انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ميھىرگۇل عوپۇر

”شاعىن رايونىمىزدا 9 ۇلت تۇرمىس كەشىرەدى، ءار ۇلت بۇقاراسى ەسىكتەس، كورشىلەس، كوپشىلىك جۇمىس شىقسا بىرگە اقىلداسىپ، قيىنشىلىق بولسا ءوزارا كومەكتەسەدى، بەينە ۇلكەن وتباسىنداي“، - دەدى 7 - ايدىڭ 12 - كۇنى ءۇرىمجى جوعارى، جاڭا تەحنيكا كاسىپ سالاسى اشۋ رايونى (جاڭا قالا رايونى) باجياحۋ اۋماعىن باسقارۋ كوميتەتى حۇڭياڭ الەۋمەتتىك اۋماعى ياڭگۋاڭ جىشاڭ شاعىن رايونىنىڭ تۇرعىنى پارھات قاسىم اۋلا قاقپاسىنداعى التىنداي جارقىراعان ”ۇلتتار ىنتىماعى ۇلكەن اۋلاسى (شاعىن رايونى)“ دەگەن ارناۋ تاقتاسىن كورسەتىپ ماقتانىشپەن.

باس شۋجي شي جينپيڭ 3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەرىك سومداۋدى نەگىزگى جەلى ەتىپ، ءار ۇلتتىڭ ۇلى ىنتىماعىن ۇزدىكسىز بەكەمدەۋ كەرەك دەپ باسا دارىپتەدى. بۇل بۇكىل رايوندا جوعارىدان تومەنگە دەيىن جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، نازاردى باياندى تىنىشتىققا ساياتىن تەرەڭ قاتپارلى ماسەلەگە كۇش سالۋعا شوعىرلاندىرۋعا ايقىن بەتالىس جانە جول كورسەتتى.

باس شۋجي نۇسقاعان بەتالىستى بويلاپ، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم بۇكىل رايونداعى ءار ۇلت حالقىن جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەرىك سومداۋدى نەگىزگى جەلى ەتۋگە ىنتىماقتاستىرىپ، باستاپ، پارتيانىڭ ۇلت ساياساتىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، ”ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى“ جانە ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بىرلەسكەن دوستىق قيمىلىن ۇدايىلاندىرا ورىستەتىپ، ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى ۇگىت تاربيەسىن جانە وزات ورىن قۇرۋ قىزمەتىن تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتتى. ءار ۇلت كادرلارى مەن بۇقاراسى بىرگە تۇرۋ، بىرگە ۇيرەنۋ، بىرگە ىستەۋ، بىرگە كوڭىل اشۋ بارىسىندا كەڭىنەن ارالاسىپ، جاپپاي ىشتەسىپ، ىشكەرىلەي توعىسىپ، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ”سەنترلەس شەڭبەرىن“ ونان ارى ۇلكەيتىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى كوڭىل تۇكپىرلەرىنە تەرەڭ تامىر تارتتى.

　　ۇلتتار ىنتىماعى بايشەشەگىن دەن قويا سۋاردى

”باۋىرىم، قاراشى، اۋلاداعى ءجۇزىم، شابدالى، المۇرت كوپ ءتۇيىن سالدى، ەڭ جاقسى جەمىستى ساعان الىپ قويدىم“، - دەدى 7 - ايدىڭ 6 - كۇنى مۇحتار رەيىم تۋىسى لي زۇڭجيەمەن بەينە ەكراندى تەلەفوندا سويلەسىپ، اۋلاداعى جەمىس اعاشتارىن ءبىر - بىرلەپ لي زۇڭجيەگە كورسەتتى.

”تۇرمىسىڭىز جاقسارىپتى، ءسىز ءۇشىن قۋانىشتامىن، كەلەر جولى بارعاندا اعالى - ءىنىلى ەكەۋىمىز جاقسىراق شۇيىركەلەسەيىك“، - دەدى لي زۇڭجيە قۋانا.

مۇحتار كەلپىن اۋدانى يۇىرچي اۋىلى ۇستىڭگى قۇمايرىق قىستاعىنىڭ تۇرعىنى، لي زۇڭجيە جۇڭگو مۇناي حيميا ونەركاسىبى جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى باتىس سولتۇستىك مۇناي الابىن بارلاۋ، اشۋ - زەرتتەۋ اكادەمياسىنىڭ باستىعى. اۆتونوميالى رايون ورىستەتكەن ”ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى“ قيمىلىندا ەكەۋى تۋىس بولعان، بىرنەشە جىل ىشكەرىلەي ارالاسۋ ارقىلى بۇگىنگى كۇنى ءبىر - ءبىرىنىڭ قامىن جەيتىن جاقسى تۋىستارعا اينالدى.

2016 - جىلدان بەرى اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم بۇكىل رايوندا ورنالاستىرىپ ورىستەتكەن ”ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى“ جانە ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بىرلەسكەن دوستىق قيمىلىندا ميلليونداعان كادر، جۇمىسشى - قىزمەتكەر ءار ۇلت نەگىزگى ساتى بۇقاراسىمەن جۇپ قۇراپ تۋىستاسىپ، قىستاققا بارعان بەيتانىس ادامنان بۇقارانىڭ كوڭىلىنەن ورىن العان ءبىر وتباسىنىڭ ادامىنا اينالدى؛ ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تۋىس - تۋعانى بۇكىل ەلدىڭ بارلىق جەرىندە بار، اۋداندا تۋىسى بار، قالادا تۋىسى بار، شينجياڭعا كومەكتەسكەن ولكە، قالالاردا تۋىسى بار، استانا بەيجيڭدە دە تۋىسى بار، ارالاسۋدىڭ، ىشتەسۋدىڭ، توعىسۋدىڭ ”جۇرەكتەردى توعىستىرۋ كوپىرى“ كەمپىرقوساقتاي تيانشان الابىندا كەرىلدى.

تيانشان قاراعايلارى تامىرلاس، ءار ۇلت حالقى جۇرەكتەس. بۇگىنگى كۇندە ءار ۇلت كادرلارى مەن بۇقاراسىنىڭ ءبىر وتباسى ادامدارىنداي تاتۋ اسەرلى حيكايالارى شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا كۇن سايىن جارىققا شىعۋدا.

ماناس اۋدانى ماناس قالاشىعى نانچىڭ الەۋمەتتىك اۋماعىندا حانزۋ، ۇيعۇر، قازاق، حۇيزۋ سياقتى 13 ۇلت تۇرعىنى تۇرادى، الەۋمەتتىك اۋماق تۇرعىندارى ۇلتتار ىنتىماعى بىرلەسكەن دوستىق قيمىلىنا، قىزىقتى دەنە تاربيە جينالىسىنا، ”وتباسىلار قوناعاسىنا“ بىرگە قاتىناسادى... مەرەكە - مەيرامداردا ءار ۇلت تۇرعىندارى شات - شادىمان باس قوسىپ، ءان - بيگە باسادى.

ۇلتتار ىنتىماعىن كوزقاراشىعىن قورعاعانداي قورعادى، ۇلتتار ىنتىماعىن ومىرلەرىن قاستەرلەگەندەي قاستەرلەدى. شينجياڭداعى ءار ۇلت پەرزەنتتەرى اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسىپ، ”ىنتىماق“ دەگەن ءسوزدى ومىرلەرىنە ويىپ جازىپ، قاندارىنا ءسىڭىرىپ، ۇلتتار ىنتىماعى بايشەشەگىن دەن قويا سۋاردى.

　　ۇلگى بولۋعا تالپىنىپ، ونەگە كۇشىن توپتادى

”وتباسىلارىڭىزدىڭ قۇربان اتاي سياقتى اۋىلداستارمەن بىرگە پارتيانى قىزۋ ءسۇيۋدىڭ، وتاندى قىزۋ ءسۇيۋدىڭ، جۇڭحۋا ۇلتى ۇلى شاڭىراعىن قىزۋ ءسۇيۋدىڭ ۇلگىسى بولىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسۋىن جەبەپ، پارتيانىڭ باسشىلىعىندا، شينجياڭنىڭ اناعۇرلىم جارقىن بولاشاعىن بىرگە قۇرۋلارىڭىزدى ءۇمىت ەتەمىن“. 2017 - جىلى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ قۇربان تۇلىمنىڭ ۇرپاقتارىنا جازعان جاۋاپ حاتى كەريا اۋدانى تۋراقاز اۋىلى تۋراقاز قىستاعى قۇربان تۇلىم ەسكەرتكىش سارايىنىڭ كورمە زالىنا قويىلعان، ءاربىر سوزىنەن تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىك مۇندالاپ تۇر.

20 - عاسىردىڭ 50 - جىلدارىندا قۇربان اتايدىڭ ەسەكپەن بەيجيڭگە بارىپ ماۋ زىدۇڭ جۋشيگە كەزىكپەكشى بولعان حيكاياسى جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىنا كەڭ تارالدى. قازىر قۇربان اتايدىڭ اۋىلىندا وسى قارتتىڭ اتىمەن اتالعان ەسكەرتكىش سارايىنا كەلىپ ەكسكۋرسيالايتىنداردىڭ اياعى ۇزىلمەيدى.

”ادەتتە كۇنىنە 300 دە 500 ادام كەلىپ ەكسكۋرسيالايدى، پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋ تاربيەسى ورىستەتىلگەننەن بەرى ەكسكۋرسيالاي كەلگەن توپتىق ساياحاتشىلار كوبەيىپ، ءار كۇنى 1000 ادامنان استى“، - دەدى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ جاۋاپتىسى حانقىز مامەتيمىن تانىستىرىپ.

باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ىقىلاستى تاپسىرماسى قۇربان اتايدىڭ ۇرپاقتارىنىڭ جۇرەگىندە، تۇتاس شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جۇرەگىندە ساقتالىپ كەلەدى.

قۇربان اتايدىڭ وتباسىنداعىلار ۇلتتار ىنتىماعىن ماقسات ەتىپ، ”قۇربان تۇلىمنىڭ وتانعا العىس ايتۋ وتباسى الەۋمەتتىك يگىلىك قورىن“ العا قويىپ قۇرىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنان، جاستار مەن ورەندەردەن جالپى نەشە مىڭ ادامعا كومەكتەسىپ، ءىس جۇزىندىك ارەكەتى ارقىلى ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعىنىڭ تاتىمدى حيكاياسىن تۇلعالادى.

ءتىپتى دە كوپ ۇلتتار ىنتىماعىنداعى، العاباسارلىعىنداعى ۇلگىلەر ۇزدىكسىز جارىققا شىعىپ، تيانشان الابىندا شوق جۇلدىزداي جارقىرادى: يوۋ لياڭيىڭ ۇيعۇر باۋىرىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ، اۋقاتتانۋىنا 10 نەشە جىل ۇزبەي كومەكتەستى، ”زامانىمىزدىڭ لەي فىڭى“ جۋاڭ شىحۋا ءار ۇلت بۇقاراسىن اۋرۋ ازابىنان اراشالادى، تاعى ۋ دىڭيۇن، انيپا ءالىماحۇن، جۇماتاي اۋباكىرلەر بار... وسى ەسىمدەردىڭ استارىندا ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ اسەرلى اڭگىمەلەرى جاتىر، ولار مەرۋەرتتەي جارقىراپ، مەيىر شاشىپ تۇر.

وسى ۇلگىلەر، ونەگەلەر شينجياڭدى ىنتىماقتاسا ورنىقتىرۋدىڭ رۋحاني كوورديناتىن ايگىلەپ، ءار ۇلت كادر، بۇقاراسىن ءبىر نيەتپەن كۇش قوسا وتىرىپ ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ نەگىزىن بەكەمدەۋگە باستادى.

　جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى جۇرەك تۇكپىرىنە تامىر تارتتى

بيىل 5 - ايدا بىلەگى ۇزىلگەن حوتاندىق ۇل بالانىڭ ءساتتى قۇتقارىلىپ، ەمدەلگەن حيكاياسى شار تاراپقا كەڭىنەن تارالىپ، سانسىز ادام اسەرلەنىپ كوزدەرىنە جاس الدى. 1400 كيلومەتردى اتتاعان قۇرلىق، اۋەدەگى وسى كۇش جالعاۋدا كوپتەگەن ادام ناۋقاس بالانى مۇلدەم تانىماسا دا، بار كۇشتەرىن سارقا جۇمساي وتىرىپ كومەكتەسىپ، بالاعا ەتەنە تۋىسىنداي مەيىر سيلاپ، قولداۋ كورسەتتى.

وسى جان سۇيىندىرەرلىك كومەكتەسۋ تۋىسقانداي سيلاسۋدىڭ جاندى وقۋلىعى بولىپ، شينجياڭنىڭ بولاتتاي بەرىك، مىزعىماس ۇلتتار ىنتىماعىن شوعىرلى ايگىلەدى. بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىندەگى توراپتاستار ءسوز قالدىرىپ:” ۇلى مەيىر - شاپاعاتتىڭ شەت - شەگى جوق، مىنە بۇل ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ كۇشى“. ”جۇڭگوداعى 56 ۇلت تامىرلاس“، ”ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى، ءبىز ماڭگى ءبىر وتباسىنىڭ ادامىمىز“... دەستى.

جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى − مەملەكەت تۇتاستىعىنىڭ ىرگە تاسى، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ نەگىزى، رۋحاني كۇشتىڭ جانى. اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىن تولىق، دالمە - ءدال دايەكتىلەندىرىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى تاربيەسىن شينجياڭنىڭ كادرلار تاربيەسىنە، جاستار مەن ورەندەر تاربيەسىنە، قوعامدىق تاربيەگە كىرگىزىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن ءار ۇلت كادر، بۇقاراسىنىڭ جۇرەك تۇكپىرىنە تەرەڭ ۇيالاتتى.

”حالىق ونەگەسى“ ۇلۇقشات اۋدانى جىعىن اۋىلى دوڭگورمە ساعاسىنداعى شەكارا قورعاۋشى بۇرماحان مولدو تەڭىز دەڭگەيىنەن ورتاشا بيىكتىگى 4000 مەتردەن جوعارى شەكارا قورعانىس جەلىسىندە 50 نەشە جىلدى ءبىر كۇندەي وتكىزىپ، شەكارا شارلاپ، شەكارا قورعاپ، شەكارا شارلاۋ جولىندا سانسىز تاسقا ”جۇڭگو تاسى“ دەپ ويىپ جازدى. 7 - ايدىڭ 1 - كۇنى 79 جاستاعى بۇرماحان مولدو ۇسىنىسپەن تيان - انمىن مىنبەسىندە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعىن قۇتتىقتاۋ جينالىسىن كوردى. جينالىس اياقتاعان سوڭ، ونىڭ جانارى جاسقا شىلانىپ، تەرەڭ تەبىرەنىسپەن: ”مەن كوز جۇمسام دا، مەن ويىپ جازعان ’جۇڭگو تاسى‘ ماڭگى قالادى، جۇڭگو ماڭگى ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە“، - دەدى.

ءۇشتۇرپان اۋدانى يمامۋ قالاشىعى مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل باستاۋىش مەكتەبىندە وقۋشىلار ساباق اراسىنداعى گيمناستيكادا بەل بارابان سوعىپ، ساباقتان سىرتقى ۋاقىتتا بوساعالىق جازىپ، قاعاز ويىپ، گۋجىڭ شەرتۋدە... 18 جىلدان بەرى مەكتەپ باستىعى قۇربان نياز اۋەلگى ماقساتىن وزگەرتپەي، جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن جالپىلاستىرۋعا تاباندى بولىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بالالاردىڭ جۇرەك تۇكپىرىنە تەرەڭ ۇيالاتتى. پارتيا ورتالىق كوميتەتى، مەملەكەتتىك كەڭەس وعان ”رەفورما اتويشىسى“ اتاعىن بەرىپ، ونى ”ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعىنىڭ امالياتتا ايگىلەۋشىسى“ دەپ اتادى.

قازىرگە دەيىن شينجياڭدا 8 ايماق، وبلىس، قالا ”ۇلتتار ىنتىماعىندا، العاباسارلىعىندا ۇلگى كورسەتەتىن مەملەكەتتىك وبلىستى (قالا)“ ءساتتى قۇردى؛ 69 ورىنعا ”ۇلتتار ىنتىماعىندا، العاباسارلىعىندا ۇلگى كورسەتەتىن مەملەكەتتىك اۋماق (ورىن)“ اتاعى بەرىلدى. 2021 - جىلى 3 - ايدىڭ 1 - كۇنى «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ ۇلتتار ىنتىماعىنداعى، العاباسارلىعىنداعى ۇلگىلى رايون قۇرۋ ەرەجەسى» رەسمي اتقارىلىپ، شينجياڭنىڭ ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى ىستەرىن جەبەۋگە زاڭمەن جونگە سالۋ تىرەگىن ازىرلەدى.

قازىر جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جۇرەگىنە تەرەڭ تامىر تارتىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ىنتىماقتى تىلگە تيەك ەتۋ، ورنىقتىلىقتى جەبەۋ، دامۋدى كوزدەۋ ارمانى بارعان سايىن كۇشەيىپ، قول ۇستاسا العا تارتۋدىڭ قۇدىرەتتى وڭ ەنەرگياسىن تاسقىنداتىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت ۇلاندارىن جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋداعى ايبىندى ىستەرگە بەلسەنە ات سالىسۋعا جىگەرلەندىرۋدە.