امەريكانىڭ ۆيرۋستىڭ تەگىن انىقتاۋدى سان - ساققا جۇگىرتۋى تەك جۇڭگوعا سوقتىعۋعا سىلتاۋ ىزدەۋ ٴۇشىن عانا
شيا جين
جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى تۋىلعاننان بەرى فرانسيا «جاڭا ىنتىماق گازەتىنىڭ» باس رەداكتورى كرستينا بەير ٴبىرقانشا ىقپالدى ماقالا جاريالاپ، فرانسيا جۇرتشىلىعىنا امەريكانىڭ جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتىن توڭىرەكتەي وتىرىپ قوزعاعان جۇڭگوعا باعىتتاعان ساياسي قاسكۇنەمدىگىن اشكەرەلەدى جانە سىن تەزىنە الدى.
تاياۋدا بەير جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستىڭ 2 - كەزەڭدەگى تەگىن انىقتاۋ ماسەلەسى جونىندە جۇڭگو جاستار گازەتى. جۇڭگو جاستار سايتى ٴتىلشىسىنىڭ ارناۋلى سۇقباتىن قابىلدادى. ول سۇقبات بارىسىندا امەريكانىڭ دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنا قىسىم ٴتۇسىرۋىنىڭ استارىنداعى سۇرقيا ساياسي ماقساتىن قاتاڭ سىن تەزىنە الدى ٴارى: «امەريكانىڭ ۆيرۋستىڭ تەگىن انىقتاۋدى سان - ساققا جۇگىرتۋى تەك جۇڭگوعا سوقتىعۋعا سىلتاۋ ىزدەۋ ٴۇشىن عانا»، - دەدى. ول تاعى مىنالاردى اشكەرەلەدى: ۋحان P4 تاجىريبەحاناسى قۇرىلۋعا دايىندالعان كۇنىنەن باستاپ امەريكانىڭ «كوزگە شىققان سۇيەلى» بولىپ كەلدى.
امەريكانىڭ ۆيرۋستىڭ تەگىن انىقتاۋدى سان - ساققا جۇگىرتۋى تەك جۇڭگوعا سوقتىعۋعا سىلتاۋ ىزدەۋ ٴۇشىن عانا
امەريكانىڭ دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنا قىسىم ٴتۇسىرۋىن، جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس جونىندە 2 - كەزەڭدەگى تەگىن انىقتاۋ جۇرگىزۋدى تالاپ ەتۋىنىڭ شىنايى نيەتىن اۋىزعا العاندا بەير مىنالاردى ٴبىلدىردى: امەريكانىڭ وسى ارەكەتى سول جىلداردا سادام قۇسايىندى قۇبىجىق ەتىپ كورسەتۋىمەن ٴارى يراقتا زور كولەمدى قىرعىنداعىش قارۋ - جاراق بار دەپ جازعىرعاندىعىمەن ۇپ - ۇقساس. «امەريكانىڭ وسى تەكتەس ارەكەتتەر قولدانۋىنداعى ماقساتى ٴوزى باعىندىرۋدى ويلاعان ەلدەرگە قۇقاي كورسەتۋدەن، سىلتاۋ ىزدەپ وسى ەلدەرگە سوقتىعۋدان، سونداي - اق ٴوزىنىڭ وداقتاستارىمەن استاسىپ، ورايىن تاۋىپ اسكەري ارەكەت قولدانۋدان باسقا دانەڭە ەمەس»، - دەدى ول.
بەير بىلاي دەپ قارادى: امەريكانىڭ جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى ۆيرۋسىنىڭ تەگىن انىقتاۋدى سان - ساققا جۇگىرتۋى تەك جۇڭگوعا سوقتىعۋعا سىلتاۋ ىزدەۋ ٴۇشىن عانا. امەريكانىڭ جۇڭگوعا سوقتىعۋى «ەڭ الدىمەن ەكونوميكالىق دەڭگەيدە بولادى»، امەريكا جۇڭگونى جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستىڭ قاينارى ەتىپ كورسەتەدى، سونداي - اق جۇڭگودان ەكونوميكالىق زيان تولەۋدى تالاپ ەتەدى.
انگليانىڭ لوندونىنداعى جۇڭگوعا قارسى زەرتتەۋ قۇرىلىمى − «حەنري جەكسون قوعامى» كەزىندە جۇڭگو 351 ميلليارد فۋند ستەرلينگ تولەم تولەۋ كەرەك دەپ كوكىگەن بولاتىن. بەير بۇل جونىندە مىنالاردى ٴبىلدىردى: ەگەر دە جۇڭگو ەكونوميكالىق تولەم تولەۋدەن باس تارتسا، امەريكا اسكەري ارەكەت قولدانۋ قاسكۇنەمدىگىنە باسادى.
ۋحاندا ىندەت تۋىلۋدان بۇرىن - اق جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس بۇكىل الەم كولەمىندە تارالىپ ۇلگىرگەن
«ەگەر 2 - كەزەڭدەگى ۆيرۋستىڭ تەگىن انىقتاۋ قىزمەتى جۇرىلەتىن بولسا، وندا، ٴسوز جوق، ۋحاندا جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى تۋىلۋدان بۇرىن دەتريك فورتى تاجىريبەحاناسىنىڭ حاۋىپسىزدىك سەبەپتى جابىلۋىنىڭ شىنايى سەبەبىن تەكسەرۋ كەرەك»، - دەدى بەير جۇڭگو جاستار گازەتى - جۇڭگو جاستار سايتىنىڭ تىلشىسىنە.
ول بىلاي دەپ قارادى: تەگىن انىقتاۋ قىزمەتى بۇكىل الەمنىڭ كوپتەگەن جەرىندە ٴبىر ۋاقىتتا جۇرگىزىلۋ كەرەك. «كولەمدى جۇقپالى اۋرۋدىڭ تارالۋىنان ساقتانۋ، قاتىستى ۆاكسينانى زەرتتەۋ - اشۋ ٴۇشىن كوپتەگەن ەلدەردىڭ تاجىريبەحاناسى ۆيرۋس زەرتتەۋىن جۇرگىزۋدە، سوندىقتان وسى قابىلەتتى ازىرلەگەن بارلىق ەلدەردە تەكسەرۋ ورىستەتۋ قاجەتتى».
ول بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: امەريكا، يتاليا، يسپانيا، فرانسيا سياقتى ەلدەردىڭ بارلىعى ٴوز جەرلەرىندە قاننان نەمەسە لاس سۋ ۇلگىسىنەن ۋحانداعى ىندەتتەن الدەقاشان بۇرىن بولعان جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستى بايقادى، «بۇل ۋحاندا ىندەت تۋىلۋدىڭ الدىندا جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستىڭ الدەقاشان بۇكىل الەم كولەمىندە تارالىپ ۇلگىرگەندىگىن، ۋحاننىڭ ۆيرۋستىڭ قاينارى ەمەس ەكەندىگىن دالەلدەي الادى».
ۋحان تاجىريبەحاناسى امەريكانىڭ «كوزگە شىققان سۇيەلى» بولىپ كەلدى
بەير جۇڭگو جاستار گازەتى - جۇڭگو جاستار سايتىنىڭ تىلشىسىنە ەسكە الىپ بىلاي دەدى: ۋحان P4 تاجىريبەحاناسى - جۇڭگو - فرانسيا ەكى ەلدىڭ الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا عىلمي سەلبەستىك جۇرگىزۋىندەگى تاڭداۋلى جوسپارى. شيراك زۇڭتۇڭ بولعان كەزدىڭ وزىندە - اق جۇڭگو - فرانسيا ەكى ەل بايلانىس جاساعان ٴارى 2004 - جىلى سەلبەستىك كەلىسىمىنە قول قويىپ، ۋحان ۆيرۋس زەرتتەۋ ورنىندا P4 تاجىريبەحاناسىن قۇرۋدى جوسپارلاعان.
بەير بىلاي دەدى: دەگولل جياڭجۇن سياقتى، شيراك فرانسيانىڭ ديپلوماتيالىق ساياساتىندا دەربەس، ٴوزىن - ٴوزى باسقارۋعا تالپىنىپ، امەريكا، انگليا توبىمەن وداقتاسۋدان باس تارتتى. «ايتسە دە، جۇڭگو مەن فرانسيا كەلىسىمىنىڭ سياسى كەپپەي جاتىپ، وسى تاجىريبەحاناعا باعىتتالعان قاسكۇنەمدىك ارەكەت الدەقاشان ورىستەتىلدى».
ول فرانسيا اقپارات قۇرالدارىنىڭ وسىنىڭ الدىندا اشىق جاريالاعان حابارىنان سيتات كەلتىرىپ بىلاي دەدى: وسى سەلبەستىك حالىقارالىق كوپ جاقتى كۇشتەردىڭ كەدەرگىلىك جاساۋىنا ۇشىرادى، ال امەريكا ولاردىڭ اراسىندا ماسقارالىق رول اتقاردى. سول كەزدە وسى نىساندى توڭىرەكتەي 2 ٴتۇرلى بۇكىلدەي قاراما - قارسى كوزقاراس تۋدى: ٴىشىنارا ايتۋلى عالىمدار سەلبەستىكتى قۇپتاپ، بۇل جۇڭگونىڭ كولەمدى جۇقپالى اۋرۋلارعا توتەپ بەرۋ قابىلەتىن جوعارىلاتۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ قارادى؛ ال قارسى داۋىستار جۇڭگونىڭ P4 تاجىريبەحاناسىن باكتەريا سوعىس قارۋ - جاراعىن جاساۋعا پايدالانۋىنان الاڭدادى.
بەير «ۋحان P4 تاجىريبەحاناسى، انگلو - ساكستەر نازارىنداعى <توپانسۋ جىرتقىش اڭى>» تاقىرىبىنداعى ماقالاسىندا بىلاي دەيدى: بۇل نىسان العاش باستالىسىمەن - اق امەريكادان كەلگەن كۇشتى قىسىمعا ۇشىرادى، امەريكانىڭ قارسىلىعى تاجىريبەحانانىڭ حاۋىپسىزدىك تۇرعىسىن شىعار ٴتۇيىن ەتكەن ەمەس، قايتا يدەولوگيانى نەگىز ەتە ويلاستى − جۇڭگو مەن باتىستىڭ ٴتۇزىلىسى ۇقسامايدى، جۇڭگونىڭ ونى اسكەري ماقساتقا پايدالانۋ مۇمكىندىگىنە جول بەرۋگە بولمايدى.
جۇڭگو مەن امەريكانىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋ ناتيجەسى ايقىن سالىستىرما قالىپتاستىردى
بەير جۇڭگو جاستار گازەتى - جۇڭگو جاستار سايتىنىڭ تىلشىسىنە امەريكانىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋدا ساتسىزدىككە ۇشىراۋ سەبەبىنە تالداۋ جاساعان كەزدە مىنالاردى ٴبىلدىردى: ەركىنشىلدىك يدەولوگياسى امەريكادا، اسىرەسە، رەسپۋبليكاشىلدار پارتياسىنىڭ ىشكى بولىگىندە كەڭ جايىلعان، بۇل - امەريكانىڭ ىندەتكە ٴونىمدى قارسى اتتانۋىنا بوگەۋ بولعان سەبەپتەردىڭ ٴبىرى.
ول بىلاي دەدى: «امەريكا جەكەنىڭ ساياسي ەركىندىگى مەن الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ حاۋىپسىزدىگىن شاتىستىردى. كولەمدى جۇقپالى اۋرۋ - قوعامعا، كوللەكتيۆكە بولعان قاتەر، ونى جەڭۋ ٴۇشىن ازاماتتاردىڭ ٴوزىنىڭ ٴمالىم ۇقىعىنىڭ ۋاقىتشا شەكتەمەگە ۇشىراۋىن قابىلداۋىنا ٴارى ەمدەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ جەتەكشىلىگىنە بويسۇنۋىنا تۋرا كەلەدى. امەريكانىڭ كۇشتى جەكەشىلدىگى امەريكانىڭ ىندەتتى نە ٴۇشىن جەڭە الماعاندىعىن ٴتۇسىندىردى، امەريكانىڭ كەدەيلىكتىڭ وسى ەل كولەمىندە بارعان سايىن اسقىنۋىن نە ٴۇشىن تەجەي الماعاندىعىن دا ٴتۇسىندىردى.
«ۆيرۋسپەن بىرگە ٴومىر ٴسۇرۋدى تاڭداعان ٴارى ىندەتكە قارسى اتتانۋى ساتسىزدىككە ۇشىراعان سول ەلدەرمەن سالىستىرعاندا، جۇڭگو ۋاكىل بولعان ٴىشىنارا ەلدەر تەك بەلسەندى، ىرىقتى ىندەتكە قارسى اتتانۋ ستراتەگياسىنىڭ عانا جەڭىسكە جەتەتىندىگىن دالەلدەدى». بەير بىلاي دەدى: جۇڭگو بارلىق ىندەتكە قارسى اتتانۋ بايلىعىن جۇمىلدىرۋ جانە عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ جەتىستىگىن پايدالانۋ جاعىندا تيپتىك ۇلگى كورسەتتى: ماسكا، نۋكلەين قىشقىلىن تەكسەرۋ، اۋاشالاۋ، ۆاكسينا، 5G، جاساندى زەردە، الىس ارالىقتى ەمدەۋ، شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرۋ شيپاحاناسى قۇرىلىسى سياقتى. وسىنىڭ بارلىعى جۇڭگونىڭ تەز ارادا بىر - بىرلەي تەكسەرۋىنە، اۋاشالاۋىنا، الىس ارالىقتان ەمدەۋىنە ٴارى ناۋقاستاردى دەر كەزىندە بالنيتسادا جاتىپ ەمدەۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
جۇڭگودا تاياۋدا سىرتتان كىرۋ سەبەپتى ىندەتتىڭ قايتا جارىققا شىعۋ جاعدايىنا مەڭزەس، بەير مىنالاردى ٴبىلدىردى: «بۇل جۇڭگو ٴبىز ٴبىر تاعدىرلاس ورتاق تۇلعامىز دەگەن كەزدە، ٴبىزدىڭ جۇڭگونىڭ ٴسوزىن تىڭداۋىمىز كەرەكتىگىن دالەلدەدى. ىندەتتى جەڭۋ ٴۇشىن ٴار ەل ساياساتتى سايكەستىرۋى قاجەت».
(«جۇڭگو جاستار گازەتىنىڭ» 8 - ايدىڭ 17 - كۇنگى سانىندا باسىلعان)