汉文 ىلە اقپارات تورابىنا حوش كەلدىڭىزدەر!
حۋانسايحۋ كولى ەكولوگيالىق وزگەرىس مەلودياسىن شىعانداتتى
2022-10-06 15:01:54     كورىلىم:رەت كەلۋ قاينارى:تيانشان تورى  جاۋاپتى رەداكتور:جازيرا بولاتباي قىزى

 انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ۋي يۇڭگۇي


اۆتوكولىكپەن قۇمىل قالاسىنىڭ يجوۋ رايونىنان اراتۇرىك اۋدانىنا جول الىپ تۇزكول قالاشىعىنان وتكەندە، سونادايدان شىمىرلاعان كول سۋى كوگىلدىر اسپان استىنداعى ساحارادا جالتىراعان جاقۇتتاي كوزگە تۇسەدى، مىنە بۇل حۋانسايحۋ كولى.

حۋانسايحۋ كولىنىڭ كولەمى شاعىن، 30 شارشى كيلومەترگە جەتپەگەنىمەن وزگەشە. كۇن اشىق كەزدە كول بەتى تەڭىزدەي كوگىلدىرلەنىپ جاتادى؛ كۇن باتاردا كەشكى شاپاق نۇرىنا شومىلىپ، قىزىل ءتۇستى جاسىل رەڭ ايشىقتاپ جاتادى؛ جەل سوققاندا كول بەتى القىزىل تۇسكە بولەنەدى؛ جاڭبىر جاۋعاندا كول بەتى كۇلگىن تۇسكە ەنەدى. جۇرت ”ۇيدەن شىعاردا اۋا رايىنا قاراۋ كەرەك“ دەۋشى ەدى، ال تۇزكول قالاشىعىنداعى ەگىنشى - مالشىلار ”ۇيدەن شىعاردا حۋانسايحۋ كولىنە قارايدى“، ولار بۇل كولدى ”اۋا رايىنان الدىن الا مالىمەت بەرەتىن كول“ دەپ اتايدى.

حۋانسايحۋ كولى تۇز قۇرامى ءبىرشاما جوعارى كول، سۋ جەر استىنداعى بۇلاقتان كەلەدى. ونىڭ ءتۇس وزگەرتە الۋىنىڭ سەبەبى سۋىندا ءبىر ءتۇرلى تۇزدى دۋناليەللا بالدىرى بار. بۇل بالدىردىڭ قۇرامىندا ستاكان ءتارىزدى پيگمەنت بار، پيگمەنت، نەگىزىنەن، حلوروفيل مەن كاروتەنويد. تەمپەراتۋرانىڭ ۇقساماۋىنا قاراي، بالدىرلاردىڭ قۇرامىنداعى حلوروفيل مەن كاروتەنويدتىڭ مولشەرىندە وزگەرىس تۋىلىپ، ءتۇسى دە بىرگە وزگەرەدى. بالدىرلار كۇن نۇرىمەن شاعىلىسىپ، كول سۋىن كوگىلدىر، جاسىل، قىزعىلتىم، قىزىل سياقتى تۇستەر وزگەرتىپ تۇرلەندىرەتىندىكتەن، ”قۇبىلمالى كول“ دەپ تە اتالادى.

كۇز سامالى ەسىپ كەيدە، سارعايتادى جەر بەتىن، جەل ازىناپ ورىستەردە، قوي - سيىرلار جايىلادى كەزبە تىم، ساعىمى ويناپ تاۋ - تاستىڭ، اسىرادى كول بەتىنىڭ كەلبەتىن. ”1 - قازان“ دەمالىسىندا حۋانسايحۋ كولىنىڭ كورىنىسى كوز ءسۇرىنتتى.

”بۇرىنعى حۋانسايحۋ كولى مۇنداي كوركەم ەمەس ەدى“، - دەدى قۇمىل قالالىق ەكولوگيالىق ورتا مەكەمەسى اراتۇرىك اۋداندىق بولىمشە مەكەمەسى جالپىلىق ىستەر كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى سۇن لياڭ.

حۋانسايحۋ كولىنىڭ سۋ قۇرامىندا تۇز جانە گلاۋبەر تۇزى مول، گلاۋبەر تۇزى قورى 3 ميلليون 780 مىڭ تونناعا جەتەدى. سول جىلى حۋانسايحۋ كولىنىڭ بويىنداعى گلاۋبەر تۇزىن وندىرەتىن زاۆود كول سۋىن سارقىپ، سۋدى بوگەپ، توسپا سالدى، كولدىڭ كولەمى بارعان سايىن تارايىپ، بۇلاق كوزىن لاي - باتپاق بىتەپ، ماڭايىنداعى جايلىم ازدى.

2017 - جىلى 7 - ايدا اراتۇرىك اۋدانى حۋانسايحۋ كولىنىڭ ەكولوگياسىن وڭاۋدى ۇيعاردى. قۇمىل قالالىق ەكولوگيالىق ورتا مەكەمەسى اراتۇرىك اۋداندىق بولىمشە مەكەمەسى گلاۋبەر تۇزىن وندىرەتىن كاسىپورىندارعا ءوندىرىستى توقتاتۋ ۇقتىرۋىن ءتۇسىردى. سونىمەن بىرگە، لاي - باتپاقتى تازالاۋ قىزمەتىن جەدەل ىلگەرىلەتىپ، كول جاعاسىنداعى ەكى جەردەگى شۇڭقىردى تىندىرتىپ، 200 مىڭ شارشى مەتر جەردەگى وسىمدىك جامىلعىسىن قالپىنا كەلتىردى.

2020 - جىلى قۇمىل قالالىق ەكولوگيالىق ورتا مەكەمەسى اراتۇرىك اۋداندىق بولىمشە مەكەمەسى مەملەكەتكە نىسان ءوتىنىش ەتىپ، جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەردىڭ ارناۋلى زايومىن تاراتۋ ارقىلى 20 ميلليون يۋان قارجى توپتاپ، حۋانسايحۋ كولىن وڭاۋ قىزمەتىن ۋاعىندا ورىندادى.

”قورشاعان ورتا جاقساردى، تۇلكى، قويان، قاسقىر، قاراقۇيرىق تۇگەل قايتىپ كەلدى. ساياحاتشىلار دا بارعان سايىن كوبەيدى“. 10 - ايدىڭ 2 - كۇنى حۋانسايحۋ كولى جاعاسىنداعى تۇزكول قالاشىعى حۇڭفۋ اسحاناسىنىڭ قوجايىنى ۋاڭ دىگاڭ: ”حۋانسايحۋ كولىنىڭ جاعاسىنىڭ ءشوبى شۇيگىن، تۇزكولدىڭ قوي ەتىنىڭ اتى ايگىلى، كورىنىس ءوڭىرى جاندانسا ساۋدامىز دا كۇسەت بولادى“، - دەدى.

تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق. حۋانسايحۋ كولىنىڭ ەكولوگياسىنىڭ قالپىنا كەلۋىنە بايلانىستى، اراتۇرىك اۋدانى تۇزكول قالاشىعىندا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن مانەرلەۋ باقشا رايونى قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتتى، قازىر اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن مانەرلەيتىن 7 − 8 كاسىپورىن ىرگە تەۋىپ، بۇكىل اۋدانداعى ەگىنشى - مالشىلاردىڭ كىرىسىنىڭ ارتۋىن جەبەدى.

باقشا رايونىنداعى شينجياڭ جۇڭتو بيو عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى رايونىمىزدىڭ تۇيە ءسۇتى كاسىپ سالاسىنداعى باستاماشى كاسىپورىنداردىڭ ءبىرى. بۇل سەرىكتەستىك اراتۇرىك اۋدانىندا 6000 تۇيەلى باعىمشىلىعى بازاسىن قۇرىپ، كۇنىنە 30 توننا تۇيە ءسۇتىن ءبىر جايلى ەتەدى. اتالعان سەرىكتەستىكتىڭ القا باستىعى جاۋ جۇنلي بىلاي دەدى: سەرىكتەستىك وندىرگەن تۇيە ءسۇتى تالقانى، تۇيە ءسۇتى سۋسىنى جەلىلەس ونىمدەرى بۇكىل ەلدە ءوتىمدى، قازىر بۇكىل ەلدەگى 30 ولكە، رايون، قالادا 300 نەشە ارناۋلى ساتۋ دۇكەنى اشىلىپ، جىلىنا ورتا ەسەپپەن ەگىنشى - مالشىلار كىرىسىنىڭ 20 ميلليون يۋان ارتۋىنا دەم بەردىك.

”سەلبەستىك كووپەراتيۆىمىزدە 900دەن استام تۇيە بار، مۇنىڭ 600دەن استامى ەگىنشى - مالشىلاردىكى، ونى سەلبەستىك كووپەراتيۆى ءبىر تۇتاس باسقارىپ، ءار جىلى كوپشىلىككە پايدا ۇلەسىن بەرەدى“. 10 - ايدىڭ 2 - كۇنى اراتۇرىك اۋدانى باي اۋىلى جۇڭحى تۇيە باعىمشىلىعى كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ القا باستىعى نۇرالي قاسىم اۆتوكولىكپەن جاڭا ساۋىلعان تۇيە ءسۇتىن اكەلىپ سەرىكتەستىككە ساتۋعا تاپسىردى، ”سەلبەستىك كووپەراتيۆى تاعى كوپتەگەن ەگىنشى - مالشىنى جۇمىسقا قابىلدادى، ايىنا ادام باسىنا 3000 يۋاننان استام ەڭبەكاقى تاراتادى“.

تۇزكول قالاشىعىنىڭ شىرعاناق كاسىپ سالاسى دا ارشىندى دامىدى. 10 - ايدىڭ 2 - كۇنى باقشا رايونىندا شينجياڭ حۋاچۋاڭ اۋىل شارۋاشىلىعى، ورمان شارۋاشىلىعى ەكولوگيالىق عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى سەحىنىڭ ءوندىرىس جەلىسىندە شىرعاناق شىرىنى تولتىرىلعان قۇمىرالار قوراپتالىپ، زارارسىزداندىرىلىپ، ماركا جاپسىرىلىپ جاتتى. وسى سەرىكتەستىكتىڭ باس ديرەكتورى ليۋ ليانرۇڭ تانىستىرىپ بىلاي دەدى: 2021 - جىلى 12 - ايدا اۆتونوميالى رايوندىق اۋىل شارۋاشىلىعى اۋا رايى ستانسياسى تۇزكول قالاشىعىندا اراتۇرىك شىرعاناعىنىڭ كليمات ساپاسى كۋالاندىرۋىنان ءوتىپ، ۆيۋەسكا بەرۋ سالتى وتكىزىلىپ، اراتۇرىك شىرعاناعىنا كليمات ساپاسى كۋالاندىرۋىنىڭ ”ەرەكشە ساپالى“ بەلگىسى تاعىلدى.

”ءبىز ’كاسىپورىن + ەگىمشىلىك بازاسى + شارۋا وتباسى‘ سىندى كاسىپ سالاسىن دامىتۋ ۇلگىسىن العاشقى قادامدا قالىپتاستىرىپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى 1000نان استام شارۋا وتباسىنىڭ كىرىسىن ارتتىرۋىنا باستاماشىلدىق ەتتىك“. ليۋ ليانرۇڭ بىلاي دەدى: شىرعاناق كاسىپ سالاسىن دامىتۋ ەكولوگيالىق ونىمدىلىك پەن ەكونوميكالىق ونىمدىلىككە بىردەي قول جەتكىزۋدى جۇزەگە اسىرادى. اتالعان سەرىكتەستىك وندىرگەن ”حۋانسايحۋ“ شىرعاناق ونىمدەرى بەيجيڭ، شاڭحاي، گۋاڭجوۋ، شىنجىن سياقتى ەل ىشىندەگى 1 - ساناتتاعى قالالارعا ساتىلۋدا.

كۇن نۇرىندا حۋانسايحۋ كولى بۇيرا تولقىندانىپ جاتىر. انادايدا تۇزكول اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن مانەرلەۋ باقشا رايونىنداعى كاسىپورىندار قاۋىرت ءوندىرىس جۇرگىزۋدە. تاۋى مەن كولى جاراسىم تاپقان اسەم ورتادا شاتتىق اۋەنى شىعاندادى.