قۇزىرلى تاراۋلار جەكەلىك زەينەتاقىداعى قولامتالى ماسەلەلەرگە جاۋاپ بەردى

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جياڭ لين، تان موشياۋ، ليۋ حۇي

تاياۋدا مەملەكەتتىك كەڭەس كەڭسەسى «جەكەلىك زەينەتاقىنىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى پىكىردى» باسىپ تاراتىپ، جۇرتشىلىقتىڭ ايرىقشا نازارىن اۋداردى. ٴماجبۇري بولا ما، جوق پا، قالاي ساتىپ الۋعا بولادى، كىم باقىلاپ - باسقارادى؟ 4 - ايدىڭ 25 - كۇنى اشىلعان مەملەكەتتىڭ كەڭەستىڭ ساياسات جونىندەگى كەزەكتى حابارلاما ماجىلىسىندە قاتىستى تاراۋلار وسىعان قۇزىرلى جاۋاپ بەردى. 

ٴماجبۇري ساتىپ الۋ كەرەك پە، جوق؟ نەگىزگى زەينەتاقىدان قانداي پارقى بار؟ 

«بۇل نەگىزگى زەينەتاقى قامسىزداندىرۋى مەملەكەتتىڭ ٴماجبۇري اتقارۋىمەن ۇقسامايدى، جەكەلىك زەينەتاقىعا جەكەلەر ەرىكتى قاتىناسادى». ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ مينيسترلىگىنىڭ ورىنباسار مينيسترى لي جۇڭ بىلاي دەدى: كاسىپورىن جىلدىق قارجىسىن، كاسىپتىك ىستاج جاردەم اقشاسىن ادام ىستەتۋشى ورىن مەن ونىڭ جۇمىسشى قىزمەتكەرلەرى ورناتىپ، اقىسىن بىرگە تاپسىرادى، ٴبىراق جەكەلىك زەينەتاقىعا تەك جەكەلەر عانا اقى تاپسىرادى.

پىكىرگە نەگىزدەلگەندە جەكەلىك زەينەتاقى ٴتۇزىمى ۇكىمەت ساياساتتىق قولداۋ كورسەتەتىن، جەكەلەر ەرىكتى قاتىناساتىن، بازارلاندىرا جۇمىس جۇرگىزەتىن زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ تۇزىمىنە جاتادى. نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسقان ەڭبەكشىلەردىڭ جەكەلىك زەينەتاقى تۇزىمىنە دە قاتىناسۋىنا بولادى، بۇعان مەملەكەت سالىقتان تيىمدىلىك جاساۋ جاعىنان ساياساتتىق قولداۋ كورسەتەدى. 

لي جۇڭنىڭ تانىستىرۋىنشا، ەلىمىزدىڭ كوپ ساتىلى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ جۇيەسى باستىسى مىنا ٴۇش جاقتان قۇرالادى ەكەن. مۇنىڭ ٴبىرىنشى تىرەگى نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى، ول نەگىزگى تۇلعالىق بولەگى بولىپ، 3 - ايدىڭ سوڭىنا دەيىن بۇعان قاتىناسقاندار سانى ٴبىر ميلليارد 3 ميلليون ادامعا جەتكەن. ەكىنشى تىرەگى كاسىپورىن جىلدىق قارجىسى مەن كاسىپتىك ىستاج جاردەم اقشاسى بولىپ، 3 - ايدىڭ سوڭىنا دەيىن بۇعان قاتىناسقان جۇمىسشى قىزمەتكەرلەر سانى 72 ميلليون ادامعا جەتكەن. ٴۇشىنشى تىرەگى جەكەلىك زەينەتاقى مەن باسقالاي جەكەلەردىڭ ساۋدا زەينەتكەرلىك قاراجاتىن فينانس كاسىبى، بۇدان بۇرىن وسى جونىندە سايكەستى ٴتۇزىم ورنالاستىرۋى بولماعان. 

«وسى رەتكى جەكەلىك زەينەتاقى ٴتۇزىمىنىڭ جولعا قويىلۋى ەلىمىزدىڭ قوعامدىق باستى قايشىلىعىنىڭ وزگەرىسىنە سايكەسىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ كوپ ساتىلى، الۋان ٴتۇرلى  زەينەتكەرلىك قامتاماسىزداندىرۋ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرۋدىڭ قاجەتتى تالابى، بۇل نەگىزگى زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋى مەن كاسىپورىن جىلدىق قارجىسى، كاسىپتىك ىستاج جاردەم اقشاسى نەگىزىندە تاعى ٴبىر جيناق قوسىپ، دەمالىسقا شىققاننان كەيىن تاعى ٴبىر كىرىستى كوبەيتىپ، جۇمىشسى قىزمەتكەرلەردىڭ دەمالىسقا شىققاننان كەيىنگى تۇرمىس ورەسىن اناعۇرلىم جوعارىلاتادى» دەدى لي جۇڭ. 

ول مىنانى ٴبىلدىردى: جەكەلىك زەينەتاقىعا تاپسىرىلعان قاراجات تۇگەلدەي جەكەلىك ەسەپكە توپتالىپ، تولىق جيناقتالادى. قاتىناسۋشى ادام نەگىزگى زەينەتاقى الاتىن جاسقا جەتۋ سياقتى شارتتاردى ازىرلەگەننەن كەيىن جەكەلىك زەينەتاقىنى اي سايىن الۋ، رەتكە ٴبولىپ الۋ نەمەسە ٴبىر جولدا الۋ جونىندە ٴوزى ۇيعارىم جاساۋىنا بولادى، زەينەتاقى قوعامدىق قامسىزداندىرۋ كارتوچكاسىنداعى بانكە ەسەپ نومىرىنە جوتكەلگەننەن كەيىن ٴوز قالاۋىمەن پايدالانۋىنا بولادى. 

قاتىناسۋشى ادام جەكەلىك زەينەتاقىسى ارقىلى بەلگىلەمەگە ۇيلەسەتىن بانكە قازىنا باسقارۋى، اماناتقا اقشا قويۋ، ساۋدالىق زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋ، اشىق قور جيۋ سياقتى فينانس ونىمدەرىن ساتىپ الۋىنا ىستەتۋىنە بولادى ٴارى سايكەستى حاۋىپ - قاتەر ارقالايدى. «نەنى ساتىپ الۋ، قاشان ساتىپ الۋدىڭ بارلىعىن قاتىناسۋشى ٴوزى دەربەس تاڭدايدى، ٴوز الدىنا ۇيعارىم جاسايدى» دەدى لي جۇڭ. 

قالاي ەسەپ اشىپ، اقى تاپسىرادى؟ قارجى قوسۋ ونىمدەرىن قالاي تاڭدايدى؟ 

جەكەلىك زەينەتاقى قاراجاتىن قالاي تاپسىرۋ، پايداسىن قالاى تەكسەرۋدە جەكەلىك ەسەپتىك بولادى. 

ٴتۇزىم جوبالاۋى بويىنشا، جەكەلىك زەينەتاقىعا قاتىناسۋدا ەكى جەكەلىك ەسەپ ٴنومىرىن اشتىرۋ قاجەت. مۇنىڭ ٴبىرى ينفورماتسيا تۇعىرىندا اشىلعان جەكەلىك زەينەتاقى ەسەپ ٴنومىرى، بۇل ينفورماتسيانى ەستەلىككە الۋ، تەكسەرۋ جانە قىزمەت وتەۋ سياقتىلارعا قولدانىلادى. ەندى ٴبىرى بانكەدەن اشقان نەمەسە بەلگىلەنگەن جەكەلىك زەينەتاقى قاراجاتى ەسەپ ٴنومىرى، بۇل اقى تاپسىرۋ، فينانس ونىمدەرىن ساتىپ الۋ، پايداسىن توپتاۋ سياقتىلارعا قولدانىلادى، ەكى ەسەپ ٴنومىرى ٴوزارا سايكەستى بولادى. 

قاتىناسۋشى مەملەكەتتىك قوعامدىق قامسىزداندىرۋعا الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ تۇعىرى، مەملەكەتتىك ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋدىڭ ۇكىمەت ىسىندە قىزمەت كورسەتۋ تۇعىرى، ەلەكتروندى قوعامدىق قامسىزداندىرۋ كارتوچكاسى، «الاقانداعى 12333»، ساۋدا بانكەسى سياقتى كوپتەگەن ارنادان ەسەپ ٴنومىرىن اشۋىنا بولادى، مۇنىڭ ىشىندە ساۋدا بانكەسى ارقىلى ەكى ەسەپ ٴنومىرىن ٴبىر رەتتە اشتىرۋعا بولادى. 

«جەكەلىك ەسەپ ٴنومىرى ٴتۇزىمى جەكەلەردىڭ مەڭگەرۋىنە قولايلى بولىپ، جەكەلەردىڭ ۇقىق - مۇددەسىن اناعۇرلىم كورنەكى ايگىلەپ، قاتىناسۋشىلاردى كەمەلدى بولعان ەستەلىككە الۋ جانە قىزمەت وتەۋمەن قامدايدى» دەدى ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ مەڭگەرمەسىنىڭ باستىعى نيە ميڭجۋان. 

ول مىنانى ٴبىلدىردى: فينانس ونىمدەرىنىڭ ٴبىر ٴتۇرىن ساتىپ الۋ كەرەك پە، الدە كوپ ٴتۇرىن بە، قانداي تۇردەگى قارجى قوسۋ توپتاماسى جولعا قويىلادى؟ دەگەندەردىڭ بارلىعىن وسى قارجى ەسەپ نومىرىنەن ورىنداۋعا بولادى، فينانس قۇرىلىمدارىنا شاپقىلاۋ قاجەتسىز. قاتىناسۋشىلاردىڭ ٴاربىر تاپسىرعان اقىسى، قوسقان قارجىسى سياقتى ينفورماتسيالارىنىڭ بارلىعىنىڭ جەكەلىك زەينەتاقى ەسەپ نومىرىندە ەستەلىگى قالادى؛ سالىقتان تيىمدىلىك جاساۋ ساياساتىنان يگىلىكتەنۋ، العان كەزدە جەكەلىك زەينەتاقىنى جوتكەۋ دەگەندەردىڭ بارلىعى تۇگەلدەي جەكەلىك زەينەتاقى ەسەپ ٴنومىرىن نەگىز ەتەدى، دەركەزىندە تەكسەرىپ تۇرۋعا بولادى. 

قوسقان قارجى سوماسى مەن قارجى قوسۋ مەرزىمى جاعىندا قاتىناسۋشىلار تۇتاس بارىستىق قاتىناسۋدى  نەمەسە ٴىشىنارالىق جىل بويىنشا قاتىناسۋدى، ٴوز قالاۋى بويىنشا تاڭداۋىنا بولادى. باستالعان مەزگىلدە قاتىناسۋشىنىڭ جىلىنا تاپسىراتىن اقى شەگى 12 مىڭ يۋان، تەك وسى سوما شەگىنەن اسىپ كەتپەسە بولعانى، قاتىناسۋشى قانشا اقى تاپسىراتىنىن ٴوزى بەلگىلەيدى، اقىنى وسى جىل ىشىندە ٴبىر رەتتە تاپسىرۋدى نەمەسە كوپ رەت تاپسىرۋدى تاڭداۋىنا بولادى. 

نيە ميڭجۋاننىڭ اڭداتۋىنشا، ەكونوميكا مەن قوعامنىڭ دامۋىنا، تۇرعىنداردىڭ  مەڭگەرۋگە بولاتىن جان باسىندىق كىرىسىنىڭ ارتۋىنا ىلەسە، بولاشاقتا تاپسىراتىن اقى سوما شەگى ۇيلەسىمدى ۋاقىتتا بىرتىندەپ جوعارىلاتىلادى ەكەن. كەلەسى قادامدا، ادام كۇشى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ مينيسترلىگى مەن قاتىستى تاراۋلار جەكەلىك زەينەتاقى ٴتۇزىمىن اتقارۋ ٴادىسى مەن باسقا دا سايكەستى قۇجاتتاردى جاريالاپ، مەڭگەرۋ ٴتارتىبى مەن قاتىناسۋ ولشەمىن اناعۇرلىم ايقىنداپ، اشالاماق كورىنەدى.

كىم باقىلاپ - باسقارادى؟ ساياسات قاشان تياناقتانادى؟ 

ٴتىلشىنىڭ حابارلاما ماجىلىسىنەن ۇعىسۋىنشا، ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ مينيسترلىگى مەن قازىنا مينيسترلىگى جەكەلىك زەينەتاقى ەسەپ ٴنومىرىن ورنالاستىرۋ، اقى تاپسىرۋدىڭ جوعارعى شەگى، مامىلەدەن يگىلىكتەنۋ سياقتى جاقتاردا ناقتى ساياساتتاردى بەلگىلەيدى ٴارى باقىلاپ - باسقارۋ اينالىمىن ىسكە قوسادى، فينانس باقىلاپ - باسقارۋ تاراۋلارى جەكەلىك زەينەتاقىعا قاتىستى تيجارات قيمىلدارى مەن ونىمدەردىڭ حاۋىپ - قاتەر سيپاتىنا باقىلاپ - باسقارۋ جۇرگىزەدى ەكەن. 

«ٴبىز ٴىشىنارا قالالاردى تاڭداپ، الدىمەن ٴبىر جىل سىناق رەتىندە اتقارىپ، ونان سوڭ قورىتىندىلاپ، جالپىلاستىرامىز. سونىمەن بىرگە، قاتىستى تاراۋلارمەن بىرگە سايكەستى ساياساتتاردى بەلگىلەپ، ينفورماتسيا تۇعىرىن ۇشتاستىرۋ سىناعىن ويداعىداي جاسايمىز» دەدى لي جۇڭ.

ٴبىر قىدىرۋ سايكەستى ساياساتتار قاۋىرت جاسالۋ ۇستىندە.

بانكە، قامسىزداندىرۋدى باقىلاۋ قوعامى عۇمىر قامسىزداندىرۋ ٴبولىمىنىڭ ەكىنشى دارەجەلى ينسپەكتورى ۋاڭ حۇڭحى مىنانى ٴبىلدىردى: بانكە، قامسىزداندىرۋدى باقىلاۋ قوعامى ساۋدا بانكەسىنىڭ جەكەلىك زەينەتاقى كاسىبىن باسقارۋ ٴادىسى، قامسىزداندىرۋ قۇرىلىمدارىنىڭ جەكەلىك زەينەتاقى كاسىبىنە قاتىستى ساياساتتاردى ورىستەتۋى سياقتىلاردى زەرتتەپ جاساۋ ۇستىندە، وسى ارقىلى قاراجات ەسەپ ٴنومىرىنىڭ قاعيداسى مەن قاتىستى فينانس ونىمدەرىن باسقارۋ تالابى ايقىندالادى. 

«جەكەلىك زەينەتاقى ەسەپ ٴنومىرى دەمالىسقا شىققانعا دەيىن جابۋلى كۇيدە بولادى، مۇنداعى ماقسات ونىڭ زەينەتكەرلىككە تاۋەلدىلىك سيپاتىن كورنەكتىلەندىرىپ، جەكەلەردىڭ قوسقان قارجىسىن زەينەتكەرلىك قامتاماسىزداندىرۋعا شىنايى پايدالانۋ ٴۇشىن». ۋاڭ حۇڭحى بىلاي دەدى: باقىلاپ - باسقارۋ تاراۋلارى فينانس قۇرىلىمدارىن زەينەتاقىنى قۇنىن ورنىقتى، اقاۋسىز ارتتىرۋعا پايدالى اناعۇرلىم كوپ ٴونىمدى العا قويىپ، ۇزاق ۋاقىت قارجى قوسۋ، باعالى قارجى قوسۋ ارقىلى قاتىناسۋشىلارعا لايىقتى پايدا جەتكىزۋ جاعىنان ىزدەنىس جاساۋعا شابىتتاندىرادى. سونىمەن بىرگە، قاتىستى فينانس كاسىپتەرىنە باقىلاپ - باسقارۋدى دا كۇشەيتىپ، بەلگىلەمەگە قايشى ارەكەتتەرگە قاتاڭ سوققى بەرەدى. 

اكتسيا باقىلاۋ قوعامى ورگان ٴبولىمىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى لين شياۋجىڭ مىنانى ٴبىلدىردى: اكتسيا باقىلاۋ قوعامى جەكەلىك زەينەتاقىداعى قارجى قوسۋ، اشىق قور جيۋ جاعىنداعى سايكەستى بەلگىلەمە، تۇزىمدەردى تەز ارادا شىعارىپ، سالالاردىڭ نەگىزگى قۇرىلعى تۇعىرىن كەمەلدەندىرىپ، ورگاندار مەن جۇمىس بىتىرۋشىلەردى باقىلاپ - باسقارۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، باسقارۋشىلاردىڭ باسقارۋ قابىلەتى مەن جۇيەلىلەنگەن جۇمىس جۇرگىزۋ ورەسىن جوعارىلاتۋدى ىلگەرىلەتىپ، قارجى قوسۋشىلاردى قورعاۋدى كۇشەيتىپ، زەينەتاقى ارقىلى قارجى قوسۋداعى جۇمىس جۇرگىزۋدىڭ حاۋىپسىز، جۇيەلى بولۋىن قامتاماسىزداندىرىپ، جەكەلىك زەينەتاقىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن جەبەيدى. 

«جەكەلىك زەينەتاقى ٴتۇزىمىنىڭ تەز ارادا تياناقتانۋىن ىلگەرىلەتۋمەن بىرگە، ٴبىز نەگىزگى زەينەتاقى مامىلەسىنىڭ ۋاعىندا، تولىق تاراتىلۋىنا كەپىلدىك ەتۋ سىندى وسى ٴبىر تومەنگى شەكتى باتىل قورعايمىز». قازىنا مينيسترلىگى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ مەڭگەرمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى گو ياڭ بىلاي دەدى: دەمالىسقا شىققانداردىڭ نەگىزگى زەينەتاقىسى مەن قالا - اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى زەينەتاقى دەڭگەيىن بيىل جالعاستى جوعارىلاتامىز. كەزەكتە بۇل جۇمىستاردى تياناقتاندىرۋ مىقتى يگەرىلىپ، ارتقان مامىلەنىڭ ەرتەرەك تاراتىلىپ، تياناقتانۋىنا قۇلشىنۋدامىز. 

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 4 - ايدىڭ 25 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى. 

حانزۋشادان اۋدارعان: قايىربەك قاسيران ۇلى