شى شۋەحۇڭ (ٴوز ٴتىلشىمىز)
«ىستەگەن ىستەرىم بولماشى عانا». 8 - ايدىڭ 30 - كۇنى مەملەكەتتىك «حالىق رازى مەملەكەت قىزمەتكەرى» اتاعىنا يە بولعان مەملەكەتتىك سالىق باس مەكەمەسى ىلە وبلىستىق سالىق مەكەمەسى 3 - تەكسەرۋ مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى، نىلقى اۋدانى كوكحوتقىر موڭعۇل ۇلتتىق اۋىلى كۇرە قىستاعىندا تۇراتىن ٴبىرىنشى شۋجي داجيگان بەيجيڭدەگى حالىق سارايىندا داڭققا يە بولعان باسقا دا ۋاكىلدەرمەن بىرگە باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ قابىلداۋىندا بولعاننان كەيىن كوڭىل تولقىنىن كوپكە دەيىن باسا المادى.
تەلەفوندا تىلشىلىكتى قابىلداعاندا داجيگان بىلاي دەدى: «بۇل داڭق، ونان دا ماڭىزدىسى، جەبەۋ، جاۋاپكەرشىلىگىمنىڭ اۋىرلاي تۇسكەنىن سەزىندىم. قىستاققا قايتىپ بارعاننان كەيىن شاپشاڭدانا ٴتۇسىپ، ۇزدىكسىز كۇرەس جۇرگىزىپ، بارلىق قىستاق تۇرعىندارىنىڭ بىرگە اۋقاتتانۋىن ەرتەرەك جۇزەگە اسىرۋ ٴۇشىن قۇلشىنامىن».
2015 - جىلى «ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ» قيمىلى بويىنشا قىستاقتا تۇرۋ قىزمەتىنە قاتىناسىپ، كۇرە قىستاعىنىڭ ٴبىرىنشى شۋجيى، «ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ» قىزمەت اترەتىنىڭ باستىعى بولعاننان كەيىن داجيگان كۇرە قىستاعىنداعى ٴاربىر قىستاق تۇرعىنىنىڭ قامىن ويلايتىن بولدى. كۇرە قىستاعى سىندى وسىناۋ ىرىستى مەكەن داجيگاننىڭ، سونداي - اق قىستاق «ەكى كوميتەتى» مەن قىزمەت اترەتىنىڭ بۇكىل قىستاقتاعى تۇرعىنداردى اۋقاتتانۋعا، دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە باستاعان اسەرلى اڭگىمەلەرىن ەستەلىككە الۋدا، سونداي - اق كۇرە قىستاعى تۇرعىندارىنىڭ باقىتتى تۇرمىسقا قادام تاستاعان ساتىنە كۋا بولۋدا. بۇل كۇندە كۇرە قىستاعى اۆتونوميالى رايون بويىنشا اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدەن ۇلگى كورسەتەتىن قىستاق بولىپ بەلگىلەندى، داجيگان دا ىلگەرىندى - كەيىندى مەملەكەتتىك سالىق جۇيەسىندەگى وزات قىزمەتكەر، مەملەكەتتىك سالىق جۇيەسىندەگى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدا 2 - دارەجەلى ەڭبەك سىڭىرگەن جەكە، اۆتونوميالى رايون بويىنشا «ەڭ تاڭداۋلى شينجياڭدىق»، اۆتونوميالى رايوننىڭ «ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ» قيمىلى بويىنشا قىستاقتا تۇرۋ قىزمەتىندەگى وزات جەكە، اۆتونوميالى رايون بويىنشا تاڭداۋلى پارتيا مۇشەسى، اۆتونوميالى رايون بويىنشا وزات قىزمەتكەر سياقتى داڭقتى اتاقتارعا يە بولدى.
سۇيىسپەنشىلىگىن ارناپ تابانداپ ىستەدى
جىپىرلاتا باسىلعان قىزىل بارماق ىزدەرى تولاسسىز تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىك پەن قامقورلىق، ٴبىر - بىرلەپ حالىق ٴۇشىن ىستەلگەن ناقتى ىستەر... كۇرە قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى داجيگاندى الىپ قالۋ ٴۇشىن، 226 ادامنىڭ قىزىل بارماق ٴىزىن باسىپ، داجيگان شۋجيدى قيمايتىن شىنايى سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ٴبىلدىردى.
«مەن داجيگان شۋجيدى قيمايمىن!». بۇل ٴىستىڭ ٴوتىپ كەتكەنىنە بىرنەشە جىل بولسا دا، قىستاق تۇرعىنى لي چاڭچان 2017 - جىلى 11 - ايدىڭ 18 - كۇنىن ٴالى دە ەسىندە انىق ساقتاپ كەلەدى، دا جيگاندى الىپ قالۋ ٴۇشىن ول قىزىل بارماق ٴىزىن نىقتاپ باستى...
«كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ شەشۋشى كەزەڭىندە، مەن كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى رەتىندە، قىستاق تۇرعىندارىمەن قول ۇستاسىپ، بىلەك بىرىكتىرىپ، دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە بىرگە ۇمتىلۋىم كەرەك». وتباسىنداعىلاردىڭ تۇسىنبەۋشىلىگى مەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كۇتكەن ٴۇمىتى الدىندا قىستاقتا تۇرۋ مىندەتى اياقتالۋ الدىندا تۇرعان دا جيگان قىستاق تۇرعىندارى ٴۇشىن ۇزدىكسىز قىزمەت ەتۋگە بەل بايلادى.
كۇرە قىستاعىندا 389 وتباسى، ٴبىر مىڭ 238 جان سانى بار، ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتوچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسى 177، 635 ادام ەدى.
اۋىز سۋ قۇبىرىن جاتقىزىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ۇيلەرىنىڭ سىرتقى داۋالىن اقىسىز اعارتىپ بەردى، اسفالت جول ەسىك الدىنا دەيىن توسەلدى، قىستاق تۇرعىندارى اۋىرىپ قالسا، اۆتوكولىكپەن ەمحاناعا جەتكىزدى جانە اكەلىپ تۇردى ... 70 نەشە جاستاعى قىستاق تۇرعىنى جاڭ يوۋرۇڭ داجيگانعا العىس جالاۋىن ۇسىندى.
ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتوچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسى ما جىسايدىڭ كوكتەمگى ەگىسكە تىڭايتقىش الۋعا اقشاسى بولماعاندا، داجيگان ونىڭ قولىنا 2 مىڭ يۋان اقشا ۇستاتتى؛ ما جىساي اۋىر ناۋقاسقا شالدىعىپ جۇرە الماي قالعانىندا، داجيگان وعان دوڭگەلەكتى ورىندىق اكەلىپ بەردى.
« داجيگان شۋجي وتە جاقسى ىستەدى!» 60 نەشە جاستاعى قىستاق تۇرعىنى جاۋ فاشۋە باس بارماعىن شىعارىپ بىلاي دەدى: «داجيگاننىڭ قىستاق تۇرعىندارى ٴۇشىن ىستەگەن ناقتى ىستەرىن، جاقسى ىستەرىن سوتكە - سوتكە ايتساق تا تاۋىسا المايمىز ...»
كۇرە قىستاعىندا 55 پارتيا مۇشەسى بار. داجيگان قىزمەت ورنىندا ونەگە بولدى، پارتيا مۇشەلەرى دە بەلسەنە اتتانىسقا كەلدى، حالىق تۇرمىسىنا قاتىستى ناقتى ىستەر تياناقتانىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جۇزىنەن كۇلكى ەستى.
نىلقى اۋدانى كەزىندە مەملەكەت دارەجەلى كەدەي اۋدان بولاتىن. 177 وتباسىنداعى 635 ادامنىڭ ەڭ سوڭعىسى كەدەيلىكتەن ارىلعانعا دەيىن، كۇرە قىستاعىنداعى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتوچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسىلار 2018 - جىلدىڭ اياعىندا تۇگەلدەي كەدەيلىكتەن ارىلىپ، «كەدەيلىكتىڭ تامىرىنا» بالتا شابىلدى.
«داجيگان شۋجي كۇرە قىستاعىن ٴوز وتباسىنداي كوردى، ۇيىنە قايتۋى بەينە تۋىسشىلاعانداي ەدى». داجيگان ارقىلى قىستاق «ەكى كوميتەتىنىڭ» القاسىنا قوسىلعان كۇرە قىستاعىنداعى بايۋ باستاماشىسى، كەزىندە كۇرە قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى، قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعان ۋاڭ حۇڭفي بىلاي دەدى: مەن داجيگانمەن 6 جىل بىرگە جۇمىس ىستەدىم، داجيگان شۋجيدىڭ ٴۇيى كۇرە قىستاعىنان نە ٴبارى 13 كيلومەتر قاشىقتىقتا بولعانىمەن، ول ۇيىنە وتە از قايتاتىن. قىزمەت اترەتى مەن قىستاق «ەكى كوميتەتىنىڭ» ۇزدىكسىز رەتتەۋىندە، كۇرە قىستاعى پارتيا ياچەيكاسى ٴالسىز، بىتىراڭقى نەگىزگى ساتى پارتيا ۇيىمىنان «سەگىز جۇلدىز دارەجەلى پارتيا ۇيىمى» بولىپ باعالاندى، ٴار ۇلت قىستاق تۇرعىندارى مول تابىس سەزىمىنە، باقىت سەزىمىنە، حاۋىپسىزدىك سەزىمىنە يە بولدى.
نىسانا جاڭالانىپ وتىرعانىمەن، سۇيىسپەنشىلىك ەشقاشان وزگەرمەدى
اتىز باسىنا تامىر تارتۋدان قىستاق تۇرعىندارىن دەن قويا سۇيىسپەنشىلىكپەن كىرىسىن ارتتىرىپ، اۋقاتتانۋعا جەتەكتەۋگە دەيىن، داجيگاننىڭ قىزمەت نىساناسى جاڭالانىپ وتىردى، ٴبىراق ونىڭ حالىققا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى وزگەرمەدى. العاشىنداعى كەدەيلىكتەن ارىلتۋ جولىندا بىردە - ٴبىر قىستاق تۇرعىنىن قاتاردان قالدىرماۋدان قازىرگى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسىن تىڭ دەڭگەيگە كوتەرۋگە دەيىن، داجيگاننىڭ قىستاق تۇرعىندارىنا قىزمەت وتەۋ اۋەلگى ماقساتى باستان - اياق وزگەرمەدى.
«داجيگان شۋجي بولعان سوڭ، جالقاۋلار دا ەڭبەكتەنىپ بايىدى». ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتوچكالاندىرىلعان، كەدەيلىكتەن ارىلعان وتباسى مۇشەسى نانا سەرگا بىلاي دەدى: «كۇيەۋىم بۇرىن قىستاققا اتى شىققان اراقكەش ٴارى جالقاۋ بولاتىن، وتباسىمىز تاقىر كەدەي ەدى، كەدەيلىكتەن ارىلۋىمىز ٴۇشىن داجيگان شۋجي ۇلكەن كومەك كورسەتتى. قازىر ەرلى - زايىپتى ەكەۋىمىز سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋدەن سىرت، اۋلا باعىمشىلىعىن دا دامىتىپ وتىرمىز، جىلدىق كىرىسىمىز 100 مىڭ يۋاننان اسادى».
«داجيگان شۋجيگە ىلەسىپ، تۇرمىسىمىز شالقي ٴتۇستى». لي چاڭچان بىلاي دەدى: دا جيگان شۋجي ٴوسىمسىز قارىز اقشا ٴوتىنىش ەتۋىمە كومەكتەسىپ، باعىمشىلىق كاسىبىن دامىتۋىما قولداۋ كورسەتتى. سيىر بورداقىلاۋدان تۇسەتىن پايدانىڭ مولايۋىنا بايلانىستى، قارىز اقشانى قايتارىپ بولۋمەن بىرگە، بورداقىلايتىن سيىرىمىز العاشقى بىرنەشەدەن كوبەيىپ، بيىل 50 باسقا جەتتى، بالداي ٴتاتتى تۇرمىس كەشىرۋدەمىز.
داجيگان قىزمەت گرۋپپاسى مەن قىستاق «ەكى كوميتەتىنىڭ» كادرلارىن باستاپ، قىستاقتاعى قوقسىقتاردى تازالاپ، ورتانى كورىكتەندىرىپ، قىستاقتاعى ٴبىر قوقسىق ورنىن مادەنيەت - دەنە شىنىقتىرۋ الاڭى ەتىپ وزگەرتىپ سالدى.
الاڭ سالىنعاننان كەيىن باسكەتبول الاڭى، دەنە شىنىقتىرۋ جابدىقتارى قىستاق تۇرعىندارىن بارىنشا باۋرادى، ولار قولدارى بوساي قالسا بولعانى، الاڭعا بارىپ دەنە شىنىقتىراتىن بولدى.
«داجيگان شۋجي شىن كوڭىلىمەن بىزگە ناقتى ٴىس ىستەپ بەردى، وتباسىمىز كەدەيلىكتەن ارىلۋمەن بىرگە، تاعى 400 نەشە مىڭ يۋانعا ٴبىر كومباين ساتىپ الدىق. قازىر قىستاق تۇرعىندارى اۋقاتتاندى، مادەنيەت قيمىلدارى جاعىنان كەنجە قالۋىنا بولمايدى. پارتيا مۇشەسى بولۋ سالاۋاتىممەن تۇرعىندارعا كوپتەپ جۇمىس ىستەپ بەرۋىم كەرەك» دەدى قىستاق تۇرعىنى لي چىڭمەي.
لي چىڭمەي قىستاقتاعى وتباسى ايەلدەرىن ۇيىمداستىرىپ، قىستاقتىڭ ادەبيەت - كوركەمونەر ويىن قويۋ اترەتىن قۇرىپ، الاڭ ٴبيىن بيلەپ، «ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى» قيمىلىنا قاتىناسىپ، مەرەكە ويىنى كونسەرتتەرىن ۇيىمداستىردى... مادەنيەت قيمىلدارى ارت - ارتىنان وتكىزىلىپ تۇردى.
قىزمەت اترەتى مەن قىستاق «ەكى كوميتەتى» تۇرعىنداردىڭ رۋحاني مادەنيەت تۇرمىسىن بايىتۋ ٴۇشىن،كونسەرت قويۋ اترەتىنە كونسەرت كيىمدەرى مەن مۋزىكا اسپاپتارىن الىپ بەرۋمەن بىرگە، كوپشىلىكتى بۇقارالىق ۇلكەن ساحنا سالۋعا باستاپ، كونسەرت قويۋ اترەتىن ونەرلەرىن تانىتۋىنا شابىت بەردى.
قىستاق تۇرعىندارى وزدەرى جاساپ، ورىنداعان موڭعۇل ٴبيى − «موڭعۇل جاس كەلىنى» نىلقى اۋدانىنىڭ شاعان مەرەكەسىنىڭ بىرلەسكەن ساۋىق كەشىندە ورىندالىپ، كۇرە قىستاعىنىڭ اتاعىن اسپانداتتى. مادەنيەت قيمىلدارى كۇرە قىستاعىن دۋمانعا بولەپ، ٴار ۇلت تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس ٴلاززاتى ارتا ٴتۇستى.
باقىتتى تۇرمىستىڭ جاڭا كارتيناسىن سالدى
تاسقىن سۋىن ىعىستىرۋ توعانى سالىنىپ بولدى، كۇرە قىستاعىنىڭ تاسقىن اپاتى كومەسكى حاۋىپى تۇبەگەيلى الاستالدى؛ مەينام اتىزىندا جوعارى ٴونىمدى سۋ ۇنەمدەپ سۋارۋ نىسان قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ، مەينام اتىزعا ەگىلگەن اۋىل شارۋاشىلىق داقىلدارىنان اۋارايىنا قاراي ٴونىم الۋ ماسەلەسى ٴونىمدى شەشىلدى؛ كوللەكتيۆ ەكونوميكاسى الۋەتتەنىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كىرىسى ارتتى؛ اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆى قۇرىلىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى جاعىنان قىزمەت وتەۋ ورتالىعى سالىنىپ، ەرەكشەلىككە يە «اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى قىستاعى» قالىپتاستى؛ لاس سۋ قۇبىر تورابى نىسان قۇرىلىسى اتقارىلىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ قونىستانۋ ورتاسى جاقسارتىلدى... قىزمەت اترەتى مەن قىستاق «ەكى كوميتەتى» قىستاق تۇرعىندارى ٴۇشىن اۋقاتتاندىرۋ نىساندارىنان بىرىنەن سوڭ ٴبىرىن ٴوتىنىش ەتىپ، قىستاق تۇرعىندارىن باقىتقا كەنەلتۋ ٴۇشىن ارت - ارتىنان ناقتى ىستەر ىستەدى.
داجيگان بىلاي دەدى: «بۇل قىستاقتا تۇرعانىما جاراي ەڭبەگىم جاندى. كۇرە قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى كەدەيلىكتەن ارىلدى». ول ەندى تۇرعىنداردىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋ تابىستارىن ويداعىداي بەكەمدەۋىنە ۇزدىكسىز كومەكتەسپەك. بيىل جىل سوڭىندا قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق كىرىسى 21 مىڭ يۋانعا جەتەتىندىگى مەجەلەنۋدە.
داجيگاننىڭ باستاۋىندا، قىزمەت اترەتى مەن قىستاق «ەكى كوميتەتىنىڭ» كادرلارى قىستاق تۇرعىندارىنا كەدەيلىكتەن ارىلىپ، اۋقاتتانۋعا باستايتىن شىعار جول قاراستىردى. قىستاق تۇرعىنى دۇڭ گولين نىلقى اۋدانى بويىنشا تۇڭعىش وتباسى ەگىس الاڭىن قۇرىپ، ەگىمشىلىك ارقىلى باعىمشىلىقتى جەبەپ، اينالمالى ەكونوميكانى دامىتتى.
دۇڭ گولين بىلاي دەدى: «داجيگان شۋجيدىڭ ويلايتىنى تەك حالىق بۇقاراسى عانا، مەن ٴار جولى ٴبيداي، جۇگەرى ورعاندا قيىنشىلىققا تاپ بولسام، داجيگان شۋجيعا تەلەفون بەرەمىن، ول كىسى دەرەۋ جۇمىس باسىنا جەتىپ كەلىپ، ماسەلەمدى شەشىپ بەرەتىن».
داجيگان قىستاق «ەكى كوميتەتىنىڭ» كادرلارىن باستاپ، تۇرعىنداردىڭ اۋلاسىنا سۋ باستاۋ توعانى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ مادەنيەت قيمىل وتاۋى، ەمحانا، كوشە بويىنداعى شارباق سياقتىلاردى قۇردى جانە سالدى.... اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدەن ۇلگىلى قىستاق قۇرۋعا بارعان سايىن زور قادام تاستاۋدا.
ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتوچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسىنان كۇرە قىستاعى جۇيشين اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ باس القاسىنا اينالعان قىستاق تۇرعىنى لي زىڭدۇڭ وتباسىنىڭ باقىتتى تۇرمىسقا كەنەلگەنىنە شەكسىز سۇيىنەدى. ونىڭ اۋلاسىنا كىرسەڭىز، اۋلاسىنىڭ تەڭ جارتىسىن يەلەپ تۇرعان سيىر بورداقىلايتىن قوراسىن كورەسىز. قازىر ونىڭ ٴبىر جەكە كولىگى، ٴبىر ٴىرى تيپتى اۋىل شارۋاشىلىق ماشيناسى بار، تەك اۋىل شارۋاشىلىق ماشيناسىنىڭ وزىنەن جىلىنا 100 مىڭ يۋاننان استام تازا كىرىس كىرگىزەدى.
«داجيگان شۋجي − وتباسىمنىڭ قورمالى». لي زىڭدۇڭ بىلاي دەدى: «داجيگان قىزمەت اترەتى مەن قىستاق <ەكى كوميتەتىنىڭ> كادرلارىن باستاپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرۋىنا كومەكتەسىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى بار وتباسىلارىن ۇيىستىرىپ، قاۋىمداسىپ بازار يەلەۋىنە مۇمكىندىك جاسادى. قازىر اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارى بار وتباسىلار قالتاسىن قامپايتۋمەن بىرگە، قىستاقتىڭ تاسىمال كاسىبىنىڭ دامۋىنا دا دەم بەردى».
بيىل كۇرە قىستاعىندا اۋىل شارۋاشىلىق ماشيناسى 90 نان استى. 120 نەشە تۇرعىن 40 نەشە اۋىل شارۋاشىلىق ماشيناسىمەن ٴوڭىر اتتاپ جۇمىس جۇرگىزىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىنان كىرەتىن كىرىسى 5 ميلليون يۋاننان استى. كۇرە قىستاعىنىڭ باعىمشىلىعىنىڭ ٴونىم قۇنى دا ٴبىر ەسەلەندى، قازىر باعىمداعى سيىر 2 مىڭ باس، ٴۇي قۇستارى 15 مىڭعا جەتىپ، باعىمشىلىق كاسبى بارىنشا جاندانىپ، قىستاق كوللەكتيۆ ەكونوميكاسى تىڭ بەلەسكە كوتەرىلدى.
داجيگان قىزمەت اترەتى مەن قىستاق «ەكى كوميتەتىنىڭ» كادرلارىن باستاپ، كۇرە قىستاعىنداعى ٴار ۇلت تۇرعىندارىمەن بىرگە ٴتىپتى دە كوركەم بولاشاق جاراتۋ جولىندا كۇرەس جاساۋدا.