شينجياڭنان ىشكى موڭعۇلعا قويا بەرىلدى، ۇيلەسۋ كەزەڭىنەن جانە كوبەيۋ كەزەڭىنەن ءوتتى

　　پرجەۆالسكي جىلقىسى ءساتتى تۇردە ولكە اتتاپ ”قونىس تەپتى“

انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جاۋ مەي، جياڭ داۋي، ەرىكتى ءتىلشى جاڭ حىفان 11 - ايدىڭ 16 - كۇنى ۇرىمجىدەن حابارلايدى. 2 جىلدان استام ۋاقىت تۇزدە جاتىلۋ ارقىلى شينجياڭ كەرقۇلان ءوسىرۋ - زەرتتەۋ ورتالىعىنان ىشكى موڭعۇلدىڭ داچيڭشان مەملەكەت دارەجەلى جاراتىلىستىق قورىعىنا ”كوشىرىلگەن“ ەكى ءۇيىر پرجەۆالسكي جىلقىسى ۇيلەسۋ كەزەڭىنەن جانە كوبەيۋ كەزەڭىنەن ءساتتى ءوتىپ، ءساتتى تۇردە ”قونىس تەپتى“. بۇل مەملەكەتتىك ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم مەكەمەسىندەگى، سونداي - اق شينجياڭداعى، ىشكى موڭعۇلداعى قاتىستى جاقتاردىڭ بىرلەسىپ سەلبەسۋىندە، ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت ولكە اتتاپ قويا بەرىلگەن پرجەۆالسكي جىلقىسى سىناق نىسانىندا قول جەتكەن كەزەڭدىك جەتىستىك سانالادى.

پرجەۆالسكي جىلقىسى موڭعۇل كەرقۇلانى، جوڭعار كەرقۇلانى دەپ تە اتالادى، قازىر دۇنيە جۇزىندەگى امان قالعان بىردەن - ءبىر كەرقۇلان ءناسىلى بولىپ، 60 ميلليون جىلدىق بىرتىندەپ جەتىلۋ تاريحىنا يە ”ءتىرى جادىگەر“ اتالعان، مىسىق ايۋدان دا سيرەك كەزدەسەدى. ەلىمىز 1985 - جىلى ”كەرقۇلانداردى مەكەنىنە قايتارۋ جوسپارىن“ باستاپ اتقارىپ، شينجياڭدا، گانسۋدا ءوسىرۋ بازاسىن قۇردى. 40 جىلعا تاياۋ ۋاقىت تىنباي قۇلشىنىس جاساۋ ارقىلى قازىر ەلىمىزدەگى پرجەۆالسكي جىلقىسىنىڭ سانى 700 تۇياقتان اسىپ، بۇكىل جەر شارىنداعى كەرقۇلان جالپى سانىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن يەلەپ، جەر شارىنداعى قۇرىپ - جوعالۋعا تاياعان تۇرلەردى قورعاۋدى قايتالاي قولعا الۋدىڭ تابىستى ۇلگىسىنە اينالدى.

پرجەۆالسكي جىلقىسن قويا بەرۋ ءوڭىرىن ۇزدىكسىز ۇلعايتۋ، كەرقۇلان ءۇيىرىنىڭ سانىن ارتتىرۋ ءۇشىن، 2021 - جىلى 9 - ايدان 10 - ايعا دەيىن ەلىمىز تۇڭعىش رەت شينجياڭنان ىشكى موڭعۇلعا ولكە اتتاپ، ەكى توپتا 12 تۇياق پرجەۆالسكي جىلقىسىن قويا بەرگەن بولاتىن. شينجياڭدا 20 جىل پرجەۆالسكي جىلقىسىن باقىلاۋ - تەكسەرۋ قىزمەتىمەن اينالىسقان بەيجيڭ ورمانشىلىق داشۋەسى ەكولوگيا جانە جاراتىلىستىق قورعاۋ شۋەيۋانىنىڭ پروفەسسورى حۋ دىفۋ بىلاي دەدى: ”بۇل نىسان تۇرلەردىڭ تۇقىم قۋالاۋ كوپ تۇرلىلىگى، مەكەندەيتىن ورنىن تاڭداۋ، قورشاعان ورتاعا ۇيلەسۋى قاتارلى جاقتاردى زەرتتەۋدە ماڭىزدى قۇنعا يە“. ول مىنانى ءبىلدىردى: ىشكى موڭعۇلداعى داچيڭشان مەملەكەت دارەجەلى جاراتىلىستىق قورىعىن باعىمشىلىققا تاڭداۋدا، ءبىرى، بۇل ارا پرجەۆالسكي جىلقىسىنىڭ تاريحتا تارالعان ورنى، جابايى كەرقۇلان ءۇيىرىن قايتا قۇرۋعا ۇيلەسەدى؛ ەندى ءبىرى، بۇل ارانىڭ ورمان، جايلىم ەكولوگيالىق جۇيەسىنىڭ قورعالۋ ونىمدىلىگى كورنەكتى، كەرقۇلاننىڭ تىرشىلىك قاجەتىن قاناعاتتاندىرا الادى.

”پرجەۆالسكي جىلقىلارى وزدەرى تاريحتا جاساعان مەكەنىنە قايتىپ بارعاننان كەيىن ءتۇز ومىرىنە تەز ۇيلەسىپ كەتتى. ەكى ايعىر تالاسىپ، ءبىرىن - ءبىرى جارالاۋدان، تاعى ءبىر جىلقىنىڭ اۋىرىپ ولگەنىنەن تىس، قالعان جىلقىلار الاڭسىز تىرشىلىك كەشىپ، كوبەيۋ، قاتارعا قوسىلۋ كەزەڭىنەن دە ءساتتى ءوتتى“. داچيڭشان مەملەكەت دارەجەلى جاراتىلىستىق قورىعىن باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى حورين تابىن بىلاي دەدى: ”كەزەكتە پرجەۆالسكي جىلقىسى ىشكى موڭعۇل ءۇستىرتىنىڭ وڭتۇستىك جيەگىندەگى حۋابەي ءوڭىرى مەن مىڭشين وڭىرىندەگى وتپەلى وڭىردە شوعىرلى تارالدى جانە كەڭىنەن قويا بەرىلدى. بيىل كەرقۇلانداردى قويا بەرۋ اۋماعى تاعى دا 3000 مۋدان استامعا ارتتىرىلدى، الداعى جەردە ولاردىڭ جايلىم ءورىسى ءتىپتى دە كەڭەيە تۇسەتىن بولادى“.

قازىر شينجياڭنان ىشكى موڭعۇلعا كەلىپ ”قونىس تاپقان“ پرجەۆالسكي جىلقىسى ەكى ۇيىرگە ءبولىندى، داچيڭشان گۋلۋبان باسقارۋ پۋنكتىنىڭ شىزىگوۋ وڭىرىندە تىرشىلىك ەتەدى. ءبىر ءۇيىرى ”جوڭعار 346 - ءنومىر“ قاتارلى 4 ۇرعاشى كەر قۇلان مەن 4 قۇلىننان قۇرالعان، ەندى ءبىر ۇيىرىندە ”جوڭعار 370 - ءنومىرلى“ ايعىر 4 ۇرعاشى قۇلاندى ەرتىپ، تىرشىلىك كەشىرۋدە.

”بۇرىن ولار داچيڭشانداعى تار جىرادا كوپ جايىلاتىن، قازىر تاۋدا ءجۇرۋدى جاقسى كورەتىن سياقتى. سۋ ىشكەندە، وتتاعاندا جانە تۇندە دەم العاندا عانا تاۋدان ەتەككە تۇسەدى. ەڭ ۇلكەن قۇلىننىڭ دەنە - تۇرقى ەنەسىنە جەتەيىن دەپ قالدى، ەڭ كەنجەسى دە شىمىر ءوسىپ كەلەدى. بيىل كوكتەمدە عانا ايعىر بولعان ’جوڭعار 370 - ءنومىردىڭ‘ ۇيىرىندە ەكى قۇلان ءىشتى بولدى، كەلەر جىلى كوكتەمدە، جازدا بۇل ۇيىرگە جاڭا مۇشە قوسىلادى“، - دەدى گۋلۋبان باسقارۋ پۋنكتىنىڭ شولعىنشىسى ۋاڭ جۇنحىڭ تانىستىرىپ. ول زەينەتكە شىقسا دا ۇزدىكسىز پرجەۆالسكي جىلقىسىن كۇزەتۋدى، قاراۋدى تاڭدادى.

حۋ دىفۋ بىلاي دەدى: ”داچيڭشان پرجەۆالسكي جىلقسى شوعىرىنىڭ قايتا قالىپتاسۋى جايلىم ەكولوگيالىق جۇيەسى قۇرىلىمى مەن يقۋاتىن قالپىنا كەلتىرۋدەگى عىلمي اماليات بولىپ عانا قويماي، ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن، تۇتاستىعىن جانە جان - جانۋارلاردىڭ، وسىمدىكتەردىڭ سايكەسە بىرتىندەپ جەتىلۋىن ساقتاۋدا دا ماڭىزدى مانگە يە“.