− قۇلجا اۋدانى ونيار قالاشىعى بولەكەي قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ۋاڭ پيڭ مەن مامەتجان ۋايىتتىڭ تەرەڭ تۋىسقاندىق سۇيىسپەنشىلىگى جونىندەگى اڭگىمە
تىلشىلەرىمىز حۋاڭ جيڭ، حۋاڭ يان، ەرىكتى ٴتىلشى جۇڭ گايچيڭ
بولەكەي قىستاعىنا بارساڭىز، قىستاقتىڭ كىرە بەرىسىندەگى قالىڭ ورمان ايرىقشا كوز تارتادى. قۇلجا اۋدانى ونيار قالاشىعى بولەكەي قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى بۇل ورماندى «اعا - باۋىر ورمانى» دەپ اتايدى. مىنە بۇل قىستاق تۇرعىنى ۋاڭ پيڭ مەن مامەتجان ۋايىتتىڭ بىرگە باپتاعان جەمىس باعى، ولار اكەلەرىنىڭ دوستىق سۇيىسپەنشىلىگىن جالعاستىرىپ، اعا - باۋىر ەتەنە قاتىناس ورناتىپ، بىرگە ەڭبەكتەنىپ، اۋقاتتانىپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى ونەگەلى ۇلگىگە اينالدى.
«ۋاڭ پيڭ ەكەۋىمىز بىرگە ەرجەتتىك، مىناۋ ەكى وتباسىمىزداعى ٴۇش ۇرپاقتىڭ سۋرەتتەرى، البومداردى ٴۇستى - ۇستىنە قويار بولساق بيىكتىگى جارىم مەترگە تايايدى» دەدى 12 - ايدىڭ 24 - كۇنى مامەتجان البومدى الىپ شىعىپ تىلشىلەرگە كورسەتىپ ٴارى جۇزىنە كۇلكى ۇيىرىلە جاقىن باۋىرى ۋاڭ پيڭدى تىلگە تيەك ەتىپ.
البومداعى ٴار ٴبىر سۋرەت ۋاڭ پيڭ مەن مامەتجان ەكى وتباسىنداعى ٴۇش ۇرپاقتىڭ ادامدى اسەرلەندىرەتىن اڭگىمەلەرىن كوز الدىڭا ەلەستەتەدى.
«مەنىڭ ۇيىمدە تۇرمايسىڭدار ما»
1965 - جىلى كوكتەمدە ۋاڭ پيڭنىڭ اكەسى ۋاڭ حۇڭديڭنىڭ وتباسىنداعى ٴۇش ادام گانسۋ ولكەسىنەن بولەكەي ۇلكەن اترەتىنە كەلىپ، كۇندىك جۇمىس ىستەپ كۇنەلتەدى. ول كەزدە ۋاڭ حۇڭديڭ وتباسىنىڭ باسپاناسى دا جوق ەدى، قاي جەردە جۇمىس ىستەسە، سول اراعا كورپە - جاستىعىن كوتەرىپ بارىپ، بالا - شاعاسىمەن بىرگە كوشىپ ٴجۇرىپ، تۇرمىستا قينالعان ەدى.
ٴبىر رەت ۋاڭ حۇڭديڭ وتباسى ۇلكەن اترەتتىڭ قويماسىندا ۋاقىتتىق تۇرعان كەزىندە كەنەتتەن نوسەر جاۋىپ، قامبانىڭ توبەسىنەن جاڭبىر ٴوتىپ، كورپە - جاستىقتارى سۋعا مالشىنادى. بۇل جاعدايدى كورگەن قىستاق تۇرعىنى ۋايىت روزى ۋاڭ پيڭگە: «مەنىڭ ۇيىمە بارىپ تۇرمايسىڭدار ما، مەنىڭ ٴۇيىم بار» دەيدى. ۋاڭ پيڭنىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ اكەسى كوپ جىلدار بويى جاقىن باۋىرى ۋايىتتىڭ وسى ٴبىر اۋىز ٴسوزىن ەسىنەن شىعارماعان.
سول كۇنى ۋايىت ۋاڭ حۇڭديڭنىڭ وتباسىنداعىلاردى ەرتىپ ۇيىنە كەلەدى، ۋايىتتىڭ تەك ەكى بولمەلى تام ٴۇيى بار ەدى، ول دەرەۋ ٴبىر بولمەلى ٴۇيدى تازالاپ، وعان ۋاڭ حۇڭديڭنىڭ وتباسىنداعىلاردى كوشىرىپ كىرگىزىپ، ٴوزى بالا - شاعاسىمەن 4 ادام تاعى ٴبىر بولمەلى ۇيدە قىسىلىپ وتىرادى.
ۋاڭ حۇڭديڭ بۇل اراعا العاش كەلگەندە تۇرمىسى قيىنشىلىقتا ەدى، ۋايىت بەينە جاناشىر جاقىنىنداي وعان شىنايى كومەكتەستى ٴارى جىگەرلەندىرىپ وتىردى. وسىدان باستاپ ۋايىت ۋاڭ حۇڭديڭنىڭ ۇيعۇر باۋىرىنا اينالىپ، ۋاڭ حۇڭديڭ وتباسى دا تۇراقتى باسپاناعا يە بولدى.
سول كەزدەگى قيىنشىلىق اۋىر جىلداردا حالىقتىڭ ىشەر اسقا قولى ارەڭ جەتەتىن، دەسە دە ۋايىت پەن ۋاڭ حۇڭديڭ بەينە جاناشىر جاقىندارداي ەتەنە بولىپ، ٴوزارا قۇرمەت ەتىپ، سيلاسىمدى بولىپ، ٴدامدى تاعام الدىنا كەلسە، الدىمەن قارسى جاعىن ويلايتىن - دى. ۋايىت ٴوزىنىڭ ەكى بالاسىنىڭ ٴوسىپ - جەتىلۋ كەزەڭىندە تۇرعاندىعىن بىلسە دە، ۇنەمى ۇن، ماي، ٴسۇت، ەت سياقتى ازىق - تۇلىكتەردى ۇنەمدەپ، ۋاڭ حۇڭديڭ وتباسىنا اپارىپ بەرەتىن، وسىنداي شىنايى كومەكتىڭ ارقاسىندا ۋاڭ حۇڭديڭ وتباسى قيىن كەزەڭنەن ٴوتىپ، تۇرمىسى بىرتە - بىرتە الاڭسىز بولا باستادى.
ۋايىتتىڭ ۇيىندە ٴبىر جىل تۇرعاننان كەيىن، ۋاڭ حۇڭديڭ ۋايتتىڭ كومەگىندە كەسەك قۇيىپ، ٴۇي سالىپ، ٴبىر ٴۇيلى جان جاڭا ۇيگە كوشىپ كىردى.
جاڭا ۇيگە كوشكەننەن كەيىن ەكى وتباسىنىڭ ارالىعى 800 مەتر الىستاعانىمەن، ولار بۇرىنعىداي ٴبىرى - ٴبىرىنىڭ ۇيىنە ٴبىر شىنى پالاۋىن جەتكىزىپ، ٴبىر قالتا شايىن كوتەرىپ بارىس - كەلىستەرى ۇزىلمەدى. ەگىس جۇمىسى قاربالاس كەزىندە ەكى وتباسى بىرگە ەڭبەك ىستەپ، ٴبىرىن - ٴبىرى دەمەپ، سۇيىسپەنشىلىكتەرى بارعان سايىن تەرەڭدەدى.
1984 - جىلى ۋايىت ەرلى - زايىپتى ەكەۋى ارت - ارتىنان قايتىس بولادى. ۋايت كوز جۇمار الدىندا ۋاڭ حۇڭديڭگە 14 جاسار كىشى ۇلى مامەتجان ۋايتقا قارايلاسۋدى تاپسىرادى. ۋاڭ حۇڭديڭ ۋايتتىڭ قولىن قىسىپ، كوزىنە ىستىق جاس الىپ، مامەتجاندى ٴوز ۇلىنداي كورەتىندىگى جونىندە ۋادە بەرەدى.
«ٴبىز ٴومىر بويى جاقسى اعا - باۋىر بولامىز»
رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ كوكتەم سامالى ىلە وزەنى بويىن تۇلەجىتتى، ۋاڭ حۇڭديڭ ەڭبەكشىلدىگىمەن وتباسى تۇرمىسىن كۇننەن - كۇنگە جاقسارتتى، الايدا ول جاقسى باۋىرىنىڭ تاپسىرماسىن ەسىنەن شىعارمادى، ۋاقىتى شىعا قالسا مامەتجاندى كورۋگە بارىپ، ۇنەمى وعان اقشا، كەرەك - جاراق جەتكىزىپ كومەكتەسىپ تۇردى. مامەتجان ۋاڭ حۇڭديڭدى «ۋاڭ اكە» دەپ اتاپ، قارتتى توتەنشە قۇرمەتتەدى.
1994 - جىلى مامەتجان ۇيلەنگەننەن كەيىن، بىرنەشە مۋ جەرگە سۇيەنىپ اۋقاتتانۋى قيىنعا سوعادى. مۇنى بايقاعان ۋاڭ حۇڭديڭ ۇنەمشىلدىكپەن اقشا جيناپ، ەكى سيىر ساتىپ الىپ مامەتجانعا بەرىپ، ونىڭ باعىمشىلىقپەن اينالىسۋىن قولدادى.
ٴبىر كۇنى ٴتۇن ورتاسىندا، مامەتجان ۋاڭ حۇڭديڭنىڭ توساتتان جۇرەك اۋرۋى قوزعالىپ قۇلجا قالاسىنداعى ۇلكەن شيپاحانادا ەمدەلىپ جاتقانىنان حاباردار بولعان سوڭ، اۆتوكولىك مايلاپ تۇندەلەتىپ اقشا جانە تۇرمىستىق بۇيىمداردى الىپ شيپاحاناعا بارىپ قارايلاسىپ، وپالىلىعىن تانىتتى.
«اكەم قايتىس بولعاننان كەيىن، ۋاڭ اكەم مەنىڭ سۇيەنىشىم بولدى. نەشە ون جىلدان بەرى، مەن بىرەر ىسكە جولىقسام، ونى ىزدەۋدى ادەتكە اينالدىردىم، ول كىسىنى كوپ اۋرەلەدىم. تالاي جىلدار بويى ول كىسىنىڭ ماعان جۇمساعان اقشاسى دا، ىستەگەن جاقسىلىعى دا از بولمادى، مەنى ٴوز بالاسىنداي كوردى، ول اۋىرىپ قالسا، ارينە، مەن كۇتىمدەۋگە ٴتيىستىمىن» دەدى مامەتجان تىلشىگە.
ۋاڭ پيڭ كىشكەنە كەزىندە اكەسىنە ەرىپ ۇدايى مامەتجاننىڭ ۇيىنە بارىپ وينايتىن، ەكەۋى ٴبىر جىلدا تۋىلعان، ەكەۋ ارا قاتىناستارى توتەنشە جاقىن ەدى. زەرەك ۋاڭ پيڭ ەرجەتكەننەن كەيىن باعىمشىلىقپەن اۋقاتتاندى، ٴبىراق ول دا مامەتجاندى ۇمىتپادى.
2000 - جىلى مامەتجاننىڭ ٴالى اۋقاتتانا قويماعانىن كورگەن ۋاڭ پيڭ مامەتجانعا ەكى باس قارالا سيىر بەرىپ، ونىڭ باعىمشىلىق كاسىبىن ۇزدىكسىز دامىتۋىنا كومەكتەسەدى. قازىر مامەتجان وتباسىندا 30 نەشە سيىر بار، جىلدىق كىرىسى 100 مىڭ يۋاننان اسىپ، قىستاقتاعى تانىمال باي وتباسىنا اينالدى.
2003 ـ جىلى ۋاڭ پيڭ مەن مامەتجان قىستاقتاعى 70 مۋ جەردى كوتەرمەگە الىپ اعاش ەگەدى. ەكەۋى تىزە قوسا سەلبەسىپ، شىنداپ ىسكە كىرىسىپ، تاقىر بەتكەيدى «ىرىستى القاپقا» اينالدىردى. 2016 ـ جىلى ەكەۋى 100 مىڭ يۋان قارجى قوسىپ، 30 مۋ جەرگە بۇتاعىندا قۇرعايتىن ورىك، 40 مۋ جەرگە الما اعاشىن ەگەدى، ۋاڭ پيڭ تەحنيكاعا، مامەتجان ساتۋعا جاۋاپتى بولىپ، جەمىس باعىن كوركەيتىپ دامىتادى.
«مامەتجان اشىق - جارقىن، ادال، ەلپەك، ٴبىز بىرگە ەسەيىپ - ەرجەتتىك، ول ماعان ەرەكشە سەنىم ارتادى، جەمىس باعى − ٴبىزدىڭ باۋىرلاستىق سۇيىسپەنشىلىگىمىزدىڭ ايعاعى، ٴبىز ٴومىر بويى جاقسى اعا - باۋىر بولامىز» دەدى ۋاڭ پيڭ. ول تاعى: «اكەم قايتىس بولاردان بۇرىن ماعان ۋايت ەكەۋىمىز جاقسى اعا ـ باۋىر بولعانبىز، مامەتجان ەكەۋىڭ دە جاقسى اعا ـ باۋىر بولىڭدار دەپ تاپسىردى» دەدى.
«ٴبىز ۇلكەندەردىڭ اعا - باۋىرلىق سۇيىسپەنشىلىگىن جالعاستىرامىز»
«بۇرىن اكەم ۋاڭ اكەمە كومەكتەسىپتى، كەيىن ۋاڭ اكەم ماعان قامقورلىق جاسادى، قازىر ۋاڭ پيڭ مەنى اۋقاتتانۋعا باستادى، وسىنداي وتباسىم بولعانىنا باقىتتى سەزىنەمىن». مامەتجاننىڭ نازارىندا ۋاڭ پيڭ ونىڭ جاقىن باۋىرى بولىپ قانا قالماستان، اۋەلى ونىڭ قورمالى، ۇلكەندى - كىشىلى شارۋانىڭ بارىندە ول ۋاڭ پيڭمەن اقىلداسقاندا عانا كوڭىلى ورنىعادى، ٴتىپتى ونىڭ تۋىستارى دا ۋاڭ پيڭدى «جاقسى» دەپ ماداقتايدى.
كوپ جىلدىق سۇيىسپەنشىلىكتەن، ەكى وتباسى بىرنەشە كۇن كورىسپەسە ساعىنىسىپ قالاتىن دارەجەگە جەتتى. ۋاڭ پيڭنىڭ شارۋاسى بولسىن - بولماسىن مامەتجاننىڭ ۇيىنە بارىپ، ونىمەن اڭگىمە دۇكەنىن قۇرادى. ۋاڭ پيڭنىڭ جۇبايى سۇڭ جينشيا مەن مامەتجاننىڭ جۇبايى شەرىناي سىمايىل ەكەۋى ۇنەمى بىرلىكتە تاماق جاسايدى، ەكى وتباسىنداعىلار ٴبىر داستارقاندا باس قوسىپ قايماقتى شاي ٴىشىپ، پالاۋ، كاۋاپ جەيدى، ولاردىڭ باس قوسقان كەزدەگى كوڭىلدى كۇلكىلەرى شاعىن اۋلانى دۋمانعا بولەيدى.
ەكى وتباسىنىڭ ناعىز تۋىسقاندىق سۇيىسپەنشىلىگىن قىستاقتاعى جۇرتتىڭ ٴبارى بىلەدى ٴارى القايدى. بولەكەي قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى سايبانىم مىرزاقىمەت بىلاي دەيدى: «ۋاڭ پيڭ مەن مامەتجان ەكى وتباسىنىڭ اڭگىمەسى <جۇڭحۋا ۇلتى ٴبىر ٴۇيلى جانداي ەتەنە بولىپ، ٴبىر نيەت، ٴبىر تىلەكپەن جۇڭگو ارمانىن سومداۋدىڭ> جاندى بەينەسى».
جاڭا داۋىردە ەكى وتباسىنىڭ تۇرمىسى بارعان سايىن جاقساردى، ۋاڭ پيڭ قۇلجا قالاسىنان عيمارات ٴۇي ساتىپ الدى، مامەتجان وتباسىنىڭ جەڭىل كولىگى بار، ۇلكەندەردىڭ اعا - باۋىرلىق سۇيىسپەنشىلىگى دە 3 - ۇرپاققا جالعاستى.
مامەتجاننىڭ ۇلى احاتجان مەن ۋاڭ پيڭنىڭ ۇلى ۋاڭ ۋيگاڭ كىشكەنتايىنان بىرگە ەرجەتىپ، جەمىس باعىندا بىرگە ەڭبەك ىستەپ، تاتۋ - ٴتاتتى وتۋدە. احاتجان ەكىنشى قول كولىكتەردى وتكەرمەلەۋ ساۋداسىمەن اينالىسادى، ۋاڭ ۋيگاڭ جان - جاقپەن حابارلاسىپ، ساتىلاتىن كولىك تاۋىپ بەرەدى جانە ساتۋىنا كومەكتەسەدى. ەكەۋى سەلبەسىپ بىرنەشە مارتە ۇلكەن تاپسىرىس قابىلدادى. «ٴبىز ۇلكەندەردىڭ اعا - باۋىرلىق سۇيىسپەنشىلىگىن جالعاستىرامىز» دەدى ۋاڭ ۋيگاڭ تىلشىگە. بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا، ول قالىڭدىعىن ەرتىپ مامەتجاننىڭ وتباسىنا سالەمدەسە باردى، ولار ديدارلاسىپ، وتە كوڭىلدى اڭگىمەلەستى.
تىلشىلىك اياقتاعان كەزدە، مامەتجاننىڭ كىشكەنە نەمەرە قىزى سوفيا احاتجان سىرتتان كەلدى دە ۋاڭ اتايىن كورىپ «ۋاڭ اتاي» دەپ قۋانا قۇشاقتاپ سالەمدەستى. اس ۇستەلىندە ٴسۇتتى شايدىڭ حوش ٴيىسى اڭقيدى، ۋاڭ پيڭ مەن مامەتجان وتباسىنداعىلار كەلەر جىلعى جەمىس باعىن دامىتۋ جونىندە اڭگىمە شەرتىسۋدە، ولاردىڭ جۇزىنەن باقىتتىڭ كۇلكىسى مەنمۇندالاپ، تام قابىرعاسىنا ىلىنگەن قىپ - قىزىل انار سۋرەتىنىڭ كورىك قوسۋىمەن ەرەكشە اسەرلى كورىنىس قالىپتاسقان - دى.