ۋاڭ جىحۋا (ٴوز ٴتىلشىمىز)

سۋرەتتە: تاۋىس كولى باقشاسىنىڭ توبەسىنەن تارتىلعان كورىنىسى. 

سۋرەتتى ەرىكتى ٴتىلشى ۋاڭ دۇڭ قامداعان 

«قار كەتكەندە ٴدۇر سىلكىنىپ دۇنيە، سامال تەربەر جاسىل جايلاۋ گۇلىن دە. كوكدالانىڭ تۇرلەنەدى كەلبەتى، ٴان قوسادى قىزدار مەنىڭ كۇيىمە...» ىلەنى جىرلاعان، ىقپال كولەمى كەڭ، ەرتەدەن تارالىپ كەلە جاتقان وسى ٴبىر مەنشىكتى «جايلاۋ كەشى» ٴانى بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ وقۋ - اعارتۋ، عىلىم  - تەحنيكا، مادەنيەت ۇيىمى جاعىنان «دۇنيە جۇزىنە ايگىلى شىعىستىڭ ماحاببات جىرى» دەلىنگەن. ال بۇگىنگى تاڭدا، جارتى عاسىردان استام ۋاقىت شىعىستىڭ ماحاببات جىرى شىرقالعان كوكدالا شىنىندا شىت - جاڭا بەينەگە  ەندى، ٴان ماتىنىندەگى كوكدالا اتىمەن اتالعان اسكەري تىڭ يگەرۋ جاڭا قالاسى − كوكدالا قالاسى ىلە وزەنى جاعاسىندا بوي كوتەردى. جەتى جىلدىق قۇرۋدى باسىنان وتكەرگەن كوكدالا قازىر ايقىن وڭىرلىك ەرەكشەلىككە يە، سونداي - اق مادەنيەت مازمۇنىنا باي وسىزاماندانعان جاڭا قالاعا اينالىپ، ادامداردى وسى اراعا كەلىپ قارجى قوسىپ، كاسىپتى وركەندەتۋگە، ساياحاتتاۋعا باۋرادى. ال جاڭا قالانىڭ وڭتۇستىگىنە ورنالاسقان تاۋىس كولى باقشاسى كوركەم كول كورىنىسى، قويۋ مادەنيەت تىنىسى، امبەباپ قىزمەت وتەۋ يقۋاتى ارقىلى ىلە وزەنى اڭعارىنداعى تىڭنان قوسىلعان ينتەرنەتتە تانىمال ات بايلار ورىنعا اينالدى.

كوكتەمگى تاۋىس كولى بەينە مول جايىلعان داستارقان ىسپەتتى. ونداعى ورىك، شاپتول، دولانا، استرا گۇلى، جىلانقياق سياقتى گۇلدەر جايقالا اشىلىپ، حوش ٴيىسى اڭقىپ، سالتاناتتى كەزدەسۋگە اسىعاتىنداي ەڭ كوركەم سىمباتىن وسى كولگە سيعا تارتىپتى. 4 - ايدىڭ 19 - كۇنى 4 - ديۆيزيا تۋان الاڭىنىڭ جۇمىسشىسى حى ۋەيدۇڭ وسىندا سەيىلدەپ ٴجۇرىپ، وسى ارانىڭ كورىنىسىنىڭ كوركەمدىگىنە شىنايى ٴسۇيىنىشىن ٴبىلدىردى. «باقشاسى كوپ، جاسىل اۋماعى مول، سەيىل - سەرۋەن ورنى، قۇرىلعىلارى تولىق، مادەني تۇرمىسى باي دا الۋان ٴتۇرلى ەكەن. ەكىنشى ۇرپاق بيڭتۋاندىق بولعان مەن بۇدان بىلاي وسىنداي جەردە زەينەتكەرلىك تۇرمىسىمدى وتكىزسەم، ناعىز باقىت سول ەمەس پە!» حى ۋەيدۇڭ بىلاي دەدى: «قولىم بوساي قالعان كەزدەردە مەن ۇنەمى اكە - شەشەمدى ەرتىپ كەلىپ، وسىندا سەيىلدەتىپ تۇرامىن. اكە - شەشەمدەردىڭ داۋىرىندەگىلەردەن تارتىپ قازىرگى مەنىڭ تۇستاستارىما دەيىن ٴبارىمىز دە وسى جاڭا قالانىڭ وركەنيەتى مەن وسىزاماندانۋىن شىنايى سەزىنىپ كەلەمىز».

بيڭتۋان 4 - ديۆيزياسى كوكدالا قالاسى قالا قۇرىلىسىن دامىتۋ شەكتى سەرىكتەستىگى بازار تيجاراتى ٴبولىمىنىڭ ورىنباسار باستىعى چين چين تانىستىرىپ بىلاي دەدى: «تاۋىس كولى باقشاسىنا 180 ميلليون يۋان قارجى قوسىلعان، ورتالىق كول رايونىنىڭ جالپى جازىقتىعىن ورنالاستىرۋدا سايرام كولىنىڭ سۋ ايدىنى فورماتسياسىنان شابىت الدىق، يەلەگەن جەر اۋماعى 222 مۋ، مۇنىڭ ىشىندە سۋ ايدىنى 90 مۋ، كول ورتالىعىنداعى ارال اۋماعى 3 مۋ، كورىنىس وڭىرىنە كورىنىس تاس ەسىك، كول ورتالىعىنداعى سامالدىق، كورىنىس تاسى، كورىنىس تاماشالاۋ كوپىرى سياقتىلار ورنالاستىرىلدى، كولدى وراعىتا اينالاتىن 1.7 كيلومەترلىك دەنە شىنىقتىرۋ جولى جاسالدى. جاقىنعى 2 جىلدا سەرىكتەستىگىمىز ىلگەرىندى - كەيىندى 3 ميلليون يۋاننان استام قارجى قوسىپ، 25 ٴتۇرلى، 70 نەشە ساياحات - كوڭىل اشۋ قۇرىلعىسىن ساتىپ الدىق، سونداي - اق سۋ ەكراندى كينو، ٴدامدى تاعامدار كوشە رايونى، كىتاپحانا ٴۇيى سياقتىلاردى سايكەستى سالىپ، ادامداردىڭ ازىق - تۇلىك، جاتىن ورىن، ٴجۇرىس - تۇرىس، ساياحات، زات ساتىپ الۋ، كوڭىل اشۋ قاجەتىن تولىق قاناعاتتاندىردىق. «بىلتىر <1 - شىلدە> كەزىندە ىسكە قوسىلعان سۋ ەكراندى كينوحانا − پارتيا قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعىنا تارتۋ رەتىندە ۇسىنىلعان نىسان، تۇڭعىش رەت قويىلعان <تاۋىس كولىنىڭ تۇنگى سينفونياسى> تاۋىس كولىن ەكران ەتىپ، فونتان، دىبىس، جارىق ورنەگى ارقىلى كوكدالانىڭ وتكەنىن، بۇگىنىن جانە ەرتەڭىن بەينەلەپ، ۇلى پارتيانى جىرلادى. 40 مىڭنان استام ادام اۆتوكولىكپەن توڭىرەكتەگى پولك - الاڭداردان، اۋدان ـ قالالاردان كەلىپ، كوكدالا حيكاياسىن قىزىعا تاماشالادى» دەدى چين چين.

اۋىل شارۋاشىلىق 4 - ديۆيزياسى كوكدالا قالالىق مادەنيەت، دەنە تاربيە جانە ساياحات امبەباپ قىزمەت وتەۋ ورتالىعىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى لي نا بىلاي دەدى: «بىلتىردان باستاپ ٴبىز ٴبىر قىدىرۋ مادەنيەت، دەنە تاربيە، ساياحات قيمىلدارىن ۇزدىكسىز ورىستەتتىك، ايتالىق، حانزۋ ۇلتىنىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيىپ باقشانى ساياحاتتاۋ، ناشىنا كەلتىرىپ وقۋ، ادەبيەت - كوركەمونەر كونسەرتى، توپتىق توي سياقتىلار. مۇنىڭ ىشىندە بىلتىر <1 - مامىر> كەزىندە وسىندا ساياحاتتاي كەلگەندەر 150 مىڭ ادام - رەتكە جەتتى. اسىرەسە، سۋ ەكراندى كينو قويىلعاننان كەيىن تاۋىس كولىنىڭ اتاعى الىس - جاقىنعا تانىمال بولدى. تاياۋدا وسى قىزمەت وتەۋ ورتالىعى <1 - مامىر> كەزىندەگى جەلىلەس قيمىلدارعا دايىندالۋدا. بۇل <جايلاۋ كەشى> مۋزىكا مەرەكەسى تاقىرىپتىق كونسەرتى، بۇقارالىق ۇلكەن ساحناداعى ادەبيەت - كوركەمونەر كونسەرتى، سايىسكەرلىك ويىنى، ٴداستۇرلى ويىن قويۋ، جۇڭگوشا توپتىق توي، جاستار مۋزىكا كەشى سياقتى 12 ٴتۇرلى قيمىلدى قامتيدى.

لي نانىڭ نازارىندا تاۋىس كولىنىڭ بەدەلىنىڭ كۇرت جوعارىلاۋىنىڭ سەبەبى مادەنيەت ەلەمەنتتەرىنىڭ توعىسۋىنان ايرىلا المايتىندىعىندا. وسى ٴبىر عاجايىپ حايۋانات تاۋىستىڭ اتىمەن اتالعان جاساندى كولدىڭ قۇرىلىسىنا چاڭجياڭنىڭ وڭتۇستىك وڭىرىندە كوپتەگەن ەلەمەنت ٴسىڭىرىلىپ، ولەڭ - جىردا بەينەلەنگەن كورىنىستەر كوپتەپ جاسالدى. مەيلى كول بەتىندەگى دوعاشا كوپىر، شامگۇل كولشىگى، سامالدىق تەكشە بولسىن، الدە جاعاداعى جىڭعىل، ماڭدايشالىق، ٴمۇسىن بولسىن، ٴبارى دە وزىندىك دارالىققا يە بولىپ، ٴبىرىن - ٴبىرى ايشىقتايدى. لي نا تانىستىرىپ بىلاي دەدى: «قالا قۇرىلىسىندا ديۆيزيا پارتكومى قالالىق پارتكوم <مادەنيەت ارقىلى قالا قۇرۋ ۇستانىمىن قاتار ۇستانىپ، ٴداستۇرلى مادەنيەت فاكتورلارىن قالا جوباسى مەن قۇرىلىسىنىڭ تۇتاس بارىسىمەن توعىستىردى. قالانىڭ مادەنيەت ساپاسىن جوعارىلاتۋ ٴۇشىن، ىلگەرىندى - كەيىندى 27 ايگىلى حاتكەر، ٴمورشى، ٴمۇسىنشى ۇسىنىس ەتىپ، سامالدىق، تاس كوپىر، تاس ەسىككە 71 ارناۋ ٴسوز جازدىرىپ، قالىڭ قالا تۇرعىندارىنىڭ كورىنىس تاماشالاۋمەن بىرگە، مادەنيەتتىڭ ٴنارىن قابىلداۋىنا مۇمكىندىك جاراتتى. قازىر بۇل جەردە بيڭتۋان مادەنيەت، ساياحات، سەيىل - سەرۋەن كوشەسى قۇرىلۋ ۇستىندە، سوڭعى مەزگىلدە اسكەري تىڭ يگەرۋ مۇراجايى، كولەمدى ويىن - ساۋىق الاڭى، توي الاڭى سياقتىلار سالىنادى».

تاۋىس كولى باقشاسىن توڭىرەكتەي وتىرىپ، 4 - ديۆيزيا كوكدالا قالاسىنىڭ «3 ساراي، ٴبىر ورتالىعى دا» جۇمىسشى - قىزمەتكەر جۇرتشىلىعىن مول مادەني دەمالىس قىزمەت وتەۋىمەن قامدادى. سول كۇنى 76 جاستاعى قاريا داڭ شياڭيۋان كوكدالا كىتاپحاناسىنان «جۇڭگونىڭ جاقسى اڭگىمەلەرى»، «جۇڭگو جاعراپيا ەنتسيكلوپەدياسى» دەگەن ەكى كىتاپتى وقي تۇرۋعا الىپتى. ول: «بۇل ارانىڭ تۇرمىس ورتاسى وتە جاقسى، كوشىپ كەلگەنىمە 2 - 3 جىل بولدى، اي سايىن كىتاپحاناعا كەلىپ كىتاپ الىپ وقيمىن» دەدى.

كوكدالا كىتاپحاناسىنىڭ باسقارۋشىسى سۇڭ ياندۋان بىلاي دەپ تانىستىردى: «كىتاپحانا اشىلعان ٴبىر جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى اي سايىن 3 مىڭ ادام - رەتتەن استام وقىرمان كەلەدى. قازىر كىتاپحانادا 180 مىڭ كىتاپ ساقتالعان، سونداي - اق اۆتوماتتى كىتاپ الۋ، قايتارۋ اپپاراتى، كۋالىك ٴبىتىرۋ اپپاراتى، كىتاپتى زارارسىزداندىرۋ اپپاراتى، تىڭداعىش، ەلەكتروندىق حاتكەرلىك اپپاراتى سياقتى زەردەلى ەلەكتروندىق جابدىقتار بار، ول تۇرلىشە وقىرمانداردىڭ كىتاپ وقۋ قاجەتىن قاناعاتتاندىرا الادى. كىتاپحانا مەرەكە - مەيرامداردا ٴتۇرلى قيمىل وتكىزەدى، ايتالىق، <مەنىڭ تەگىم كىتاپتا> اتىنداعى اتا - انا مەن بالانىڭ سۋرەتتى كىتاپ وقۋ قيمىلى، ورتا، باستاۋىش مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ <تىڭداۋ ساباقحاناسى>، <مادەنيەتتى بەتپە - بەت ٴتۇسىنۋ> وقىعان كىتاپپەن ٴبولىسۋ سياقتى كىتاپ وقۋ قيمىلدارىن اۋىق - اۋىق وتكىزەدى ٴارى ٴتۇرلى حاتكەرلىك، سۋرەت كورمەسى، بايانداما ٴماجىلىسى سياقتىلاردى ۇستىنە الىپ وتكىزىپ تۇرادى».

اسكەري تىڭ يگەرۋ مادەنيەتىمەن رۋحتى سومداپ، تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتپەن جۇرەكتى نارلەندىرىپ، كوپ نەگىزدى مادەنيەتپەن اقىل - پاراساتتى ارتتىرىپ، جول - جوسىندى ايقىنداپ، ٴوزىن شىنىقتىردى، تاۋىس كولى بارعان سايىن كوكدالا حالقىنىڭ تاماشا تۇرمىستى ايگىلەيتىن، مادەنيەت تامىرىن جالعاستىراتىن ايناعا اينالىپ، وسى قالانىڭ كورىكتەنىپ، دامۋىنا كۋا بولۋدا.