يەلەپ، ىلە وبلىسى ەكونوميكاسىنىڭ تەز قارقىنمەن دامۋىنداعى ماڭىزدى كۇشكە اينالىپ، قوعامدىق جۇمىستاندىرۋ، قازىنا - باجى كىرىسىن ارتتىرۋ، قوعامدىق قارجى قوسۋ اۋماعىن كەڭەيتۋ سياقتى جاقتاردا كورنەكتى ۇلەس قوستى. سونىمەن بىرگە حالىق باسقارۋىنداعى ەكونوميكا حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ ٴار سالاسىنا ات سالىسىپ، جوعارى ساپالى دامۋدىڭ ماڭىزدى ساتىسىنا قادام تاستادى.

ۇعىسۋىمىزشا، كەزەكتە باعانىڭ قايتا تومەندەۋى، وزىندىك قۇننىڭ جوعارىلاۋى، پايدانىڭ ازايۋى سياقتىلاردىڭ ىقپالىنان حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىنداردىڭ دامۋ قارقىنى باياۋلاعان؛ ونىڭ ۇستىنە ٴىشىنارا حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىندار، اسىرەسە ٴداستۇرلى كاسىپتەردىڭ تيبىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋى ٴبىرشاما اۋىر قىسىمعا ٴدوپ كەلىپ، ٴىشىنارا حالىق باسقارۋىنداعى تۇلعالىق ەكونوميكا دامۋ جاعىندا تۇرلىشە دارەجەدە قيىنشىلىققا ۇشىراعان.

ۋاڭ تاۋ ۇكىمەت حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىنداردىڭ دامۋىنا تاماشا ورتا جاراتسا، كاسىپورىندار دامىپ زورايعان سوڭ قوعامعا يگىلىك جاراتىپ جاقسى اينالىم قالىپتاستىرۋعا بولادى دەپ قارادى. ول قاتىستى تاراۋلاردىڭ قىزمەت وتەۋ تانىمىن اناعۇرلىم كۇشەيتىپ، سەنىمدى بولۋ، ۋادەسىندە تۇرۋدى امالياتتا ايگىلەپ، حالىق باسقارۋىنداعى ەكونوميكالىق تۇلعالاردىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن ويداعىداي قورعاپ، اۋىرتپالىقتى جەڭىلدەتىپ، وزىندىك قۇندى تومەندەتۋگە قاتىستى ٴبىر قىدىرۋ ساياساتتاردىڭ تياناقتانۋىن مىقتى يگەرىپ، حالىق باسقارۋىنداعى ەكونوميكالىق تۇلعالاردىڭ جۇگىن جەڭىلدەتىپ، ٴادىل، باسەكەلى بازار ورتاسىن جانە اشىق، قولايلى تيجارات - ساۋدا ورتاسىن شىنايى قالىپتاستىرۋدى؛ سونداي - اق، حالىق باسقارۋىنداعى ەكونوميكانىڭ دامۋىنا قىزمەت وتەۋ تەكشەسىن جانە سەلبەستىك جاساۋ كوپىرىن قالىپتاستىرىپ، ۇكىمەت پەن حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىنداردىڭ پىكىر اۋىستىرۋ، كەڭەسۋ ٴتۇزىمىن قالىپتاستىرۋ جاعىندا بەلسەنە ىزدەنىس جاساپ، حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىنشىلار تالقى مىنبەسى قيمىلىن مەرزىم بويىنشا ورىستەتىپ، حالىق باسقارۋىنداعى كاسىپورىنداردىڭ ەلەكتروندىق ساۋدا تەحنيكاسىنان پايدالانىپ، تيجارات - ساۋدا  دەڭگەيىن جوعارىلاتۋدى؛ باجىنى كەمەيتىپ، اقىنى تومەندەتۋ ساياساتتارىنىڭ تياناقتاندىرىلۋىن كۇشەيتىپ، كاسىپورىنداردى قيىنشىلىقتان دۇرىس قۇتىلدىرۋعا كومەكتەسىپ، بازار نەگىزگى تۇلعاسىنىڭ دامۋ كومەسكى كۇشىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، بازاردىڭ ومىرشەڭدىك قۋاتىن بارىنشا كۇشەيتىپ، ىلە وبلىسى ەكونوميكاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدى ۇسىنىس ەتتى.

مەملەكەت مال - مۇلكى، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندار رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، تۇلعالىق ەكونوميكانى زورايتۋ

ەلىمىزدىڭ سوتسياليستىك قۇرىلىس، رەفورما جاساۋ جانە دامۋ بارىسىنا كوز جىبەرگەندە، مەيلى ەكونوميكا دامىپ قايسى ساتىعا جەتسىن، ەل ٴىشى، حالىقارالىق جاعداي قالاي وزگەرسىن، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندار مەملەكەتتىڭ ۋنيۆەرسالدى قۋاتىن ارتتىرۋداعى، ەكونوميكانى، قوعامدى دامىتۋدى ىلگەرىلەتۋدەگى ماڭىزدى كۇش، اسىرەسە تۇلعالىق ەكونوميكانى دامىتۋ بارىسىندا ورنىن باسۋعا بولمايتىن «ماڭىزدى  تىرەكتىك» رول اتقارادى.

وبلىستىق ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى جاڭ حۇڭپيڭ مەملەكەت مال - مۇلكى، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندار رەفورماسىنىڭ تۇلعالىق ەكونوميكانى الۋەتتەندىرۋ، زورايتۋ رولىن ساۋلەلەندىرۋ ٴۇشىن، ٴسوزسىز ارالاسپا مەنشىك ٴتۇزىمى رەفورماسىنىڭ اياق الىسىن جەدەلدەتۋ كەرەك دەپ قارادى.

ۇكىمەت قىزمەتىنەن باياندامادا بىلاي دەپ ورتاعا قويىلعان: مەملەكەت مال - مۇلكى، مەملەكەت يەلىگىندەگى كاسىپورىندار رەفورماسىن جاپپاي تەرەڭدەتۋدە مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىن رەفورماسىنىڭ 3 جىلدىق ارەكەتىن ىشكەرىلەي اتقارۋ، ٴبىر توپ مەملەكەت مەنشىگىندەگى قارجى قوسۋ توپتارىن جەتىلدىرىپ جانە زورايتىپ، ارالاسپا مەنشىك تۇزىمىندەگى كاسىپورىنداردى دامىتۋدى جەدەلدەتۋ قاجەت.

قايتكەندە ارالاسپا مەنشىك ٴتۇزىمى رەفورماسى ارقىلى باسقا جالپى مەنشىك فورماسىنداعى بازار فاكتورلارىن مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىندارعا باۋراۋعا بولادى؟ جاڭ حۇڭپيڭ ارالاسپا مەنشىك ٴتۇزىمى رەفورماسىن جوعارى ساتىدان باستاپ جوبالاۋدى كۇشەيتىپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ ارالاسپا مەنشىك رەفورماسىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتىپ، كۇيرەتۋ، جابۋ ٴتۇزىلىس مەحانيزمى رەفورماسىن جەدەلدەتىپ، ونى اتى- زاتىنا ساي بازار نەگىزگى تۇلعاسىنا اينالدىرىپ، وسى ارقىلى بايلىقتى بولىسكە سالۋدى ساپالىلاندىرىپ، تۇلعالىق ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدى ۇسىنىس ەتتى.