(2023 - جىلى 10 - ايدىڭ 31 - كۇنى اۆتونوميالى وبلىستىق 15 - كەزەكتى حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ 11 - ماجىلىسىندە ماقۇلداندى)
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: جۇڭگولىقتار اس كەسەسىن ٴوز قولىندا مىقتاپ ۇستاۋى ٴۇشىن، ٴسوز جوق، تۇقىمدى ٴوز قولدارىندا مىقتاپ ۇستاۋى كەرەك، استىق حاۋىپسىزدىگىن جانە ماڭىزدى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىمەن قامداۋدى قامتاماسىز ەتۋدى ارقاۋ ەتۋدەن شوعىرلى قامال الىپ، تۇقىم كاسىبى عىلىم ـ تەحنيكاسىندا ٴوز كۇشىنە سۇيەنىپ، ٴوزىن الۋەتتەندىرۋدى، تۇقىم قاينارىن دەربەس مەڭگەرۋدى جۇزەگە اسىرىپ، جۇڭگونىڭ تۇقىمىمەن جۇڭگونىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. اۆتونوميالى وبلىستىق 15 - كەزەكتى حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ 11 - ٴماجىلىسى اۆتونوميالى وبلىستىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىندا تۇقىم كاسىبىن دامىتۋ جاعدايى جونىندەگى بايانداماسىن تىڭدادى جانە قارادى، وبلىستىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى تەكسەرۋ - زەرتتەۋ گرۋپپاسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىندا تۇقىم كاسىبىن دامىتۋ جاعدايى جونىندەگى بايانداماسىن قارادى. ٴماجىلىس بىلاي دەپ قارادى: تۇقىم − مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىنىڭ قاينار كوزى، تۇقىم كاسىبى − مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق سيپاتتى، نەگىزدىك سيپاتتى وزەكتى كاسىپ سالاسى، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋدىڭ جانە ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن قورعاۋدىڭ ماڭىزدى نەگىزى، ساياسات، نىسان جاعىنان قولداۋ تياناقتى بولماۋ، بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ توعىسا دامۋى جەتكىلىكتى بولماۋ، تۇقىم كاسىبى كاسىپورىندارىنىڭ وزەكتى باسەكەلىك قۋاتى كۇشتى بولماۋ جانە تۇقىم باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ جۇيەسى كەمەلدى بولماۋ سياقتى كەزەكتە اۆتونوميالى وبلىسىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىندا تۇقىم كاسىبىنىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولىپ وتىرعان ماسەلەلەردى، ٴسوز جوق، كۇش سالا ويداعىداي شەشىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىندا تۇقىم كاسىبى قىزمەتىن شىنايى ويداعىداي ىستەۋ كەرەك. اۆتونوميالى وبلىسىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىندا تۇقىم كاسىبىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن جەبەپ، تۇقىم كاسىبىن گۇلدەندىرۋدە قامال الۋدى جۇزەگە اسىرۋ ٴۇشىن، اۆتونوميالى وبلىستىڭ ٴىس جۇزىندىك جاعدايىمەن ۇشتاستىرىپ، ٴماجىلىس مىناداي قاۋلى شىعاردى:
ٴبىرىنشى، اۋىل شارۋاشىلىعىندا تۇقىم كاسىبىنىڭ دامۋىن جوعارى دەڭگەيدە ىلگەرىلەتۋ
بىرىنشىدەن، تۇقىم كاسىبى جوباسىن ويداعىداي يگەرۋ. ٴار دارەجەلى ۇكىمەتتەر جانە ونىڭ تاراۋلارى يدەيا مەن ارەكەتتى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق، شارۋالار قىزمەتى جونىندەگى ماڭىزدى بايىمداۋلارىمەن جانە تۇقىم كاسىبىن دامىتۋ جونىندەگى ماڭىزدى نۇسقاۋلارىمەن اناعۇرلىم بىرلىككە كەلتىرىپ، ساياسي دەڭگەيدى شىنايى جوعارىلاتىپ، ساياسي جاۋاپكەرشىلىكتى ناقتىلاندىرىپ، قاتىستى تاراۋلاردىڭ قىزمەت جاۋاپكەرشىلىگىن اناعۇرلىم ايقىنداپ، اۋىل شارۋاشىلىعىندا تۇقىم كاسىبىن جوعارى دەڭگەيدە جوبالاۋ جانە دامىتۋ جوباسىن ويداعىداي ىستەپ، مەملەكەت دارەجەلى جۇگەرى تۇقىمىن وندىرەتىن ٴىرى اۋدان سانالاتىن توعىزتاراۋ اۋدانىنىڭ، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى جۇگەرى تۇقىمىن وندىرەتىن ٴىرى اۋدان سانالاتىن چاپچال اۋدانىنىڭ تۇقىم كاسىبىنىڭ دامۋ كولەمى مەن دەڭگەيىن بەكەمدەپ جانە جوعارىلاتىپ، كاسىپورىنداردى قۇلجا اۋدانىنىڭ وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعى (تۇقىم كاسىبى) كاسىپ سالاسى باقشاسى سياقتى باقشا رايوندارىنا شوعىرلانۋعا جەتەكتەۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، ساياسات جاعىنان قامتاماسىزداندىرۋدى كۇشەيتۋ كەرەك. جەتىلدىرۋ، كوبەيتۋ، جالپىلاستىرۋ ٴبىر تۇلعالانعان تۇقىم كاسىبى كاسىپورىندارى، تۇقىم كاسىبى عىلمي زەرتتەۋ قۇرىلىمدارى، تاجىريبەحانالار سياقتىلارعا قاجەتتى قۇرىلىسقا پايدالانىلاتىن جەر جاعىنان الدىمەن قولداۋ كورسەتىپ جانە قامتاماسىز ەتىپ، ٴوندىرىس جابدىقتارىنا، مانەرلەۋ جابدىقتارىنا قوسىمشا قاراجات بەرىپ، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنىڭ جەرگىلىكتى جاڭا سورتتاردى زەرتتەپ اشۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، بەلگىلى تانىمالدىققا جانە ىقپالعا يە جەرگىلىكتى ماركا جاراتۋعا دەم بەرۋ كەرەك. ۇشىنشىدەن، بيڭتۋانمەن قارىم - قاتىناستى، سەلبەستىكتى كۇشەيتۋ كەرەك. بيڭتۋان مەن جەرگىلىكتى ورىننىڭ ساياساتتى بىرگە بەلگىلەۋىن، بازانى بىرگە قۇرۋىن، كاسىپورىنداردى بىرگە جەتىلدىرۋىن، ايگىلى ماركالاردى بىرگە جاراتۋىن ىلگەرىلەتىپ، ٴتۇرلى بايلىقتىڭ ٴبىر تۇتاس، جوعارى ٴونىمدى بولۋىن، ٴتارتىپتى ورنالاسۋىن جەبەپ، ىلەنىڭ جۇگەرى تۇقىمىن ٴوندىرۋ كاسىپ سالاسىنىڭ ستراتەگيالىق بازاسىن بىرگە قۇرۋ كەرەك.
ەكىنشى، تۇقىم جەتىلدىرۋ بازاسى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋ
بىرىنشىدەن، كولەمدەنگەن، ماشينالاسقان، ولشەمدەنگەن، شوعىرلانعان، ينفورماتسيالانعان تۇقىم جەتىلدىرۋ بازاسىن قۇرۋ. باسىمدىققا يە كاسىپورىنداردىڭ تۇقىم جەتىلدىرەتىن ٴىرى وتباسىلارىمەن، كووپەراتيۆتەرمەن، ديقاندارمەن ۇزاق ۋاقىتتىق كەلىسىم جاساۋ سەلبەستىك قاتىناسىن ورناتۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، سالىستىرمالى شوعىرلانعان، ورنىقتى، كولەمدەنگەن تۇقىم جەتىلدىرۋ بازاسىن قۇرۋ كەرەك. نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىستارىن كۇشەيتىپ، قۇرىلعى ـ جابدىقتاردى باسقارۋدى، قورعاۋدى كۇشەيتىپ، شوعىرلى، تۇتاسقان، قۋاڭشىلىقتا سۋارۋعا، سۋ باسقاندا ىعىستىرۋعا، ٴونىمدى اۋاشالاۋعا بولاتىن، تۇراقتى، جوعارى ٴونىمدى تۇقىم جەتىلدىرۋ بازاسىن قۇرىپ، بازانىڭ ولشەمدەنۋىن، كولەمدەنۋىن، شوعىرلانۋىن، ماشينالانۋىن، ينفورماتسيالانۋىن جاپپاي ىلگەرىلەتۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، جەردى اينالىمعا سالۋ باعاسىن تىزگىندەۋدى كۇشەيتۋ. بازاردىڭ قامداۋ - قاجەتسىنۋ، باعا بەتالىسى جاعدايىنا ساي، ٴار جىلى جەر جوباسىن باسقارۋ تاراۋلارى باستاماشى بولىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق مەكەمەسى سياقتى قاتىستى مۇشە ورىنداردان تولىق پىكىر الۋ نەگىزىندە، مەملەكەت مەنشىگىندەگى اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدالانىلاتىن جەردىڭ، كوللەكتيۆ جەردىڭ اينالىمعا سالىنۋىنداعى ەڭ جوعارى باعا شەگىن جاريالاپ، جۇگەرى ەگىلەتىن جەردىڭ اينالىم باعاسىنىڭ ۇيلەسىمدى كولەمدە بولۋىنا كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.
ٴۇشىنشى، باسىمدىققا يە كاسىپورىنداردى جەتىلدىرۋ جانە زورايتۋ
بىرىنشىدەن، ساۋداگەر شاقىرىپ، قارجى ەنگىزۋ تەبىنىن ارتتىرۋ. نازاردى ەل ىشىندەگى وزىق تۇقىم كاسىبى كاسىپورىندارىنا شوعىرلاندىرىپ، ورتالىق كاسىپورىندارىنىڭ، بازارعا شىققان كاسىپورىنداردىڭ ىشىندەگى تۇقىم كاسىبى كاسىپورىندارىنىڭ نەمەسە ەل ىشىندەگى جۇگەرى ەگۋدە الدىڭعى 10 مىقتى كاسىپورىننىڭ ىلەدەگى باس ٴبولىمىن نەمەسە دەربەس زاڭدىق يە تولىمدىلىعى بار وڭىرلىك باس ٴبولىمىن، بولىمشە قۇرىلىمىن قۇرۋىنا ٴارى مانەرلەۋ زاۆودىن قۇرۋىنا دەم بەرىپ، شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىن ونان ارى ساپالىلاندىرىپ، ىرگە تەپكەن كاسىپورىنداردىڭ ىزىنە ٴتۇسىپ قىزمەت وتەۋدى ويداعىداي ىستەۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، كاسىپورىنداردىڭ دامۋىن سۇيەمەلدەۋ. كاسىپورىنداردىڭ ٴوندىرىستى كەڭەيتۋىنە، زەرتتەۋ ـ اشۋىنا قوسىلىمدى ارتتىرۋىنا قولداۋ كورسەتىپ، وسىزاماندانعان تۇقىم زەرتتەۋ ـ اشۋ ورتالىعىن قۇرىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ساپالى، داعدىلى تۇقىمى مەن جۇڭگوشا ٴشوپ ٴدارى تۇقىمىن جەتىلدىرۋ تەبىنىن ارتتىرىپ، تۇقىم مانەرلەۋ، سۇرىپتاۋ، وراۋ جانە قوراپتاۋ تەحنولوگياسىنىڭ دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، تۇقىمدى سول جەردىڭ وزىندە مانەرلەۋ، تاۋار تۇقىمىن ساتۋ قامتىمىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتۋ كەرەك. ۇشىنشىدەن، تۇقىم كاسىبى قوعامىنىڭ رولىن ويداعىداي ساۋلەلەندىرۋ. ىلە وبلىسىنىڭ تۇقىم كاسىبى قوعامى قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، تۇقىم جاساۋ كولەمى ٴبىرشاما ۇلكەن اۋدان - قالالار تۇقىم كاسىبى قوعامىن قۇرىپ، باسشىلىق القاسىن رەتتەپ، ساپالىلاندىرىپ، قوعامنىڭ سايكەستىرۋ، قىزمەت وتەۋ، ۇقىق - مۇددەنى قورعاۋ، ٴوزىن تەجەۋ رولىن ساۋلەلەندىرىپ، تۇقىم كاسىبى كاسىپورىندارىنىڭ ۇتىمدى دامۋىن جەبەۋ كەرەك.
ٴتورتىنشى، تۇقىم جاساۋ تەحنيكاسىن جاپپاي جوعارىلاتۋ
بىرىنشىدەن، عىلىم - تەحنيكا دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ. ماشينامەن تۇقىمنىڭ اتالىعىن الۋ، ماشينامەن تەرۋ جانە قابىعىن الۋ تەحنيكاسىن، سونداي ـ اق ”تۇتاس بارىستا جەرگە تۇسرمەۋ“ ۇلگىسىن جاپپاي جالپىلاستىرىپ، تۇقىم جاساۋدىڭ تۇتاس بارىسىن ماشينالاندىرۋ دەڭگەيىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، تۇقىم ٴوندىرىسىنىڭ عىلىم ـ تەحنيكالىق قامتىلىمى مەن ساپا دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ كەرەك. كاسىپورىنداردىڭ زات تورابى جانە ٴىرى ساندى مالىمەت سياقتى تەحنيكالاردان پايدالانۋدى كۇشەيتۋىنە قولداۋ كورسەتىپ، اتىز ٴوندىرىسى، تۇقىم مانەرلەۋ، قامبادا ساقتاۋ، تاسىمالداۋ سياقتى ينفورماتسيالاردى باقىلاۋ ـ تەكسەرۋدى ورىستەتىپ، تەگىن باسقارۋدى جانە ساندى مالىمەتتەرگە تالداۋ جاساۋدى كۇشەيتىپ، جۇمىس ٴتارتىبىن مەڭگەرۋدىڭ ينفورماتسيالانۋ دەڭگەيىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، قىزمەت وتەۋ ورەسىن جوعارىلاتۋ. تۇقىم كاسىبىنىڭ ارنايىلانعان ەڭبەك قىزمەت وتەۋ ۇيىمدارىن جەتىلدىرىپ جانە زورايتىپ، ۇيىمداسۋ دارەجەسىن، ارنايىلانعان قىزمەت وتەۋ ورەسىن جوعارىلاتۋ كەرەك. ”مايسا سيرەتۋ“، ”اتالىق تالداۋ“، ”اتالىعىن سيرەتۋ“ سياقتى جۇمىسشى ىستەتۋدىڭ شەشۋشى مەزگىلىنە مەڭزەس، اۋىل ـ قىستاقتار بوس ەڭبەككۇشتەردى سول جەردىڭ وزىندە، جاقىن ماڭدا جۇمىس ىستەۋگە ىرىقتىلىقپەن بەلسەنە ۇيىمداستىرىپ، رايون اتتاپ ارنايىلانعان جۇمىس ىستەۋ قىزمەت وتەۋگە شابىتتاندىرۋ كەرەك.
بەسىنشى، تۇقىم كاسىبى بازارىن باقىلاۋ - باسقارۋدى كۇشەيتۋ
بىرىنشىدەن، قۇرىلىمدى اقاۋسىزداندىرىپ، قوسىندى كۇشەيتۋ. جاڭا جاعدايداعى تۇقىم كاسىبى كاسىپ تىزبەگىنىڭ دامۋ قاجەتىنە ساي، تۇقىم باسقارۋ قۇرىلىمدارىنىڭ مىندەتىن ساپالىلاندىرىپ، كەمەلدەندىرىپ، اۋدان - قالالاردىڭ تۇقىم باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ قۇرىلىمدارى مەن شتاتىن تولىقتاپ، كاسىپ قوسىنىن كۇشەيتۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، قاينارىنان وڭاۋدى مىقتى يگەرۋ. كاسىپورىنداردىڭ ٴوندىرىس - تيجارات رۇقسات تولىمدىلىعى، اتا تەكتىك تۇقىمدىق وسىمدىكتەردى كارەنتيندەۋ سياقتى بازارعا كىرۋ رۇقساتىن تەكسەرۋدى كۇشەيتىپ، جەتىلدىرۋ، ساتۋدى ەستەلىككە الۋ ٴتۇزىمىن قاتاڭ تياناقتاندىرۋ كەرەك. تۇقىم ساپاسىن ۇلگى الىپ تەكسەرۋدى ۇيىمداستىرىپ، تۇقىم جاساۋ بارىسىن باسقارۋ ـ مەڭگەرۋدى مىقتى يگەرىپ، تۇقىم ٴوندىرۋ جانە ساتۋ ارەكەتىن ارناعا ٴتۇسىرۋ كەرەك. ۇشىنشىدەن، تۇقىم كاسىبى بازارىن جاپپاي تازالاۋ. «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇقىم زاڭىن» جانە ونىڭ سايكەستى ەرەجە - تۇزىمدەرىن قاتاڭ تياناقتاندىرىپ، تاراۋلاردىڭ بىرلەسىپ تەكسەرۋىن، بىرلەسىپ قيمىلداۋىن كۇشەيتىپ، وسى زامانعى تەكسەرۋ تەحنيكاسىنان پايدالانىپ، دەر كەزىندە تەكسەرىپ، دەر كەزىندە تەكسەرۋ، ساراپتاۋ ناتيجەسىن جاريالاپ، باقىلاۋ - باسقارۋ ارقىلى تۇقىم كاسىبى كاسىپورىندارىنىڭ اقاۋسىز باسەكەسىن، سەنىمدى تيجاراتىن جەبەپ، ٴادىل باسەكەلى بازار ٴتارتىبىن شىنايى قورعاۋ كەرەك.
ٴماجىلىس مىنالاردى تالاپ ەتتى: اۆتونوميالى وبلىستاعى ٴار دارەجەلى حالىق قۇرىلتايلارى مەن ونىڭ تۇراقتى كوميتەتتەرى اۋىل شارۋاشىلىعىندا تۇقىم كاسىبىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋ قىزمەتىنە وسكەلەڭ ٴمان بەرىپ، ۇزدىكسىز نازار اۋدارىپ، زاڭ اتقارىپ تەكسەرۋ، ارناۋلى تاقىرىپتا تەكسەرۋ ـ زەرتتەۋ جۇرگىزۋ، ارناۋلى تاقىرىپتا پىكىر الۋ، ارناۋلى قىزمەت مالىمەتىن تىڭداۋ جانە قاراۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىندا تۇقىم كاسىبىن دامىتۋدا ناقتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزۋدى ىلگەرىلەتۋ كەرەك. ٴار دارەجەلى حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ تۇقىم كاسىبى بازاسى قۇرىلىسى، تۇقىم كاسىبى بازارىن ارناعا ٴتۇسىرۋ جانە اقاۋسىز دامۋ سياقتى جاقتاردا بەلسەنە اقىل ـ كەڭەس بەرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىندا تۇقىم كاسىبىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا ٴتيىستى ۇلەس قوسۋى كەرەك.