− رايونىمىزدىڭ جەر - جەرى ءتۇرلى فورماداعى قيمىل ورىستەتىپ، نەگىزگى زاڭ رۋحىن اسقاقتاتتى

□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى سۇي يۇنيان، ۋاڭ نا، شىن زۋشياۋ

　　12 - ايدىڭ 1 - كۇنى سانجى قالالىق 7 - ورتا مەكتەپتىڭ وقۋشىلارى وزدەرى جاساعان مەملەكەت نەگىزگى زاڭ كۇنى قولجازبا گازەت تۋىندىلارىن كورسەتۋدە. بىرنەشە كۇننەن بەرى سانجى قالاسىنداعى مەكتەپتەر ”نەگىزگى زاڭ ۇگىت اپتالىعى“ قيمىلىن بەلسەنە ورىستەتىپ، نەگىزگى تاقىرىپتىق كلاس جيىنى، قولجازبا گازەت جارىسى، نەگىزگى زاڭ بىلىمدەرى زەيىن سىناۋ جارىسى سياقتىلار ارقىلى وقۋشىلاردىڭ زاڭمەن باسقارۋ كوزقاراسىن جەتىلدىردى.

□ سۋرەتتى ياڭ بين تۇسىرگەن

بيىل 12 - ايدىڭ 4 - كۇنى 10 - رەتكى مەملەكەتتىك نەگىزگى زاڭ كۇنى، 12 - ايدىڭ 1 - كۇنىنەن 7 - كۇنىنە دەيىن − 6 - رەتكى ”نەگىزگى زاڭ ۇگىت اپتالىعى“، نەگىزگى تاقىرىبى: ”نەگىزگى زاڭ رۋحىن بارىنشا اسقاقتاتىپ، سوتسياليستىك زاڭمەن باسقارۋ مادەنيەتىن قۇرۋ“. بىرنەشە كۇننەن بەرى رايونىمىزدىڭ جەر - جەرى ءبىلىم جالپىلاستىرۋعا، نازاريا تۇسىندىرۋگە، كوزقاراس ارقىلى جەتەكتەۋگە جاپپاي كۇش سالۋعا تاباندى بولىپ، نەگىزگى زاڭنىڭ حالىق بۇقاراسى اراسىنا جەتۋىن، جۇرت جۇرەگىنە اناعۇرلىم تەرەڭ ۇيالاۋىن ىلگەرىلەتتى.

قوعام حاۋىپسىزدىگى ورگاندارى:

جالپى حالىقتىڭ زاڭمەن باسقارۋ كوزقاراسىن كۇشەيتتى

بىرنەشە كۇننەن بەرى شينجياڭنىڭ جەر - جەرىندەگى قوعام حاۋىپسىزدىگى حالىق ساقشىلارى نەگىزگى ساتىعا ىشكەرىلەي ارالاسىپ، نەگىزگى زاڭدى ۇگىتتەۋ قيمىلىن ورىستەتىپ، نەگىزگى زاڭ رۋحىن اسقاقتاتىپ، نەگىزگى زاڭنىڭ بەدەلىن قورعاپ، جالپى حالىقتىڭ زاڭمەن باسقارۋ كوزقاراسىن كۇشەيتتى.

”ءسىز مەملەكەتتىڭ نەگىزگى زاڭ كۇنىن بەلگىلەۋدىڭ ماڭىزىن بىلەسىز بە؟“،”ازاماتتاردىڭ ۇقىعى مەن بورىشى قايسىلار؟“ 12 - ايدىڭ 3 - كۇنى يىڭسار اۋداندىق قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسىنىڭ حالىق ساقشىلارى بازارعا كەلىپ بۇقاراعا ۇگىت ماتەريالدارىن تاراتىپ، ءوزارا ىقپالداستىق ءتاسىلى ارقىلى نەگىزگى زاڭ بىلىمدەرىن جالپىلاستىرىپ، تەلەگراف، ينتەرنەت الدامشىلىعىنان ساقتانۋ سياقتى قاتىستى ساۋاتتاردى ءتۇسىندىرىپ، قاراستى رايونداعى بۇقارانىڭ زاڭدىق تانىمى مەن زاڭمەن باسقارۋ كوزقاراسىن كۇشەيتتى.

كۇنەس اۋداندىق قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسى ەسىرتكىگە تيىم سالۋ، ەكونوميكالىق بارلاۋ، قىلمىستىق ىستەردى بارلاۋ، قاتىناس باسقارۋ، ساقشى بولىمشەسى سياقتى حالىق ساقشىلارىن، ساقشى كومەكشىلەرىن ۇيىمداستىرىپ، نەگىزگى زاڭ بىلىمدەرىن ءتۇسىندىرۋ، تەلەگراف الدامشىلىعىنان ساقتانۋ، قاتىناس حاۋىپسىزدىگى ەسكەرتۋى، ەسىرتكىگە تيىم سالۋ بىلىمدەرىن جالپىلاستىرۋ سياقتىلاردان باستاپ كىرىسىپ، بۇقارانىڭ ازاماتتاردىڭ نەگىزگى ۇقىعىن ىشكەرىلەي تۇسىنۋمەن بىرگە، زاڭدى بەلسەنە ۇيرەنىپ، قولدانىپ، زاڭ قارۋى ارقىلى ءوزىنىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەسىن قورعاۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.

”ءىس بىتىرگەندە زاڭعا سۇيەنۋ، ماسەلەگە جولىققاندا زاڭعا جۇگىنۋ، ماسەلەنى شەشۋدە زاڭنان پايدالانۋ، قايشىلىقتى شەشۋدە زاڭعا سۇيەنۋ...،“ بۇگۇر اۋدانى ياڭشيا قالاشىعى پارتيا مۇشەلەرىنە، بۇقاراعا قىزمەت وتەۋ ورتالىعىندا بۇگۇر اۋداندىق قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسى ياڭشيا ساقشى بولىمشەسىنىڭ حالىق ساقشىلارى داۋ - شار تۋىلعان ەكى جاقتىڭ ىسكە قاتىستى ادامدارىن نەگىزگى زاڭ ۇگىتىنىڭ ميكرو بەينەجازباسىن كورۋگە ۇسىنىس ەتىپ، تاماشا زاڭمەن باسقارۋ ورتاسىندا وسى داۋ - شاردى شەشتى. نەگىزگى زاڭ ۇگىت اپتالىعى كەزىندە بۇگۇر اۋداندىق قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسى حالىق ساقشىلارىن، ساقشى كومەكشىلەرىن الەۋمەتتىك اۋماقتارعا، مەكتەپتەرگە، الاڭدارعا، ورگاندارعا بارىپ، دەلو ارقىلى زاڭ ءتۇسىندىرىپ، زاڭ ارقىلى ءىستى تالقىلاپ، بۇقاراعا نەگىزگى زاڭ بىلىمدەرىن بەلسەنە ۇگىتتەۋگە ۇيىمداستىردى.

بايىنعولين موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسى تارىم قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسى لۇننان ساقشى بولىمشەسىنىڭ حالىق ساقشىلارى مەن ساقشى كومەكشىلەرى قاراستى رايونداعى زاۆود ۇيلەرىنە، سەحتارعا، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر جاتاعىنا بارىپ، زاڭدىق اقىل - كەڭەس بەرىپ، نەگىزگى زاڭ بىلىمدەرىن ءتۇسىندىرىپ، بۇقاراعا نەگىزگى زاڭ مەن زاڭداردىڭ ءاربىر ادامنىڭ تۇرمىسىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەندىگىن، بىتە قايناسقاندىعىن شىنايى سەزىندىردى.

قابا اۋداندىق قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسى قاتىناس ساقشى ۇلكەن اترەتىنىڭ حالىق ساقشىلارى مەن ساقشى كومەكشىلەرى اۋىل - قىستاقتارعا، ساۋدا دۇكەندەرىنە بارىپ، بۇقاراعا نەگىزگى زاڭ جانە جول قاتىناس حاۋىپسىزدىگى زاڭى سياقتى بىلىمدەردى جالپىلاستىرىپ، اراق ءىشىپ كولىك جۇرگىزۋ، ماس بولىپ كولىك جۇرگىزۋ، ارتىق ادام الىپ ءجۇرۋ، شەكتەن تىس جىلدام جۇرگىزۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدالانىلاتىن اۆتوكولىكتەرمەن زاڭعا قايشى ادام الىپ ءجۇرۋ، موتوتسيكلگە مىنگەندە دۋلىعا كيمەۋ سياقتى زاڭعا قايشى ارەكەتتەردىڭ زيانىن ءتۇسىندىردى ءارى جاندى دا جالىندى مىسالدارمەن ۇشتاستىرىپ، دەلو ارقىلى زاڭ ءتۇسىندىرىپ، زاڭدى ۇيرەنۋدىڭ، زاڭدى قولدانۋدىڭ قويۋ رايىن قالىپتاستىردى.

”ساباقتاستار سۇراۋ قويسا، مەن جاۋاپ بەرەمىن“. اراسان اۋداندىق قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسى اماندىق ساقتاۋ ۇلكەن اترەتىنىڭ حالىق ساقشىلارى اراسان اۋداندىق قالا - قالاشىق باستاۋىش مەكتەبىنە كەلىپ وقۋشىلارمەن پىكىر اۋىستىرىپ، نەگىزگى زاڭنىڭ ماڭىزدى ءمانىن ەگجەي - تەگجەيلى ءتۇسىندىردى. ”نەگىزگى زاڭ ءبىزدىڭ ەسەيىپ - ەرجەتۋىمىزدى قاي - قاشان دا قورعايدى، مەملەكەتتىڭ حاۋىپسىزدىگىن قاي - قاشان دا قورعايدى“. وسى مەكتەپتىڭ 5 - جىلدىق 2 - كلاسىنىڭ وقۋشىسى ليۋ يۇيشين بىلاي دەدى: كۇندەلىكتى تۇرمىستاعى ۇساق ىستەردەن باستاپ ىستەپ، تارتىپكە، زاڭعا بويسۇناتىن جاقسى وقۋشى بولامىن.

شەكارا وتكەلدەرى:

نەگىزگى زاڭدى ۇيرەنۋدىڭ قىزۋ ورلەۋىن كوتەردى

بىرنەشە كۇننەن بەرى شينجياڭداعى شەكارادان كىرۋ - شىعۋ شەكارا قورعانىسى ءار دارەجەلى تەكسەرۋ ورگاندارى ينتەرنەت جەلىسىندە، ينتەرنەت جەلىسىنەن تىسقارى تەگىس كۇش سالىپ، شەكارا وتكەلدەرىندە نەگىزگى زاڭدى ۇيرەنۋدىڭ قىزۋ ورلەۋىن كوتەردى.

تولى اۋدانىنىڭ ساز قىستاۋلىعىندا تارباعاتاي شەكارا باسقارۋ تارماق اترەتى ساز شەكارا ساقشى بولىمشەسىنىڭ حالىق ساقشىلارى مالشىلارعا 200 نەشە نۇسقا نەگىزگى زاڭ بىلىمدەرى كىتاپشاسىن جەتكىزدى ءارى مالشىلار العا قويعان جايلىم، مال فەرماسى داۋ - شارى، ۇيلەنۋ، وتباسى قايشىلىعى سياقتى ماسەلەلەرگە نەگىزدەلىپ ەگجەي - تەگجەيلى تۇسىنىك جاسادى. ”نەگىزگى زاڭدى ۇيرەنۋ توتەنشە ماڭىزدى، زاڭ بىلگەندە، زاڭدى تۇسىنگەندە عانا زاڭ قارۋىنان اناعۇرلىم ويداعىداي پايدالانىپ، ءوزىمىزدىڭ زاڭدى ۇقىق - مۇددەمىزدى قورعاي الامىز“، - دەدى ءتۇسىندىرۋدى تىڭداعاننان كەيىن مالشى باقىت تىلەۋكەش.

التاي شەكارا باسقارۋ تارماق اترەتى قاناس شەكارا ساقشى بولىمشەسى قاناس كورىنىس وڭىرىندە نەگىزگى زاڭدى ۇگىتتەۋ قيمىلىن ورىستەتتى. حالىق ساقشىلارى ۇگىت كىتاپشاسىن تاراتىپ، زاڭ بىلىمدەرىن ءتۇسىندىردى، ۇلكەن ”نەگىزگى زاڭ سۇراۋ - جاۋاپتارى اينالمالى تاباقشاسىن“ دا الا كەلىپ، قاتىناسقاندارعا اينالمالى تاباقشانى كەزدەيسوق اينالدىرتىپ، حالىق ساقشىلارى سترەلكا كورسەتكەن سۇراۋعا جاۋاپ قايتارىپ، نەگىزگى زاڭدى كوڭىلدى ورتادا جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالاتتى.

”ەڭبەكاقى العان كەزىمىزدە زاڭ بويىنشا سالىق تاپسىرۋدى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.“ حوتان شەكارا باسقارۋ تارماق اترەتى ناۋابات شەكارا ساقشى بولىمشەسى نەگىزگى زاڭ بىلىمدەرىن رەتتەپ، «نەگىزگى زاڭ جانە ءومىرىمىز» سۋرەتتى تۇسىندىرمەسىن جاساپ، ءاربىر ازاماتتىڭ تۋعاننان قارتايعانعا دەيىن، مەكتەپ قۇشاعىنان قىزمەت ورنىنا دەيىن نەگىزگى زاڭمەن تىعىز بايلانىستا ەكەندىگىن كورۋ تۇيسىگىمەن ايگىلەدى. 200دەن استام ۇگىت كىتاپشاسى قاراستى رايونداعى دۇكەندەرگە، ەگىس الاڭدارىنا تاراتىلىپ، بۇقارانىڭ جاقسى باعاسىن الدى.

حۇڭشانزۇي شەكارادان كىرۋ - شىعۋ شەكارا قورعانىسى تەكسەرۋ پۋنكتى زاڭ جالپىلاستىرۋ شاعىن بولىمشە اترەتىن قۇرىپ، تۇرعان جەردەگى الەۋمەتتىك اۋماقتى، ساۋدا شەڭبەرىن ىشكەرىلەي ارالاپ ۇگىت قاعازىن تاراتىپ، تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىمەن تىعىز قاتىستى ماسەلەلەردى توڭىرەكتەي وتىرىپ دەلو ارقىلى زاڭ ءتۇسىندىرىپ، زاڭدىق كەڭەس بەردى؛ ۋيشين توبىندا نەگىزگى زاڭ ۇگىتى شاعىن بەينەجازباسىن جالعاپ تاراتىپ، كوپشىلىكتى زاڭ جاعىندا اڭعارلى ادام بولۋعا جەتەكتەدى؛ بەينە ەكراندا بايلانىس جاساۋ ءتاسىلى ارقىلى شەت، شالعاي وڭىرلەردەگى بۇقاراعا شەكارا وڭىردە ءوندىرىس جۇمىسى، ساۋدا، ساياحات سياقتى قيمىلدارمەن شۇعىلدانعاندا كوڭىل بولەتىن ىستەردى تانىستىردى.

تايكەشكەن شەكارادان كىرۋ - شىعۋ شەكارا قورعانىسى تەكسەرۋ پۋنكتىنىڭ حالىق ساقشىلارى التاي كاسىپتىك تەحنيكالىق شۋەيۋانىنا بارىپ، وقۋشىلارعا جاندى زاڭمەن باسقارۋ ساباعىن ءوتتى. ساباق وتكەن حالىق ساقشىلارى ۇستىندە ۇگىت - لەكسيا جاساۋ، سيلىقتى سۇراۋ - جاۋاپ، دەلو ارقىلى زاڭ ءتۇسىندىرۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى نەگىزگى زاڭداعى ازامات جاسىنا تولماعاندار جونىندەگى بىلىمدەردى ءتۇيىندى ءتۇسىندىردى. وقۋشىلار پايداسى كوپ ەكەندىگىن، نەگىزگى زاڭدى ادال قادىرلەۋشى، سانالى بويسۇنۋشى، باتىل قورعاۋشى بولاتىندىقتارىن ءبىلدىردى.

ورتا، باستاۋىش مەكتەپتەر:

ءتۇرلى ۇگىت قيمىلدار نەگىزگى زاڭدى تارتىمدى ايگىلەدى

بىرنەشە كۇننەن بەرى رايونىمىزداعى ورتا، باستاۋىش مەكتەپتەر فورماسى الۋان ءتۇرلى قيمىلدار ورىستەتىپ، نەگىزگى زاڭ تۇقىمىنىڭ وقۋشىلاردىڭ جۇرەگىندە جاستايىنان تەرەڭ تامىر تارتۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.

”وزىمنەن باستاپ، قازىردەن باستاپ زاڭعا بويسۇناتىن كىشكەنتاي ازامات بولامىن...“ 12 - ايدىڭ 1 - كۇنى سانجى قالالىق 6 - باستاۋىش مەكتەپ 5 - جىلدىق 1 - كلاسى وتكىزگەن مەملەكەتتىڭ نەگىزگى زاڭ كۇنى نەگىزگى تاقىرىپتىق كلاس جيىنى ساباعىندا وقۋشىلار وڭ جۇدىرىعىن كوتەرىپ، ايبىندى ۋادە بەردى. بىرنەشە كۇننەن بەرى سانجى قالالىق 6 - باستاۋىش مەكتەپ كلاس جيىنى ساباعى، نەگىزگى زاڭدى تاڭەرتەڭ وقۋ، نەگىزگى زاڭ ۇيرەنۋ قولجازبا گازەت جارىسى سياقتى قيمىلداردى ورىستەتىپ، قالىڭ وقىتۋشى - وقۋشىلاردىڭ زاڭمەن باسقارۋ كوزقاراسىن كۇشەيتتى.

كۇشار قالاسى ۇزىن قالاشىعى سەنترلى باستاۋىش مەكتەبى شينجياڭ جينشىچىڭ (كۇشار) ادۆوكاتتار ءىسورنىنىڭ ادۆوكاتى ليۋ شيندى نەگىزگى زاڭ بىلىمدەرى جونىندە ۇگىت - لەكسيا جاساۋعا ۇسىنىس ەتتى، ول جاندى دا سونى دەلو مىسالدارىمەن، قاراپايىم دا ۇعىنىقتى تىلمەن نەگىزگى زاڭنىڭ مازمۇنى مەن ءمانىن بايىمدادى جانە ءتۇسىندىردى. ”ۇيرەنۋ ارقىلى نەگىزگى زاڭنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءبىلىپ، نەگىزگى زاڭ جونىندەگى تانىمىم جوعارىلادى. مەكتەپ ەرەجەسىنە، مەكتەپ تارتىبىنە بويسۇنۋدان باستاپ، كۇندەلىكتى ارەكەتتەرىمدى ارناعا ءتۇسىرىپ، زاڭدى بىلەتىن، زاڭدى تۇسىنەتىن، زاڭعا بويسۇناتىن كىشكەنتاي ازامات بولامىن“، - دەدى وسى مەكتەپتىڭ وقۋشىسى ايزىبا مامەت.

12 - ايدىڭ 1 - كۇنى ءۇرىمجى قالالىق 113 - ورتا مەكتەپ ”مەن جانە نەگىزگى زاڭدى“ نەگىزگى تاقىرىپ ەتكەن كلاس جيىنىن وتكىزىپ، كلاس جەتەكشىسى مەملەكەتتىڭ نەگىزگى زاڭ كۇنىنىڭ تاريحى، قۇرۋ ماقساتى جانە ءمانى سياقتى جاقتاردا مۇقيات تۇسىنىك جاساپ، وقۋشىلاردىڭ نەگىزگى زاڭ بىلىمدەرىن تۇسىنۋىنە، نەگىزگى زاڭ رۋحىن اسقاقتاتۋىنا، نەگىزگى زاڭدى باتىل قورعاۋشىعا سانالى تۇردە اينالۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.

”جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى ەركىندىك پەن ۇقىقتان يگىلىكتەنگەندە مەملەكەتتىڭ، قوعامنىڭ، كوللەكتيۆتىڭ مۇددەسىنە زيان جەتكىزۋىنە بولمايدى...“. 12 - ايدىڭ 1 - كۇنى ءۇرىمجى قالالىق 79 - باستاۋىش مەكتەپتەن داۋىستاپ وقىعان ەكپىندى ۇندەر تارالدى، وقۋشىلار كلاس جەتەكشىسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە نەگىزگى زاڭنىڭ ءىشىنارا مازمۇندارىن دەن قويا داۋىستاپ وقىپ، نەگىزگى زاڭدا ازاماتتارعا جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىكپەن بورىشتى ءبىلدى.