”دەلتادان“ قالاي ساقتانۋ - تىزگىندەۋ كەرەك؟

　ماماندار ايتسىن

　　انار بۇلت/شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى سۋ لۋپيڭ

8 - ايدىڭ 6 - كۇنى تاياۋدا ەل ىشىندەگى كوپ جەردە بىتىراي تاراعان ىندەت جاعدايىنا قاراتا، اۆتونوميالى رايوندىق اۋرۋدىڭ الدىن الۋ، تىزگىندەۋ ورتالىعى زارارسىزاندىرۋ جانە جۇعىمدالۋدى تىزگىندەۋ ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ەپيدەميولوگيا مەڭگەرۋشى شيپاگەرى ياڭ حۇڭساي مىنالاردى ەسكەرتتى: ءارقانداي جۇقپالى اۋرۋدىڭ وزىندىك تارالۋ زاڭدىلىعى بار، دەلتانىڭ قۇبىلمالى ۆيرۋس تاياقشاسىن توسۋدىڭ جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستىڭ وزگە قۇبىلمالى تاياقشاسىن توسۋمەن ەشقانداي ماندىك پارقى جوق، ودان ساقتانۋ - تىزگىندەۋدىڭ ”اسىلى“ ءالى دە جۇعىمدالۋ قاينارىن تىزگىندەۋ، تارالۋ جولىن ءۇزۋ، وڭاي جۇعىمدالاتىن ادامدار شوعىرىن قورعاۋ.

دەلتانىڭ قۇبىلمالى ۆيرۋس تاياقشاسىنىڭ جۇعىمتالدىعى كۇشتى، جاسىرىن مەزگىلى قىسقا، ۆيرۋسقا جۋىسۋدان دەنەدەن ۆيرۋستى تەكسەرىپ شىعۋعا دەيىنگى ۋاقىتى ءتىپتى دە قىسقا، جۇعىمدالعان سوڭ دەنەدەگى ۆيرۋستىڭ مولشەرى ءتىپتى دە جوعارى بولۋداي بىرنەشە ەرەكشەلىگە يە. جۇڭ نانشان اكادەميك بىلاي دەدى: ۇقساس كەڭىستىكتە، ۇقساس ورىندا، ۇقساس عيماراتتا، سىرقاتتانۋدان 4 كۇن بۇرىن ناۋقاس اداممەن بىرگە بولسا، تۇگەلدەي تىعىز جاناسۋشى بولادى. ”مىنە بۇل جۇعىمدالۋشىمەن بىرگە ءبىر ۇيدە، اۋەلى، ءبىر عيماراتتا بولسا، تۇگەلدەي تىعىز جاناسۋشى بولادى دەگەندىك تۇگەلدەي جۇعىمدالۋى مۇمكىن“. ياڭ حۇڭساي بىلاي دەدى: ”الايدا ابىرجۋدىڭ قاجەتى جوق، ءبىزدىڭ ماڭايىمىزدا ءتۇرلى ۆيرۋس بار، ادامزات ەرتەدە - اق كوپتەگەن اۋرۋ قوزدىرعىشپەن ميلليون جىل بىرگە جاساپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ماڭىمىزدا جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس بولىپ قانا قالماستان، تاعى جۇقپالى تۇماۋ، ۇشپا شەشەك سياقتى ءتۇرلى ۆيرۋستار ءومىر سۇرۋدە، بۇدان كەيىن بالكىم جاڭا ۆيرۋس شىعۋى مۇمكىن. ساقتانۋ - تىزگىندەۋدى ويداعىداي ىستەگەندە، جۇعىمدالۋدىڭ حاۋىپ - قاتەرى ءالى دە وتە از بولادى“.

جۇعىمدالۋ قاينارىنان الىس ءجۇرۋ كەرەك. وتە قاجەتتى بولماسا ورتا، جوعارى حاۋىپتى وڭىرلەرگە بارماۋ؛ ادام تىعىز توپتاسقان الاڭدارعا از بارۋ، اسىرەسە، ءۇي ءىشى جابىق الاڭدارىنا از بارۋ. ادامدار تىعىز توپتاسقان الاڭدار دا ءۇي ءىشى جابىق ورىنداردا، سونداي - اق الەۋمەتتىك قاتىناس قۇرالدارىندا ماسكى تارتۋ كەرەك؛ مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا توپتاسىپ تاماقتانباۋ. كوپ ادام بىرگە تاماقتانعان كەزدە، تاماقتانۋ ۋاقىتىن ازايتىپ، ورتاق ساقپى پايدالانىپ، اڭگىمەنى ازايتۋ كەرەك؛ ادامدار ارا ءبىر مەتر ارالىق ساقتاپ، جۇعىمدالۋ حاۋپىن ازايتۋ؛ جاعدايى انىق بولماعان حايۋاناتتارعا جۇعىسپاۋ، مۇندا جابايى حايۋاناتتاردى، قاڭعىرعان حايۋاناتتاردى قامتيدى، بەلگىلەمە بويىنشا كارانتين جاسالعان، سويىلعان، تاسىمالدانعان، ساتىلۋ جولى دۇرىس قۇس، مال ەتتەرىن، جۇمىرتقالاردى تاڭداۋ كەرەك.

تارالۋ جولىن ءۇزۋ كەرەك. قولدى ۇنەمى جۋۋ، ۆيرۋستىڭ قول ارقىلى تارالۋىنان ساقتانۋ، سىرتقا شىعىپ كەلگەن سوڭ قول جۋۋ سۇيىقتىعى نەمەسە ءيىس سابىنى سياقتىلارمەن اعىندى سۋمەن قولدى مۇقيات جۋۋ، قولدى جەتى باسقىش بويىنشا جۋۋ كەرەك؛ ءارقاشان تازا ەمەس قولمەن كوزدى، مۇرىندى ۋقالاۋعا بولمايدى. سىرتقا شىققاندا شاعىن قوراپتى قول تازالاۋ سۇيىقتىعىن نەمەسە زارارسىزداندىرۋ سۋلى ورامالىن الىپ ءجۇرۋ كەرەك؛ وتباسى جانە جەكە ادامنىڭ تازالىعىن ساقتاۋ، ۇنەمى اۋا الماستىرۋ، ۇنەمى تازالاۋ، كيىمدى ۇنەمى الماستىرۋ، كيىم - كەشەك، كورپە - جاستىقتى كۇنگە جايۋ كەرەك؛ جەدەل جولدامانى العان سوڭ ەسكتىڭ سىرتىندا سىرتقى قورابىن سوگىپ تاستاۋ كەرەك، قوناق بولمەسىنە، جاتىن بولمەسىنە اكەلىپ سوگۋگە بولمايدى، جەدەل جولدامانى سوگىپ بولعان سوڭ دەرەۋ قولدى جۋۋ كەرەك؛ تۇشكىرگەن، جوتەلگەن كەزدە شىنتاقپەن نەمەسە قاعاز ورامالمەن اۋىزدى، مۇرىندى باسۋ كەرەك؛ ءار كۇنى ۇيگە قايتقان سوڭ زارارسىزداندىرۋ سۋلى ورامالىمەن قول تەلەفون، كىلت، سومكە سياقتى بىرگە الا جۇرگەن زاتتاردى ءسۇرتۋ كەرەك.

وڭاي جۇعىمدالاتىن ادامدار شوعىرىن قورعاپ، تالاپ بويىنشا ۆاكسينا ەككىزۋ كەرەك. ”ۆاكسينا ەكتىرۋ وڭاي جۇعىمدالاتىن ادامدار شوعىرىن قورعاۋدىڭ، جۇقپالى اۋرۋدان ساقتانۋدىڭ ەڭ ءونىمدى شاراسى“، - دەدى ياڭ حۇڭساي، - وسى رەتكى جۇعىمدالۋشىلاردىڭ اراسىندا، كەيبىر ادامدار ۆاكسينا ەكتىرسە دە جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسىنا جۇعىمدالىپ قالدى، الايدا ۆاكسينا ەكتىرگەن ادامدار جۇعىمدالعان سوڭ، سالماقتى ناۋقاسقا قاراي اسقىنۋ سالىستىرماسى ۆاكسينا ەكتىرمەگەن ادامداردان كورنەكتى تومەن بولدى.

ماسكىنى ولشەمدى تارتۋ كەرەك، اسىرەسە، الەۋمەتتىك قاتىناس قۇرالدارىندا، ادامدار تىعىز شوعىرلانعان ورىنداردا، ءۇي ءىشى جابىق الاڭداردا تۇتاس بارىستا ماسكى تارتۋ، ماسكى اۋىز، مۇرىندى تولىق جاۋىپ تۇرۋ كەرەك. لاستانۋ ورىندارىنان تازا جەرگە قايتقان كەزدە ماسكىنى الماستىرۋ كەرەك؛ قارتتار، اسىرەسە، نەگىزدىك اۋرۋى بار ادامدار، ءارقانداي جۇقپالى اۋرۋ تاراعان كەزدە قورەكتىك تەپە - تەڭدىگىنە كوڭىل ءبولىپ، ۇيلەسىمدى ارەكەتتەنىپ، ۇيقىعا كەپىلدىك ەتىپ، شەكتەن تىس شارشاۋدىڭ الدىن الىپ، دەنەنىڭ قارسىلىق قۋاتىنىڭ تومەندەۋىنىڭ الدىن الۋ كەرەك.

”بالكىم ءسىزدىڭ ءبىر رەت تالاپ بويىنشا اۋاشالانباۋىڭىز، ءبىر رەت جاسىرعانىڭىز، ءبىر رەت باس قوسۋىڭىز، توپتاسىپ تاماقتانۋىڭىز جانە ءبىر رەتكى ساياحاتىڭىز، كوپتەگەن ادامداردىڭ بىرگە قۇلشىنىس جاساعان ساقتانۋ - تىزگىندەۋ جەتىستىگىن ءبىر - اق كۇندە قۇرتۋى مۇمكىن“. ياڭ حۇڭساي بىلاي دەپ ۇندەدى: ”جۇقپالى ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ تۇتاس قوعامنىڭ ورتاق جاۋاپكەرشىلىگى، ءاربىر ازاماتتىڭ وتەۋگە ءتيىستى جاۋاپكەرشىلىگى مەن بورىشى، كوپشىلىكتىڭ ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ بارىسىنا بەلسەنە ات سالىسىپ، ءوزىن ويداعىداي قورعاۋىن ءۇمىت ەتەمىن“.