سايرام كولى:

جاسىل ەكولوگيانى قورعاپ، تۇرمىستىڭ كوركىن اسىردى

 انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ءابيبا

10 - ايدىڭ 1 - كۇنى سايرام كولىنىڭ جاعاسى جىم - جىرت تىنىشتىققا شومىپ، ايناداي جارقىراعان كول بەتىنە الىستاعى تاۋلاردىڭ ساعىمى ءتۇسىپ تۇر. كول بەتى بەينە ءبىر قابات جىبەكپەن تۇمشالانعانداي كۇڭگىرت ءارى ءتىلسىم كورىنەدى، تەك سولعىن كوك، قانىق كوك جانە سۋرەتتەۋ قيىنعا تۇسەتىن كوك ءتۇس قانا ۇزدىكسىز كەڭەيىپ، سۋ مەن اسپان ءبىر تۇسكە ەنگەندەي بولادى.

سايرام كولىنىڭ اتى كوگىلدىر تۇسپەن ايگىلى. ءادىلقازى مۇقات سايرام كولىنىڭ بويىندا دۇنيەگە كەلگەن، مىنە بۇل ونىڭ ەسىندە قالعان كوگىلدىر ءتۇس. ”كىشكەنە كەزىمىزدە مال باققانىمىزدا جۋساپ جاتقان قوي مەن سيىر شالعىننان كورىنبەي قالۋشى ەدى“. ءادىلقازى سولتۇستىك جاقتاعى قارلى تاۋدى ساۋساعىمەن نۇسقاپ كورسەتتى، ول ارا كەزىندە قوي باعاتىن جايلىم ەكەن، ”كەيىن ءبىر مەزگىل مال سانى بارعان سايىن مولايىپ، ءشوپ تەك توبىقتىڭ بيىكتىگىندەي عانا شىعاتىن، كول سۋى دا تۇنىق بولماي قالدى“، - دەدى ول.

”سايرام كولى ۇستىرتتەگى تۇيىق كول، ونىڭ ەكولوگيانى وزدىگىنەن قالپىنا كەلتىرۋ قۋاتى توتەنشە ءالسىز“. سايرام كولى كورىنىس ايگىلى ءوڭىرىن باسقارۋ كوميتەتى بايلىق ورتاسىن باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ ينجەنەرى ءابدۋالي ابىلەز بىلاي دەپ تانىستىردى: شەكتەن تىس مال باعۋ، سۋ مەن توپىراقتىڭ زايا بولۋى سياقتى سەبەپتەردەن بۇل ارادا ”ءبىر مەزەت جايلىمنىڭ جۇتاۋى اۋىرلاسىپ، سۋ ساپاسى ناشارلادى“.

سايرام كولىنىڭ جاسىل دا تۇنىق اسقاق كەلبەتىن قالپىنا كەلتىرىپ، كورگەن جاندى باۋرايتىن كوگىلدىر بەينەسىن قورعاۋ ءۇشىن، جەرگىلىكتى ورىن ءبىر قىدىرۋ جونگە سالۋ شارالارىن قولداندى: 2012 - جىلدىڭ باسىنان باستاپ مال باعۋعا تيىم سالدى؛ 2013 - جىلى 12 - ايدا سايرام كولى بۇكىل ەلدەگى ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋدى ءتۇيىندى قولدايتىن 15 كولدىڭ ءبىرى بولىپ، ەكولوگيانى قورعاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ، لاستانۋدان ساقتانۋ جانە ونى وڭاۋ، ەكولوگيالىق ورتانى باقىلاۋ - باسقارۋ قابىلەتى قۇرىلىسى سياقتى 5 ۇلكەن تۇردەگى ءتۇيىندى ينجەنەريانى تۇراقتاندىردى؛ 2019 - جىلعا دەيىن مال جايۋعا تيىم سالىنعان جەر جيىنى 500 مىڭ مۋعا جەتىپ، 300 مىڭ باستان (تۇياق) استام مال كوشىرىلىپ، جايلىمدى قالپىنا كەلتىرۋ، سونداي - اق مالشىلاردى وتىرىقتاندىرۋ قىزمەتى ورنىقتى ىلگەرىلەتىلدى...

”قازىر سايرام كولىنىڭ ءتۇرلى ەكولوگيالىق جۇيەسىندە ۇتىمدى دامۋ اۋقىمى جارىققا شىعىپ، جۇتاعان جايلىم، نەگىزىنەن، وزگەردى نەمەسە قالپىنا كەلتىرىلدى، كولدىڭ سۋ ساپاسى ⅲ تۇردەگى سۋ ساپاسىنان ⅱ تۇردەگى سۋ ساپاسىنا وزگەردى“، - دەدى ءابدۋالي ابىلەز.

شينجياڭداعى تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ بيىك، كولەمى ەڭ ۇلكەن اسقار تاۋ كولى رەتىندە، سايرام كولى ىلگەرىندى - كەيىندى مەملەكەت دارەجەلى ايگىلى كورىنىس ءوڭىرى، مەملەكەتتىك ءتۇيىندى جاراتىلىستىق مۇرا ورنى، مەملەكەتتىك سازدىق باقشاسى بولىپ بەكىتىلدى. 2021 - جىلى سايرام كولى كورىنىس ايگىلى ءوڭىرى مەملەكەتتىك 5A دارەجەلى ساياحات كورىنىس ءوڭىرىنىڭ قاتارىنان ورىن الدى. بۇل تابىستار ۇلى تابيعاتتىڭ سيى بولىپ قالماستان، ونان دا ماڭىزدىسى، سايرامدىقتاردىڭ ەكولوگيالىق ورتانى قاجىماي - تالماي قورعاۋىنىڭ جەمىسى.

بۇرىن كول جاعاسىندا مال باعىپ تىرشىلىك ەتكەن مالشىلار وتىرىقتانعاننان كەيىن تۇگەل سالاۋاتتارىن وزگەرتىپ، شىت جاڭا تۇرمىس باستادى.

2017 - جىلى ءادىلقازى سايرام كولى كورىنىس ايگىلى ءوڭىرى ۋنيۆەرسال اكىمشىلىك زاڭ اتقارۋ مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرى بولدى، سايرام كولىن قورعاۋ ونىڭ قىزمەتى، ”قازىر كورىنىس وڭىرىندەگى اۆتوبۋز، اۋماق ارالىق اۆتوكولىگى سياقتىلاردىڭ قوزعاۋشى كۇش قاينارى تۇگەلدەي تازا ەلەكتر؛ ەكولوگيالىق دارەتحانادان شىعاتىن لاس زاتتار اۆتوكولىكتەر ارقىلى تازارتىلىپ، كورىنىس اۋماعىنان شىعارىلىپ ءبىر جاقتى ەتىلەدى، كەرەكسىز لاس سۋ كورىنىس اۋماعىندا قالدىرىلمايدى. مەن بۇل ارادا تۇرمىس كەشىرە ءجۇرىپ، سايرام كولىنىڭ كوگىلدىر بەينەسىن قورعايمىن، ءوزىمدى توتەنشە باقىتتى سەزىنەمىن“. 6 جىلدىڭ الدىندا، قارشادايىنان كول جاعاسىندا وسكەن وۋ چيڭ سيىرىن، قويىن ساتىپ، كورىنىس وڭىرىنەن شاعىن اسحانا اشادى. قۇلشىنۋ ارقىلى قازىر ول 3 اسحانا، ءبىر ەرەن بازار اشىپ وتىر، ”ساياحاتشىلار كوپ كەزدە كۇنىنە 30 مىڭ يۋان كىرىس كىرگىزەمىن“.

”جاسىل دامۋ سايرام كولىنىڭ ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىردى، عىلمي قورعاۋ سايرام كولى كورىنىس ءوڭىرىنىڭ قورشاعان ورتاسىن كورىكتەندىردى. بۇگىنگى سايرام كولى بۇرىنعى تاۋى مانات، سۋى تۇنىق، گۇلى جايقالا اشىلعان تابيعي كورىنىستەردى قالپىنا كەلتىردى. جان دۇنيەڭدى تازارتاتىن وسى ءبىر تاماشا تابيعات الەمنىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىندەگى سانسىز ساياحاتشىنىڭ نازارىن اۋداردى. سايرام كولى كورىنىس ايگىلى ءوڭىرىن باسقارۋ كوميتەتى بايلىق قورشاعان ورتانى باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ءماھليار تۇرسۇن بىلاي دەپ تانىستىردى: قازىر سايرام كولىنىڭ وڭىرلىك ساياحات كاسىپ سالاسىنداعى باستاماشىلدىق رولى كۇن سايىن كورنەكتىلەنىپ، بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ ءشول - جازيرا، توراڭعى، شەكارا وتكەلى، سازدىق، عاجايىپ تاس، اراسان سياقتى ساياحات بايلىقتارىن بىرىكتىرەتىن بيىك تۇعىرىنا اينالىپ، اناعۇرلىم كوپ كاسىپ كۇيىن سايرام كولىنىڭ كوركەم كورىنىسىنە توعىستىرۋعا جەتەكتەدى. ”ءبىز بولاشاقتاعى سايرام كولىنىڭ ءتىپتى دە كوگىلدىر، كوپشىلىكتىڭ تۇرمىسىنىڭ ءتىپتى دە باقىتتى بولاتىندىعىنا سەنەمىز“.