جىرلارعا ارقاۋ بولعان جياڭنان سۇلۋلىعىنىڭ تەڭ جارتىسى گۋسۋ قالاسىندا.

”جياڭنان ەرەكشەلىگىنە ەڭ باي“ وسى قالاعا ات باسىن بۇرساڭىز، بەينە سۋجوۋ كەستەسىندەگى ەڭ تاڭداۋلى ەكى جاقتى كەستە سياقتى بوگەنايى بولەك ەرەكشەلىگىمەن مەن مۇندالايدى.

”مەن داڭقىن ەستىپ كەلدىم، كەشە سۋجوۋ ونەركاسىپ باقشا رايونىن كوردىم، بۇگىن تاعى سۋجوۋدىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىن كورىپ وتىرمىن“. 7 - ايدىڭ 6 - كۇنى تۇستەن بۇرىن باس شۋجي شي جينپيڭ 2500 جىلدان استام تاريحى بار پيڭجياڭ جولىنا اياق باسىپ، بايىرعى قالانىڭ كەلبەتىن سەزىندى. الدىڭعى كۇنى تۇستەن كەيىن باس شۋجي سۋجوۋعا جەتىپ كەلىسىمەن، دەرەۋ اۆتوكولىككە وتىرىپ ”وردا بۇزار وتىز جاسقا كەلگەن“ سۋجوۋ ونەركاسىپ باقشا رايونىنا بارىپ، جاڭالىق اشا دامۋعا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى.

سۋجوۋدا تىلشىلىك ىستەگەنىمدە ٴبىر ٴتۇرلى كوكەي تەستى سەزىم پايدا بولدى: وتكەن كۇن ەشقاشان الىستاپ كەتكەنى جوق، بولاشاق شەكسىز مۇمكىندىككە يە.

پيڭجياڭ جولىنىڭ كىرەر اۋزىنداعى كورمە زالىنىڭ كورمە تاقتاسىنداعى وڭتۇستىك سۇڭ پاتشالىعى داۋىرىندە ناقىشتالعان «پيڭجياڭ چەرتوجىندا» وسىدان 800 جىل ىلگەرگى پيڭجياڭ سارايىنىڭ جازىقتىق نوبايى مەن كوشە ورنالاسىمى ايقىن كورسەتىلگەن. باس شۋجي تاياپ بارىپ، زەر سالا كوردى.

كورمە زالىنىڭ جانە ٴبىر باسىندا كەڭ جايىلعان، ۇستىنەن قارايتىن سىزبا قويىلىپتى − ونىڭ ٴبىر باسىندا بايىرعى قالانىڭ ەڭ بيىك جەرى وڭتۇستىك پاتشالىقتار ٴداۋىرىنىڭ لياڭ داۋىرىندە سالىنا باستاعان بەيسى مۇناراسى، ەندى ٴبىر باسىندا سۋجوۋ ونەركاسىپ باقشا رايونىندا بوي كوتەرگەن قالانىڭ جاڭا بەلگىسى تۇر.

بايىرعى قالانىڭ جۇيە - جۇلگەسى، جولاق - بەدەرى وزگەرگەنى جوق؛ جاڭا رايوندا ٴزاۋلىم عيماراتتار ٴيىن تىرەسەدى. ەرتە مەن بۇگىن ٴبىر رامكادا جاراسىم تاۋىپ، جاڭا مەن كونە ٴبىرىن - ٴبىرى ايشىقتاپ تۇر، بۇل گۋمانيتارلىق ٴمان مەن ٴداۋىر اعىمىن تەڭ قامتىعان وزگەشە كورىنىس.

سۋجوۋ ونەركاسىپ باقشا رايونىنىڭ كورمە ورتالىعىنا كىرگەنىڭىزدە، ٴبىر ٴتۇرلى عىلىم - تەحنيكالىق اسەر، بولاشاقتىق تىنىس بايقالادى.

جاپ - جارىق كورمە زالىندا سۋجوۋدىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى جابدىق جاساۋ، جاڭا ۇرپاق ينفورماتسيا تەحنيكاسى، نانومەتر جاڭا ماتەريالى، بيولوگيالىق ٴدارى - دارمەك سياقتى سالالارىنداعى ”جۇلدىز ونىمدەرى“ كوزدىڭ جاۋىن الادى.

الاقانداي جەردە وراسان زور وزگەرىستەر تۋدىردى، نازىك، ۇزدىك، وزىق تەحنيكا سالاسىندا شەكتىمەن شەكسىزدى جاساۋ ونەرى شەگىنە جەتە ساۋلەلەندىرىلدى، ول سۋجوۋلىقتاردىڭ ”تاستان تاۋ ويىپ، از سۋدان اسەمدىك تۋدىرىپ، كىشىدەن ۇلكەنگە كوز جىبەرىپ، جەر - الەمدى قامتىعان“ باۋ - باقشا كورىنىسىن جاساۋ ونەرىمەن ساباقتاسىپ جاتقاندىعى مەن مۇندالايدى.

تاعى مىناداي تىكە ساندى مالىمەتتەر كاسىپ سالاسى قالاسىنىڭ، جاڭالىق اشۋ قالاسىنىڭ، اشىق قالانىڭ ”قاتتى كۇشىن“ ايگىلەپ تۇر: سۋجوۋدىڭ 2022 - جىلعى GDP ى 2 تريلليون 400 ميلليارد يۋان بولىپ، بۇكىل ەل بويىنشا 6 - ورىندى، كولەمنەن جوعارى ونەركاسىپتىڭ جالپى قۇنى 4 تريلليون 360 ميلليارد يۋان بولىپ، بۇكىل ەل بويىنشا 2 - ورىندى يەلەدى، جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپ سالاسىنىڭ ٴونىم قۇنىنىڭ ۇستاعان سالىستىرماسى %52.5 كە، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ تاقتاسىندا جارناسى بازارعا شىققان كاسىپورى 50 گە جەتىپ، بۇكىل ەل بويىنشا 3 - ورىندى، جالپى ناقتى ىستەتكەن شەتەل كاپيتالى 150 ميلليارد دوللاردان اسىپ، بۇكىل ەل بويىنشا 3 - ورىندى يەلەدى...

قىزمەت تەكسەرۋ بارىسىندا باس شۋجي ٴوزىنىڭ سۋجوۋ جونىندەگى اسەرىن تەرەڭ بايىمداپ ٴوتتى: ”سۋجوۋ ٴداستۇر مەن وسى زاماندى ۇشتاستىرۋدى وتە جاقسى ىستەپتى، بۇل جەر تاريحي مادەنيەتتى جالعاستىرىپ قانا قويماي، جوعارى عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشىپ جانە جوعارى ساپالى دامىپ، بولاشاقتاعى دامۋ بەتالىسىنا ۋاكىلدىك ەتىپتى“.

ٴدال وسى ”ۇشتاسۋدىڭ“ سەبەبىنەن جاڭا ٴورىس اشىلدى، جاڭا مۇمكىندىك جاراتىلدى.

ٴداستۇر مەن وسى زامان، تاريح پەن بولاشاق، مادەنيەت پەن عىلىم - تەحنيكا، گۋمانيتارلىق ىستەر مەن ەكونوميكا اسىلىندە قاتار ٴومىر ٴسۇرىپ، بىرگە كوركەيىپ - گۇلدەنە الادى. باس شۋجي شي جينپيڭ وسى ماسەلە جونىندە ۇزاق ۋاقىت تەرەڭ وي جۇگىرتكەن بولاتىن.

«جىجياڭ جاڭا سوزدەرى» اتتى كىتاپتاعى «مادەنيەت − رۋح» دەگەن ماقالانى پاراقتاساڭىز، بىلاي دەپ جازىلعان:

”مادەنيەت ەكونوميكانىڭ دامۋىنا تەرەڭ گۋمانيتارلىق قۇن ۇستەيدى“؛ مادەنيەتتىڭ كۇش - قۋاتى ”قاشاندا ’ٴۇن - ٴتۇنسىز نارلەندىرۋ‘ ارقىلى ەكونوميكالىق كۇش - قۋاتقا، ساياسي كۇش - قۋاتقا، قوعامدىق كۇش - قۋاتقا قوسىلىپ، ەكونوميكانىڭ دامۋىنداعى ’دەمەۋشى قۇرالعا‘، ساياسي وركەنيەتتىڭ ’باعىت شىراعىنا‘، قوعام جاراسىمدىلىعىنىڭ ’جاناستىرۋشىسىنا‘ اينالادى“.

تاعى دا «”مادەنيەت ەكونوميكاسى“ جىجياڭ ەكونوميكاسىن نۇرلاندىردى» اتتى ماقالاسىندا ”مادەنيەت ەكونوميكاسى“ ۇعىمى تەرەڭ بايىمدالدى:

”ايتىلمىس مادەنيەت ەكونوميكاسى − مادەنيەتتى ەكونوميكالاندىرۋدىڭ جانە ەكونوميكانى مادەنيەتتەندىرۋدىڭ جالپى اتالۋى، ناقتى ٴمانى مادەنيەت پەن ەكونوميكانىڭ بىرىگۋى، ىقپالداستىعى، توعىسا دامۋى“.

پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان كەيىن ”حالىقتىڭ كۇننەن - كۇنگە ارتىپ كەلە جاتقان تاماشا تۇرمىس قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋدا مادەنيەت ماڭىزدى فاكتور“ دەپ اتاپ كورسەتۋدەن ”جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدە مادەنيەت ماڭىزدى تىرەك“ دەپ باسا دارىپتەۋگە دەيىن، ودان ەكونوميكالىق قىزمەتتى ويداعىداي ىستەۋدە، ٴسوزسىز، ”تاريحتان يمەنۋ، مادەنيەتتەن يمەنۋ، ەكولوگيالىق ورتادان يمەنۋ كەرەك“ دەگەن تالاپقا دەيىن... ەكونوميكانىڭ دامۋى مەن مادەنيەتتىڭ گۇلدەنىپ - كوركەيۋى ٴوزارا توعىسىپ ىلگەرىلەتكەن، بىرىنە - ٴبىرى ساي كەلگەن دامۋ جولىن ٴتىپتى دە ايشىقتاي ٴتۇستى.

گۋمانيتارلىق جاقتان كوز جىبەرۋ ارقىلى دۇنيەگە ىقپال جاساۋعا بولادى. سۋجوۋ − گۋمانيتارلىق ەكونوميكانى وقىپ ٴتۇسىنۋدىڭ ەڭ تاماشا ۇلگىسى.

پيڭجياڭ جولىندا جەرگىلىكتى ورىنداعى جاۋاپتى جولداس باس شۋجيگە سۋجوۋدىڭ مادەنيەت مۇرالارىن ماقتانىشپەن ەگجەي - تەگجەيلى تانىستىردى:

سۋجوۋدىڭ باۋ - باقشاسى، ۇلى كانالدىڭ سۋجوۋ بولىگى، كۇنچۇي تەاترى، گۋچين، سۇڭ ٴداۋىرىنىڭ قامقاسى، ورنەكتى تورعىنى، شياڭشانباڭنىڭ ٴداستۇرلى قۇرىلىس جاساۋ تەحنولوگياسى، سۋجوۋدىڭ دۋان - ۋ ادەت - عۇرپى، بيلوچۇن... ۇقىپتىلىق، شەبەرلىك ”ادام قولىنان شىققانىمەن، تابيعات جاراتقانداي“ ايدىك گۋمانيتارلىق بەلگىنى تۇلعالادى.

”’اتتام جەردە ايتۋلى باۋ - باقشا بار‘، بۇل ٴسوزدى وسى اراعا قولدانۋعا بولادى“، - دەپ باس شۋجي وبرازدى القادى.

كوشە بويىنداعى ٴبىر ساۋدا دۇكەنىندە باس شۋجي سۋجوۋ كەستەسىنىڭ ۋاكىلدىك سيپاتتى جالعاستىرۋشىسى لۋ جيانيىڭمەن كەزدەستى. بار زەيىن - زەردەسىمەن كەستە تىككەن بەينەسىنە سۇيىنە قاراپ، ٴتورت ۇرپاق مۇراگەردىڭ اڭگىمەسىن ەستىپ، باس شۋجي ەرەكشە تەبىرەندى:

”جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ جالعاسۋ قۋاتىنىڭ قانشالىقتى كۇشتى ەكەندىگىن سۋجوۋ كەستەسىنەن كورۋگە بولادى. وسىنداي ونەر جۇڭگولىقتاردىڭ قاجىرلىلىعىن، توزىمدىلىگىن جانە تاباندىلىعىن ايگىلەيدى، بۇل جۇڭحۋا ۇلتى رۋحىنىڭ ٴبىر بولىگى سانالادى“.

بۇل ٴسوز ەجەلدەن بەرى جۇڭگولىقتاردىڭ قانىنا ابدەن ٴسىڭىپ وزگەرمەيتىن ٴتۇپ تامىرىن، تەگىن، رۋحىن، بويىنداعى ماقساتىن، قورىن، تامىرىن، جالعاستىرعان جاۋھارىن، ارىنىن، قاسيەتىن تۇسىندىرەدى، ”تەك ماتەريالدىق فورما جاعىنان ويداعىداي جالعاستىرىپ عانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، جۇرەك تۇكپىرىندە ويداعىداي جالعاستىرۋ كەرەك“.

قولونەر كاسىبى ەجەلدەن گۇلدەنگەن سۋجوۋ قاتپارى قالىڭ مادەنيەت ”جولى“ مەن جاۋھار ”ونەردى“ ٴبىر تۇلعالى توعىستىرىپ، جۇڭگو مەن شەتەلگە ايگىلى سۋجوۋ شەبەرلىگىن، سۋجوۋ ونەرىن جاراتتى. نازىك جوعارى عىلىم - تەحنيكا ۇقىپتى ٴداستۇرلى قولونەر سياقتى ”ۇلكەن دە باپتى“ ونەردى قاجەت ەتەدى.

”سۋجوۋ شەبەرلىگى، سۋجوۋ ونەرى سول جىلدارداعى’ارنايىلانۋ، كەمەلدەنۋ، ەرەكشەلەنۋ، جاڭاشالانۋ‘ بولىپ تابىلادى“. تىلشىلىك بارىسىندا جەرگىلىكتى ورىنداعى ٴبىر كادردىڭ ٴسوزى ادامدارعا وي سالدى، سونداي - اق ديالەكتيكالىق قارىم - قاتىناسقا تولى لەبىزدەردى دە ۇنەمى قۇلاعىمىز شالىپ قالىپ وتىردى، مىسالى، سۋجوۋلىقتار باسەڭ دە جاعىمدى سويلەگەنىمەن جۇمىستى وتە تىڭعىلىقتى ىستەيدى، ”مامىرلاعان پيڭتاندى تىڭداپ، قاشاندا بىرىنشىلىككە تالپىناتىن قالا بەينەسىن تانىتتى“، ”ماقساتىنا جەتپەي تىنبايتىن بەكىمى بەرىك، ماقساتقا جەتسە دە ونان دا بيىك ماقساتتارعا جەتۋ ٴۇشىن تالىقپاي تالپىناتىن قاجىرلى، قايسار“...

مادەنيەت تامىرى كوپ زامان جالعاسادى، وزەن - داريا ماڭگى سارقىلمايدى. مادەنيەتتىڭ بەينەلەنۋ فورماسى ۇقساس بولماۋى مۇمكىن، الايدا ىشكى رۋحى قاي - قاشان دا وزگەرمەيدى.

ەكونوميكانىڭ دامۋى قوعامدىق دامۋدى ماقسات ەتەدى، قوعامدىق دامۋ ادامنىڭ دامۋىن تياناق ەتەدى، ادامنىڭ دامۋى رۋحاني مادەنيەتتى وزەك ەتەدى.

”قالا − حالىق توپتاسىپ تىرشىلىك ەتەتىن ورىن“. بۇل باس شۋجيدىڭ كەزىندە كونە سوزدەن كەلتىرگەن سيتاتى.

پيڭجياڭ وزەنىنىڭ جاعاسىنداعى ۇلكەن كامفورا اعاشىنىڭ ساياسىندا بيلوچۇن شايىنىڭ ٴيىسى اڭقيدى، پيپا، سانشياننىڭ مامىرلاعان مۋزيكا ٴۇنى جاعىمدى، جۇمساق سۋجوۋ اۋەنىمەن توعىسا اۋەلەيدى. باس شۋجي جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن جانە ساياحاتشىلارمەن بىرگە پيڭتان ونەرىنەن سۇيىنە ٴلاززات الدى، مۋزيكا اياقتالىسىمەن باس شۋجي باس بولىپ شاپالاق سوقتى.

”بۇل ارادا تۇرعانداردىڭ سالىمى بار ەكەن“، - دەدى باس شۋجي كوپشىلىككە كۇلىمسىرەي قاراپ.

پيڭجياڭ ٴمالى باسقارماسى نيۋجياشياڭ الەۋمەتتىك اۋماعى پارتكومىنىڭ شۋجيى جاڭ يىڭيىڭ ادامدار اراسىندا وسى ٴسوزدى ەستىگەندە تۇلا بويىن ىستىق اعىن كەرنەدى. 15 جىلدان بەرى بايىرعى قالادا قىزمەت ىستەگەن بۇرىنعى ىستەرى ەسىنە ورالدى: كونە قۇرىلىستى، ەسكى تۇراقتى قورعاۋدان، جاڭالاۋدان كورشى - قولاڭداردىڭ ۇساق - تۇيەك ىستەرىن سايكەستىرىپ شەشۋگە دەيىن... ونىڭ جاپا كورسەتكىشى بۇقارانىڭ باقىت كورسەتكىشىنە اينالدى.

حالىق بۇقاراسىنىڭ القاۋى كوبىندە وراسان زور وزگەرىس بەلەسىنىڭ ىقشام كورىنىسى، ادامدار اراسىنان ”باقىتتىمىز“! ”قۋانىشتىمىز“! دەپ ساڭقىلداعان شىنايى لەبىزدەر كوتەرىلدى.

قامبا تولى استىق بولسا، ادەپ - عۇرىپقا ٴمان بەرىلەدى، كيەر كيىم، ىشەر اس مول بولسا، ار - نامىستى اڭعارادى. گۋمانيتارلىق ەكونوميكا، ٴتۇبىن قۋعاندا، حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋدى بەينەلەيدى، زاتتىق وركەنيەت پەن رۋحاني وركەنيەتتى سايكەستىرۋدى ىلگەرىلەتكەن وسىزاماندانۋدىڭ باسىپ وتۋگە ٴتيىستى جولى ٴارى ادامزات وركەنيەتى جاڭا كۇيىنىڭ جاندى امالياتى.

باس شۋجيدى كورگەندە سۋجوۋ كەستەسىنىڭ ۋاكىلدىك سيپاتتى جالعاستىرۋشىسى لۋ جيانيىڭ ”سارناۋىق تورعاي“ نوبايىن سالۋ ۇستىندە ەدى. ول: بۇل ”قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زامان“ دەگەندى اڭعارتادى، - دەدى.

ال، بۇگىن جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ ايبىندى كورىنىسى باياۋ جايىلۋدا.

بەس مىڭ جىلدىق وركەنيەت وسىزاماندانۋعا بەت الۋ ٴۇشىن، ٴسوز جوق، قاينارىنان باستاۋ الۋعا ٴتيىس، جاسامپازدىقپەن ويلانىپ - تولعانۋ كەرەك، بۇل قازىرگى زامانعى جۇڭگولىقتاردىڭ كونەنىڭ ٴدانىن الىپ بۇگىندى نارلەندىرۋىنە، دۇرىس جولدى ۇستانىپ جاڭالىق اشۋىنا مۇقتاج.

اۆتوكولىك سۋجوۋ ونەركاسىپ باقشا رايونىنان الىستادى، ۇزاقتان جينجي كولىنە كوز جىبەرسەڭىز، اسپانعا بوي سوزىپ تۇرعان ”شىعىس قاقپاسىن“ كورۋگە بولادى. ”بيىك عيماراتتار جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىندا ٴيىن تىرەسە بوي كوتەرگەندە، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ رۋحاني ۇلكەن عيماراتى دا ەڭسە كوتەرۋگە ٴتيىس“ − باس شۋجيدىڭ كەزىندە ايتقان وسى ٴسوزى قۇلاق تۇبىمىزدە جاڭعىرادى.

”شىعىس قاقپاسىنان“ ۇڭىلسەك، تاريح، رەالدىق، بولاشاق ٴوزارا شۋاق شاشىپ، شىعىستان بارلىق الاپ جاڭارعان كەڭ تىنىس لەبى ەسەدى.

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 7 - ايدىڭ 9 - كۇنى سۋجوۋدان بەرگەن حابارى (تىلشىلەرى جۋ جيچاي، جاڭ يان)