چيڭميڭ كەزىندە جەر ـ جەر باي مازمۇندى، الۋان ٴتۇرلى مادەنيەت ـ ساياحات قيمىلدارىن وتكىزدى −

كوكتەمگى سەيىلگە شىعىپ، كوكتەم تىنىسىن سەزىنىپ، حالىقتىق سالت ـ سانانى تاماشالادى

شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ شياۋمەي، جاۋ مەي، سۇڭ حايبو

ٴشوپ كوكتەپ، اعاش بۇرلەپ، كوكتەم لەبى ەستى. چيڭميڭ قارساڭىندا جەر ـ جەر باي مازمۇندى مادەنيەت ـ ساياحات مەرەكەسىن جانە حالىقتىق سالت ـ سانا مادەنيەت قيمىلدارىن وتكىزىپ، سارا ساياحات جەلىسىن شىعارىپ، شينجياڭ ٴىشى ـ سىرتىنداعى ساياحاتشىلاردى باۋرادى، ادامدار حالىقتىق سالت ـ سانانى سەزىنىپ، بۇرىنعى كەمەڭگەرلەردى ساعىنا ەسكە الۋمەن بىرگە، تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتتى اسقاقتاتىپ، تابيعات اراسىنا بارىپ، كوكتەممەن قاۋىشىپ، وزگەشە دەمالىستى وتكىزدى.

4 ـ ايدىڭ 5 ـ كۇنى 15 ـ كەزەكتى جۇڭگو كۇنەس . نارات ورىك گۇلى مادەنيەت ـ ساياحات ماۋسىمى كۇنەس اۋدانىنىڭ نارات ورىك گۇلى اڭعارى كورىنىس وڭىرىندە باستالدى. ورىك گۇلى، اق ماقسارى، ماگنوليا گۇلى، قازجۋا، كوكتەمدىك اقجۇپارلار ىلە وزەنى اڭعارىندا ىركەس ـ تىركەس قۇلپىرا اشىلىپ، ساياحاتشىلار گۇل تاماشالاۋدان سىرت، ٴتۇرلى تاقىرىپتىق مادەنيەت ـ ساياحات قيمىلدارىنا دا قاتىناستى.

”بيىل ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ گۇل تاماشالاۋ ساياحاتى نازاردى ’تۇتاس ماۋسىم + جالپى ۋاقىت + تۇتاس جاس شاماسى + تۇتاس كاسىپ سالاسىنا‘ شوعىرلاندىرىپ، مادەنيەت ـ ساياحات ونىمدەرىنىڭ دارەجەسىن شىت جاڭا جوعارىلاتىپ، ٴان كەشى، مۋزيكا تاقىرىپتىق قيمىلى، اۆتوكولىك ارتقى ساندىعى بازارى، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى كورمەسى، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن تىكە تاراتۋ ارقىلى كورمەلەۋ ـ ساتۋ، فوتو سۋرەت كورمەسى سياقتى جەلىلەس قيمىلداردى سايكەستىرىپ، ٴتۇيىن ارقىلى جەلىنى تۇتاستىرىپ، كولەمدى كەڭەيتىپ، ساياحات كاسىپ سالاسى دامۋىنىڭ جاڭا جاعدايىن اشادى. تەك چيڭميڭ مەرەكەسى دەمالىسىنىڭ وزىندە 3 جەر ورىك گۇلى ماۋسىمى قيمىلىن وتكىزدى“. ىلە وبلىستىق مادەنيەت جانە ساياحات مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى جاڭ چۇنميڭ بىلاي دەدى: دەمالىستىڭ 1 ـ كۇنى ىلە وبلىسى ەل ىشىنەن 238 مىڭ 200 ساياحاتشى (رەت) قابىلدادى، بۇل سايكەس مەزگىلدەگىدەن %18.92 ارتتى؛ ساياحات كىرىسى 159 ميلليون يۋانعا جەتىپ، بىلتىرعى سايكەس مەزگىلدەگىدەن %57.64 ارتتى.

شىعىستان سوققان جەلمەن باتپىراۋىق ۇشىردى. چيڭميڭ مەرەكەسى كەزىندە تۇرپان قالاسىنداعى جالىنتاۋ كورىنىس ٴوڭىرى ساياحاتشىلاردى باتپىراۋىق، زىرىلداۋىق، تەمىر ساقينا سياقتى ”ويىنشىقتارمەن“ قامداپ، ساياحاتشىلاردى جابال كەلۋگە باۋرادى. ”4 ـ ايدىڭ 4 ـ كۇنى كورىنىس ٴوڭىرى 6000 نان استام ساياحاتشى (رەت) قابىلدادى، بۇل بىلتىرعى سايكەس مەزگىلدەگىدەن ٴبىرشاما زور ارتتى“  دەدى جالىنتاۋ كورىنىس ٴوڭىرى امبەباپ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۋىڭ زىمين.

شايار اۋدانى، سانجى قالاسى، توقسۋ اۋدانى سياقتى جەرلەر دە ”چيڭميڭدە ساعىنىشتى بەينەلەۋ . باتپىراۋىق سىزۋ“ اتىنداعى رەڭدى باتپىراۋىق سىزۋ جانە باتپىراۋىق ۇسىنىس جارىسى سياقتى قيمىلداردى ىركەس ـ تىركەس وتكىزىپ، ساياحاتشىلاردى ٴوز قولىمەن باتپىراۋىق جاساپ ۇشىرۋعا ۇسىنىس ەتتى، كوكتەم شۋاعىندا ساياحاتتاۋ ساياحاتشىلاردىڭ قارسى الۋىنا بولەندى.

كوكتەمگى سەيىل گۇل تاماشالاۋ عانا ەمەس، شينجياڭنىڭ كوكتەم كۇندەرىندە ارناۋلى قامدالاتىن ساياحات ٴونىمى رەتىندە، ”چيڭميڭ + شاڭعى تەبۋ“ وزىندىك ”كۇسەت بولۋ“ ەرەكشەلىگىنە يە بولدى. التاي ايماقتىق مادەنيەت ـ دەنە تاربيە، راديو ـ تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ۋاڭ شينحۇي بىلاي دەدى: ”شاڭعى تەبۋ ٴبىزدىڭ قازىرگى ەڭ ەرەكشە ساياحات ونىمدەرىمىزدىڭ ٴبىرى، قازىر التاي ايماعىنداعى 4 قار شاڭعى دەمالىس اۋماعى تۇگەلدەي تيجارات جۇرگىزۋدە. 4 ـ ايدىڭ 4 ـ كۇنى كوكتوعاي حالىقارالىق قار شاڭعى دەمالىس اۋماعىندا شاڭعى تەپكەندەر شامامەن 5100 ادامنان (رەت) استى، سول كۇنى 4 دەمالىس اۋماعىنا كىرگەن ساياحاتشى 10 مىڭ ادامعا (رەت) تايادى“.

چيڭميڭ مەرەكەسى دەمالىسىندا گۋاڭدۇڭ شۋەليان دەنە تاربيە شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ قۇرۋشىسى چىن جيان ـ ان شىنجىندىق، شاڭحايلىق 320 شاڭعى اۋەسكەرىن شينجياڭعا كەلىپ شاڭعى تەبۋگە ۇيىمداستىردى، ولار 4 ـ ايدىڭ 6 ـ كۇنى قايتادى. ”ەل ىشىندەگى شاڭعى اۋەسكەرلەرىنىڭ كوكتەمدە التايعا كەلىپ شاڭعى تەبۋدى قولداۋ مولشەرى مەن وعان قىزىعۋى بارعان سايىن ارتتى، بيىل چيڭميڭ مەرەكەسىندە شاڭعى تەبۋ ۇيىرمەسىنىڭ ادام سانى جارتى اي بۇرىن تولىپ كەتتى“  دەدى چىن جيان ـ ان.

تەپپە دوپ ويناۋ، چيڭتۋان جەۋ، اعا بۋىندارعا ازا ٴبىلدىرۋ، باتپىراۋىق سىزۋ... چيڭميڭ مەرەكەسىندە تەگى قانشا ٴداستۇرلى مادەنيەت ساقتالعان؟ شينجياڭنىڭ جەر ـ جەرىندەگى مۇراجايلار ىركەس ـ تىركەس چيڭميڭ جەلىلەس مادەنيەت قيمىلدارىن ۇسىنىپ، جەر ـ جەردەگى بۇقارا مەن ساياحاتشىلارعا تاريحتىڭ تامىرىن سەزىندىرىپ، مادەنيەت سەنىمىن نىعايتتى.

چيڭميڭ مەرەكەسى قارساڭىندا ىلە وبلىستىق مۇراجاي قۇلجا قالاسىنداعى حان اۋلەتى حانىشاسى ەسكەرتكىش سارايىمەن بىرلەسىپ، ”چيڭميڭدە سامال ەسىپ، كۇن بىرتىندەپ جىلىندى“ اتتى زەرتتەۋ ـ ۇيرەنۋ قوعامدىق تاربيە قيمىلىن وتكىزىپ، 8 دە 12 جاستاعى كىشكەنتاي ەرىكتىلەردى تال وتىرعىزۋ، تەپپە دوپ ويناۋ، چيڭتۋان جەۋ سياقتى چيڭميڭ ٴداستۇرلى سالت ـ ساناسىن تۇسىنۋگە جانە سەزىنۋگە ۇيىمداستىردى.

”چيڭميڭ مەرەكەسى ’تال مەرەكەسى‘ دەپ تە اتالادى، چيڭميڭ مەرەكەسىندە تال ەگۋ، تال بۇتاعىن باسىنا تاعۋ عۇرىپ ـ ادەتى ۇزاقتان جالعاسىپ كەلەدى. تالدىڭ ومىرشەڭدىك قۋاتى قاۋلاعان، حالىق اراسىندا تال ەگۋ ىندەتتى جويىپ، جاماندىقتى الاستايدى دەلىنگەن، ال تال بۇتاعىن باسىنا تاعۋ جاستىق كوكتەمدى ساقتاۋ جانە تۋىس ـ تۋعاندارىنىڭ امان بولۋىن تىلەۋ سىندى تاماشا مانگە يە“ دەدى ىلە وبلىستىق مۇراجايدىڭ ٴتۇسىندىرۋشىسى ۋاڭ شۋە.

چيڭميڭ مەرەكەسىنىڭ سالت ـ ساناسىن تانىستىرىپ بولعاننان كەيىن مۇراجاي قىزمەتكەرلەرى تاعى دا كىشكەنتاي ەرىكتىلەردى تال بۇتاعىنان ساقينا جاساپ، ٴوزارا تارتۋ ەتۋىنە جەتەكشىلىك ەتىپ، كوپشىلىكتى چيڭتۋاندى ٴبولىپ جەۋگە ۇيىمداستىرىپ، تەپپە دوپ ويناۋ جارىسىن ورىستەتىپ، ٴداستۇرلى مادەنيەتتىڭ حيكىمەتىن سەزىندىردى.

4 ـ ايدىڭ 4 ـ كۇنى قۇمىل قالالىق مادەني ەسكەرتكىش جانە مۇراجاي مەكەمەسى ”زو زۇڭتاڭدى زەرتتەۋ ـ ۇيرەنۋ ٴبىر كۇندىك ساياحات قيمىلىن“ ورىستەتىپ، 30 وقۋشىنى زو زۇڭتاڭ مادەنيەت باقشاسىنا بارىپ، زو زۇڭتاڭنىڭ قول باستاپ شينجياڭدى قايتارىپ الۋىن ٴارى شينجياڭنىڭ ولكە قۇرۋىن ىلگەرىلەتۋ تاريحي ۇلى ٴىسىن تۇسىنۋگە ۇيىمداستىردى. ”ٴبىز ناقتى ادامدارمەن بەينەلەۋ ٴتاسىلى ارقىلى تاريحي كورىنىستى قالپىنا كەلتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ تاريح جونىندەگى تۇسىنىگىن تەرەڭدەتتىك“، قۇمىل قالالىق مادەني ەسكەرتكىش جانە مۇراجاي مەكەمەسىنىڭ ٴتۇسىندىرۋشىسى چياۋ دان بىلاي دەدى: قيمىل تاعى ويىننىڭ ىقپالداستىق فورماسى ارقىلى زو زۇڭتاڭنىڭ شينجياڭدى قايتارىپ الۋدا قولدانعان تاكتيكاسىن ايگىلەدى.

”مۇنداي قيمىلدى وتكىزۋ زو زۇڭتاڭنىڭ وتانشىلدىق رۋحىنىڭ داۋىرلىك قۇنىن اسقاقتاتىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن ۇزدىكسىز بەكەمدەۋ ٴۇشىن بولىپ تابىلادى“ دەدى چياۋ دان.

چيڭميڭ مەرەكەسىندە باتپىراۋىق ۇشىرۋ ٴداستۇرلى عۇرىپ ـ ادەتتەردىڭ ٴبىرى. اقسۋ ايماقتىق مادەني ەسكەرتكىش جانە مۇراجاي مەكەمەسى (مۇراجاي) 100 دەن استام بالانى مۇراجايعا كىرىپ، ”باتپىراۋىق سىزىپ، چيڭميڭ مەرەكەسىن بىرگە اڭگىمەلەۋ“ زەرتتەۋ ـ ۇيرەنۋ قيمىلىن ورىستەتۋگە ۇيىمداستىردى، سۋرەت سىزۋ ارقىلى بالالاردى چيڭميڭ مەرەكەسىنىڭ ٴداستۇرلى سالت ـ ساناسىن تۇسىنۋگە جەتەكتەدى.

”باتپىراۋىق ەرتە زاماندا ’قاعاز كەزقۇيرىق‘ دەپ تە اتالعان، كوبىنەسە تورعىننان نەمەسە قاعازدان بۇركىت فورماسىندا جاسالادى. ەلىمىزدىڭ ەرتە زامانىندا باتپىراۋىق ۇشىرۋ ٴبىر ٴتۇرلى ويىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ول ادامداردىڭ تاماشا تۇرمىسقا دەگەن تالپىنىسى مەن تىلەگىن ارقالاعان“. اقسۋ ايماقتىق مادەني ەسكەرتكىش جانە مۇراجاي مەكەمەسى (مۇراجاي) كورمە، ۇگىت ـ تاربيە ٴبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى فىڭ لي بىلاي دەپ تانىستىردى: سول كۇنى قىزمەتكەرلەر بالالاردى باستاپ، باتپىراۋىق تاريحىن، جاساۋ شەبەرلىگىن ٴتۇسىندىردى، تاعى بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن ساۋلەلەندىرىپ، باتپىراۋىق سىزۋىنا جەتەكشىلىك ەتتى.

چيڭميڭ مەرەكەسى كۇنى توقسۋ اۋداندىق مۇراجاي ”قاھارمان قۇربانداردى ەسكە الۋ . مادەنيەتتى جالعاستىرۋ“ چيڭميڭ مەرەكەسى نەگىزگى تاقىرىپتىق قيمىلىن ورىستەتىپ، ”24 امال“ ورنەگىن جاساۋ، مانەرلەپ ولەڭ وقۋ، بۇلتتىق تەرمينالدا قاھارمان ـ قۇرباندارعا ازا ٴبىلدىرۋ سياقتى تاسىلدەر ارقىلى جەرگىلىكتى بۇقاراعا جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ تارتىمدىلىعىن سەزىندىردى. كورلا قالالىق مادەنيەت سارايى ”ەسكە الۋ . قۇرمەت ٴبىلدىرۋ . جالعاستىرۋ “ 2024 ”ٴبىزدىڭ مەرەكەمىز − چيڭميڭ“ نەگىزگى تاقىرىپتىق قيمىلىن وتكىزىپ، ٴان ـ ٴبي، مانەرلەپ وقۋ سياقتى فورمالار ارقىلى ادامداردىڭ ارداگەر قۇربانداردى ساعىنا ەسكە الۋىنا، كوكتەمدى جىرلاۋىنا، كوركەم بولاشاقتى بولجاۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.