− دابيەشان رۋحىنا شولۋ

  اسقار دابيەشان حۋبەي، حىنان، انحۇي 3 ولكەنىڭ شەكارالاسقان وڭىرىندە ۇزىننان - ۇزاققا سوزىلىپ، جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىنىڭ قويناۋىندا كوسىلىپ جاتىر.

  قاھارمان دابيەشان 28 جىل بويى قىزىل تۋدى جىقپاي، ايگىلى حۋبەي - حىنان - انحۇي توڭكەرىستىك بازاسىن دۇنيەگە اكەلدى، ۇزاق جورىققا قاتىناسقان 2 اسكەري ٴبولىم وسى ارادان شىقتى.

  ٴبىر سۇيەم جەر ٴبىر تامشى قاننىڭ، ٴبىر ۋىس توپىراق ولمەس رۋحتىڭ بوداۋىندا كەلگەن. دابيەشان جۇڭگو جونىنەن جاعراپيالىق بەلگى، ونان دا ماڭىزدىسى، رۋحاني كۇش، سان ۇرپاق كەيىنگىلەردى ۇزدىكسىز كۇرەس جۇرگىزۋگە شابىتتاندىرىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ بۇكىل ەلدەگى ٴار ۇلت حالقىن ۇلتتىڭ ۇلى گۇلدەنۋىنە قادام تاستاۋعا ىنتىماقتاستىرۋىنىڭ، باستاۋىنىڭ سارقىلماس كۇشىنە اينالدى.

  سەنىمنەن اينىماي، 28 جىل بويى قىزىل تۋدى جىقپادى

  «تەك جانىم بويىمدا بولادى ەكەن، توڭكەرىس جۇرگىزەمىن!». حۋاڭما كوتەرىلىسى كەزىندە قىزىل قورعاۋشىلار اترەتىنىڭ باستىعى بولعان چىڭ رۋشياڭ قۇربان بولار الدىندا اۋزى قىزىل قانعا تولا وسىلاي دەپ ايعاي سالدى.

  1927 - جىلى 11 - ايدىڭ 13 - كۇنى حۋاڭما كوتەرىلىسى باستالىپ، حۋبەي - حىنان - انحۇي وڭىرىندە گومينداڭ كەرتارتپاشىلارىنا قارۋلى قارسى تۇرۋدىڭ تۇڭعىش مىلتىعى اتىلدى. وسىدان كەيىن دابيەشاندى ورتالىق ەتكەن حۋبەي - حىنان - انحۇي توڭكەرىستىك بازاسى بىرتىندەپ قالىپتاستى.

  1928 - جىلدىڭ باسىندا چىڭ رۋشياڭ تۇتقىندالدى. اۋىزدان شىققان تۇكىرىك بىردەمدە مۇزعا اينالعان شاقىلداعان ايازدا جاۋ ونى جالاڭاش كۇيىندە اعاشقا شەگەلەپ، كوممۋنيستەردىڭ جانە قىزىل قورعاۋشىلار اترەتى مۇشەلەرىنىڭ ەسىمدىگىن تاپسىرۋعا قىسايدى. چىڭ رۋشياڭ باس يگەندى قويىپ، جاۋدى سىپىرا ياناتتاپ، اقىرىندا اۋىر قيناۋ بارىسىندا قاھارماندىقپەن قۇربان بولادى.

  تۇتاس دابيەشان توڭكەرىس تاريحى بارىسىندا، قۇربان بولۋدان قورىقپاعان قاھارمان قۇربان تەك چىڭ رۋشياڭ عانا ەمەس. اسا جاپالى كۇرەس جاعدايىندا، ادامگەرشىلىكتەن بەزگەن ٴتۇرلى قيناۋ مەن ماجبۇرلەۋ، شىرعالاۋ الدىندا، ولاردى وسىنشاما ەرلىككە يە ەتكەن، ٴسىرا، نە؟

  «باسىمنىڭ كەسىلگەنىن قالپاعىمدى جەل ۇشىرىپ كەتكەندەي سەزىنەمىن، ىستىق قانىممەن كوركەم كەستە بەدەرلەيمىن»، «كوممۋنيستىك پارتيا كەدەيلەردىڭ ەڭسە كوتەرۋى ٴۇشىن، جاپا شەككەن بۇقارا ٴۇشىن ىستەيدى»، «كوممۋنيستىك پارتيا جاقسى، توڭكەرىس ٴۇشىن جان قيساق تاتيدى»... ارداگەر قۇربانداردىڭ كوزى تىرىسىندە جازعان ايبىندى ولەڭدەرى، شاقىرعان اسقاق ۇراندارىنىڭ بارلىعى كەرەكتى جاۋاپتى ايتىپ، دابيەشان اسپانىندا ۇزاققا دەيىن جاڭعىرىعىپ تۇردى.

  قايسار رۋح، اينىماس سەنىم دابيەشان وڭىرىندەگى كوممۋنيستەردى ەرلىكپەن العا ىلگەرىلەۋگە شابىتتاندىرىپ، ولاردىڭ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋىنىڭ ەڭ قۇدىرەتتى قارۋىنا جانە كۇش - قۋاتىنا اينالدى.

  مۇرات، سەنىم ۇشقىنى تۇتانادى ەكەن، ماڭگى وشپەيدى.

  1921 - جىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنەن، 1927 - جىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ قارۋلى كۇرەسكە دەربەس باسشىلىق ەتۋىنەن 1949 - جىلى ازاتتىق سوعىسىنىڭ جەڭىسكە جەتۋىنە دەيىن، دابيەشان وڭىرىندەگى حالىق پارتيانىڭ باسشىلىعىندا 28 جىل بويى قىزىل تۋدى جىقپاۋداي جانە 22 جىل بويى توڭكەرىستىك قارۋلى كۇرەستى ۇزبەۋدەي كەرەمەتتى جاراتتى، ٴبىر ميلليونعا جۋىق ادام وسى جولىندا قىمباتتى ومىرلەرىن قيدى.

  «ٴبىر ادام قالسا دا، سوڭىنا دەيىن تابانداپ تۇرامىز، دابيەشان توڭكەرىسىنىڭ قىزىل تۋىن، استە، قولىمىزدا جىقپايمىز!». 1928 - جىلدان باستاپ ۇزاق ۋاقىت بويى دابيەشان وڭىرىندە توڭكەرىستىك كۇرەس جۇرگىزۋگە تاباندى بولعان «دابيەشان ۇلى» ليۋ ميڭباڭ جاۋىنگەر سەرىكتەرىن وسىلاي جىگەرلەندىرگەن بولاتىن.

  ەرلىكپەن الدا اتويلاپ، جالپى جاعدايدى كوڭىل تورىنە قويىپ، جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋعا پەيىل بولدى

  ۇزاق جورىققا قاتىناسقان قىزىل ارميانىڭ 4 اسكەري ٴبولىمىنىڭ اراسىندا، ەڭ الدىمەن شىقپاسا دا، ەڭ الدىمەن جەتكەن ٴارى ۇزاق جورىق بارىسىندا ادام سانى كەمىگەندى قويىپ ارتقان، توڭكەرىستىك بازانى ٴساتتى قۇرعان ٴبىر قوسىن بار. ول دابيەشان وڭىرىندە قايتا قۇرىلعان «سولتۇستىككە جورىق اتويشىلارى» قىزىل 25 - ارميا.

  «كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى ماعان ىلەسىڭدەر!»، قىزىل 25 - ارميانىڭ جىڭۋيى ۋ حۋانشيان وسى قوسىندى باستاپ اتويلاپ الدا ٴجۇرىپ، گومينداڭ ارمياسىنىڭ قورشاي قۋعىنداۋىن، جول توسۋىن تالقانداپ، ستراتەگيالىق جاقتان جاۋدىڭ كۇشىن شاۋجايلاپ، ورتالىق قىزىل ارميانىڭ نەگىزگى كۇشىنىڭ سولتۇستىككە جورىق ارەكەتىمەن پارمەندى سايكەستى. ماۋ زىدۇڭ قىزىل 25 -ارميا «جۇڭگو توڭكەرىسى ٴۇشىن زور ەڭبەك ٴسىڭىردى» دەپ القادى.

  ۋ حۋانشياننىڭ وسى ايعايى قازىرگە دەيىن ەستىگەن قۇلاقتى تۇندىرارداي. قىزىل 25 - ارميانىڭ ەرلىكپەن اتويلاپ الدا جۇرگەن، جالپى جاعدايدى كوڭىل تورىنە قويعان ٴوزىن ارناۋ رۋحى مەن ۇلى قاسيەتى دابيەشان وڭىرىندەگى كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى مەن حالىق بۇقاراسىنىڭ قان تامىرىنا تەرەڭ ٴسىڭدى.

  1947 - جىلى 8 - ايدا ليۋ بوچىڭ، دىڭ شياۋپيڭ سانشي - حىبەي - شاندۇڭ - حىنان دالالىق سوعىس ارمياسىنىڭ نەگىزگى كۇشى 120 مىڭ ادامدى باستاپ، 1000 شاقىرىم شالعايدان دابيەشانعا ارشىندى قاداممەن كىردى.

  گومينداڭ ارمياسىنىڭ نەگىزگى كۇشىن اۋىستىرىپ قايتالاي كومەككە جىبەرۋى، قورشاۋعا العان جاۋ ارمياسىنىڭ سانى شامامەن 200 مىڭ ادامعا جەتۋدەي توتەنشە جاپالى كۇرەس جاعدايى الدىندا، ليۋ بوچىڭ، دىڭ شياۋپيڭدەر باستاعان زور قوسىن تيتتەي دە شەگىنبەدى.

  دىڭ شياۋپيڭ اسكەري قوسىندى: ٴبىز دابيەشاندا جۇكتىڭ اۋىرىن ارقالاساق، باسقا اسكەري بولىمدەر مەن وڭىرلەر جاۋدى زور مولشەردە قىرا الادى جانە ىشكەرىلەي قىزمەت ىستەي الادى، بۇل جالپى جاعداي جونىنەن توتەنشە ٴتيىمدى، ٴبىز قانشا السىرەسەك تە، قانشا جاپا شەكسەك تە شىداۋىمىز كەرەك، - دەپ جىگەرلەندىرەدى.

  قىزىل قان دابيەشاننىڭ ساي - جىلعالارىن قىزىلعا بويادى، ورتا جازىقتىڭ بايتاق دالاسىن قىزىلعا بويادى! ليۋ بوچىڭ، دىڭ شياۋپيڭدەردىڭ زور قوسىنى دابيەشاندا ستراتەگيالى تۇردە شەپ جايىپ گومينداڭنىڭ ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋىنا شەگەدەي قادالىپ، ازاتتىق سوعىسىنىڭ ستراتەگيالىق قورعانىستان ستراتەگيالىق شابۋىلعا وتۋىندەي ۇلى تاريحي بۇرىلىستى جۇزەگە اسىردى.

  شەشۋشى ساتتە اتويلاپ الدا ٴجۇرىپ، ۇيىم قاجەت ەتكەن كەزدە قۇربان بەرۋگە پەيىل بولۋ، جالپى جاعدايدى ويلاستىرۋ − دابيەشان رۋحىنىڭ ايقىن بەينەسى.

  ٴبىر نيەتپەن ىنتىماقتاسىپ، ادالدىقپەن حالىق ٴۇشىن ىستەۋ قاسيەتىن ساقتادى

  حۋبەي - حىنان - انحۇي سوۆەتتىك رايونى ورتالىعى توڭكەرىستىك مۇراجايىندا ٴبىر كوك كەرپىشتى داۋال بار. داۋالعا «جۇڭگو (جۇڭحۋا) سوۆەتتىك 1 - رەتكى مەملەكەتتىك قۇرىلتايىنىڭ جەر زاڭى جارلىعى (جوبا)» كوشىرىلىپ جازىلعان.

  1931 - جىلى جۇڭحۋا سوۆەتتىك 1 - رەتكى مەملەكەتتىك قۇرىلتايى اشىلىپ، قۇرىلتاي جەر زاڭىن ماقۇلدادى. 1932 - جىلدىڭ باسىندا جەر زاڭى حۋبەي - حىنان - انحۇي توڭكەرىستىك بازاسىنا جەتتى، جەرگىلىكتى سوۆەت ٴتوراعاسى حاتشىعا تولىق ٴماتىنىن داۋالعا كوشىرتىپ، كەڭىنەن ۇگىتتەتتى.

  بۇل داۋال سانسىز شارۋالاردىڭ جەردىڭ قوجايىنىنا اينالۋ ٴۇمىتىن ارقالادى، كوممۋنيستەردىڭ حالىقتى باقىتقا كەنەلتۋدەي وزگەرمەس اۋەلگى ماقساتىنا كۋا بولدى.

  بيلىك دەگەنىمىز حالىق، حالىق دەگەنىمىز بيلىك، بيلىككە قول جەتكىزۋدە، بيلىكتى قورعاۋدا، حالىقتىڭ تىلەگى قورعالادى.

  قىزىل ارميانىڭ گۇڭتيان ەسكەرتكىشىنەن «ازىق - تۇلىك جانە جەم - ٴشوپ حابارلاندىرۋىنا» دەيىن، «بۇقارانىڭ ينە، ساباق جىبىن الماۋدان» «بۇلدىرگەن دۇنيەنى تولەۋگە»، «ادام ۇرماۋ، ياناتتاماۋعا» دەيىن... پارتيا مەن ارميا باستان - اياق بۇقارامەن تىعىز بايلانىس ورناتۋعا تاباندى بولىپ، بۇكىل ىنتا - پەيىلىمەن حالىق ٴۇشىن قىزمەت ىستەپ، حالىق بۇقاراسىمەن ەتەنە سۇيىسپەنشىلىك ورناتىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ شىنايى قولداۋىنا يە بولدى.

  «وسەر ساباق دابيەشاندا تەرەكتەرگە سۇيەنىپ، سول تەرەكتەي قىزىل ارميا كەدەيلەردى بەك سۇيەيدى. تەرەگىنەن ايرىلعان ساباقتار سۇيەنىشسىز قالادى، قىزىل ارميا كەدەيلەردى قۇشاعىنا الادى»، دابيەشان وڭىرىندە كەزىندە كەڭ تارالعان وسى قىزىل ٴان جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ، سونداي - اق ونىڭ باسشىلىعىنداعى ارميانىڭ حالىقپەن ٴبىر نيەتتە بولعاندىعىنىڭ جاندى كارتيناسىنا اينالدى.

  جۇرت جۇرەگىنە يە بولعاندار ەل بيلەيدى. باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: حۋبەي - حىنان - انحۇي سوۆەتتىك رايونىندا قىزىل تۋدىڭ 28 جىل جىعىلماي تۇرۋىنىڭ، جاڭا 4 - ارميانىڭ جياڭحۋاي دالاسىندا جاۋمەن سوڭىنا دەيىن ەرلىكپەن شايقاسا الۋىنىڭ، ليۋ بوچىڭ، دىڭ شياۋپيڭ قوسىنى 1000 شاقىرىم جولدى باسىپ دابيەشان تاۋىنا كىرىپ تياناقتاپ، تامىر تارتا الۋىنىڭ، حۋايحاي شايقاسىنىڭ تاۋدان قۇلاعان تاستىڭ ەكپىنىندەي جۇرگىزىلۋىنىڭ، ميلليون باتىر داريادان وتەردە جولبارىستاي ارىنمەن العا ۇمتىلۋىنىڭ ٴتۇبىرلى سەبەبى پارتيامىزدىڭ حالىقپەن ٴبىر نيەتتە بولۋىندا، ارميا مەن حالىقتىڭ ٴبىر ادامداي ىنتىماقتاسا بىلۋىندە جاتىر.

  «تامىز ايى ٴدارشىن گۇلى قۇلپىردى مولدىرەپ، الاۋلاپ قىزىل تۋ ايباتپەن جەلبىرەپ. شام - شىراق تورعىن لەنتامەن قۇلپىرىپ، بارامىز جايناعان دۇنيەگە ۇمتىلىپ...».

  90 نەشە جىلدىڭ الدىندا «تامىز ايى ٴدارشىن گۇلى قۇلپىردى مولدىرەپ» قىزىل ٴانى اۋىلداستاردىڭ سوۆەتتىك اكىميات دۇنيەگە كەلگەندىگىن قۇتتىقتاعان دۋماندى كورىنىسىن بەينەلەپ، ولاردىڭ ەڭسە كوتەرىپ قوجايىن بولعان قۋانىشتى كوڭىل كۇيىن جەتكىزۋمەن بىرگە، دابيەشاننىڭ كەلەشەگىن دە ايگىلەدى.

  جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى پارتيانىڭ باسشىلىعىندا، دابيەشان رۋحىنىڭ جەتەكشىلىگىندە جانە شابىتتاندىرۋىندا، سان ۇرپاق دابيەشاندىقتار قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، ٴبىر نيەتپەن ىنتىماقتاسىپ، اناعۇرلىم تاماشا جاڭا تۇرمىس ٴۇشىن قاجىماي - تالماي قۇلشىندى.

  2018 - جىلى 8 - ايدا حۋبەي - حىنان - انحۇي سوۆەتتىك رايونىنىڭ ورتالىعى بولعان حىنان ولكەسى شينشيان اۋدانى، حۋاڭما كوتەرىلىسى جوسپارلانعان جەرلەردىڭ ٴبىرى حۋبەي ولكەسى حۇڭ - ان اۋدانى كەدەي اۋداندار قاتارىنان شەگەرىلدى؛ 2020 - جىلى 4 - ايدا دابيەشان قويناۋىنداعى انحۇي ولكەسى جينجاي اۋدانى «كەدەيلىك قالپاعىن» رەسمي الىپ تاستادى.

  قازىر ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋ جاڭا ساپارىندا دابيەشان رۋحى قۇدىرەتتى ومىرشەڭدىك كۇش قاۋلاتۋدا. باس شۋجي شي جينپيڭ: «ٴبىز توڭكەرىستىك اعا بۋىنداردىڭ ىزىمەن ۇزدىكسىز العا ىلگەرىلەپ، قىزىل بيلىكتى ۇرپاقتار بويى جالعاستىرۋىمىز كەرەك» دەپ باسا دارىپتەدى.

  قىزىل تۋ جىعىلمايدى، ۇشقىن سونبەيدى. دابيەشان رۋحى جۇڭگو كوممۋنيستەرىن توڭكەرىستىك ارداگەر قۇرباندار كۇرەسكەن، قۇربان بولعان ۇلى ٴىستى قۇلشىنا العا ىلگەرىلەتۋگە ۇزدىكسىز شابىتتاندىرا بەرەدى.

  شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ٴتىلشىسى سۇن نان.

 شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 11 - ايدىڭ 3 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى