لي يافىڭ (ٴوز ٴتىلشىمىز)

قۇلجا قالاسىنىڭ كەلبەتى       لاي يۇينيڭ فوتوسى 

تاس جولدار شار تاراپقا تارامدالىپ، ٴزاۋلىم عيماراتتار بىرىنەن سوڭ ٴبىرى بوي  كوتەرىپ، نىسان قۇرىلىسى قاۋىرت اتقارىلىپ، قالا مەن اۋىلدىڭ دامۋىندا تىڭ وزگەرىس جارىققا شىقتى... قۇلجا قالاسى ورايدى مىقتى يگەرىپ، قالا مەن اۋىلدىڭ توعىسپالى دامۋىن زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، حالىق تۇرمىسىنىڭ قۇت - ىرىسىن ارتتىرىپ، ەكونوميكانىڭ، قوعامنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن جەدەلدەتىپ، بۇقارانىڭ تابىس سەزىمىن، باقىت سەزىمىن جانە حاۋىپسىزدىك سەزىمىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتتى.

ەكولوگيالىق ورتانى بارىنشا جاقسارتىپ، قونىستانۋعا جايلى ورتا قالىپتاستىردى

6 - ايدىڭ 14 - كۇنى تاڭ سارىدە قۇلجا قالاسى جينحۋا تۇرعىندار رايونىنداعى تۇرعىندار جاقىن ماڭداعى لاڭزى باسى سازدىق باقشاسىنا كەلىپ، دەنە شىنىقتىرۋدى باستادى. جاسىل ورمانمەن كومكەرىلگەن، اۋاسى تازا ورتا تاڭەرتەڭگى دەنە شىنىقتىرۋعا كەلگەندەردىڭ سارايىن اشىپ، راحات سەزىمگە بولەدى.

«بۇرىن بۇل ارادان وتكەندە دەمىمىزدى ىشىمىزگە تارتىپ، جۇگىرىپ وتە شىعاتىنبىز، ويتكەنى ساسىق ٴيىس مۇڭكىپ تۇراتىن، اسىرەسە، جازدا شىبىن - شىركەي  قاپتاپ كەتەتىندىكتەن، ادامدار بۇل ارادان  اينالىپ وتەتىن، قازىر بۇل ارا جاسىل تۇسكە بولەنىپ، ٴار الۋان گۇلدەر جايقالىپ، قۇستار جارىسا سايراپ، كوپشىلىكتىڭ ۇنەمى كەلىپ سەيىلدەيتىن، دەنە شىنىقتىراتىن، جان راحاتىنا بولەنەتىن جەرىنە اينالدى» دەدى قالا تۇرعىنى ماحمۇت مامەت. 

جالپى اۋماعى مىڭ مۋدان اساتىن لاڭزى باسى سازدىق باقشاسىندا تۇرىپ الىسقا كوز جىبەرسەڭىز مەيلى وڭتۇستىكتەگى كونە قالا رايونى بولسىن، مەيلى سولتۇستىكتەگى كوككە بوي تىرەگەن ٴزاۋلىم عيمارتتار، الدە ىرگەدەگى تانىس ٴارى تىڭ وزگەرىستەردىڭ ارقاسىندا كورەر كوزگە بەيتانىس كورىنەتىن لاڭزى باسى رايونى بولسىن، باۋراۋ قۋاتى بارعان سايىن ارتقانىن تەرەڭ سەزىنۋگە بولادى. 

قالا تۇرعىنى چىن حاي ەكى نەمەرەسىن ەرتىپ، جول بويى ٴبىر جاعىنان سۋرەتكە ٴتۇسىپ، ٴبىر جاعىنان لاڭزى باسىنداعى وراسان زور وزگەرىستەردى اڭگىمەلەپ، تۋعان جەرىندەگى قۋانارلىق وزگەرىستەردى شىنايى سەزىندى.

لاڭزى باسى سازدىق باقشاسىن قورعاۋ سيپاتىندىق وزگەرتىپ جاساۋ − قۇلجا قالالىق پارتكوم، ۇكىمەتتىڭ شي جينپيڭنىڭ ەكولوگيالىق وركەنيەت يدەياسىن بەلسەنە امالياتتا ايگىلەپ، سۋ قاينارىن قورعاۋ قاجەتىن قامتاماسىزداندىرۋمەن بىرگە، سۋ جۇيەسىن قالانى دامىتۋمەن جانە حالىق تۇرمىسىمەن ساباقتاستىرىپ، ەكولوگيالىق ورتانى قالىپنا كەلتىرۋ ينجەنەرياسىن زور كۇشپەن اتقارىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ەكولوگياسىن جاقسارتۋداعى ناقتى شاراسى.

ۇعىسۋىمىزشا، قۇلجا قالاسى لاڭزى باسى سازدىق باقشاسى، جياڭنيڭ سازدىق باقشاسى، كونە قالا رايونىنداعى ەكولوگيالىق ورمان سياقتى 3 سازدىق باقشانىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتىپ، قالپىنا كەلتىرۋ ينجەنەرياسىن ورنىقتى اتقارىپ، اق وستەڭ سۋىن باستاپ، اققۋ كولى جانە بايكول سۋ جۇيەسىمەن تۇتاستىرىپ، سۋ جۇيەسى قالانى ەندەي ٴوتىپ، سۋ قالانى وراي اعىپ، قالا توڭىرەگىن سۋ قورشاعان «سىڭعىرلى سۋلى قۇلجانى» بىرتىندەپ قالىپتاستىرىپ، قالا رايونىن كورىكتەندىرىپ، بۇقارانىڭ باقىت كورسەتكىشىن جوعارىلاتقان.

قۇلجا قالاسى قالانى ساپالىلاندىرۋدى تىرەك ەتۋدە تاباندى بولىپ، ٴتۇيىندى يگەرىپ، جەلىنى تۇتاستىرىپ، اۋماقتى كەڭەيتىپ، ەكولوگيالىق جاسىلداندىرۋ مولشەرىن جالپى بەتتىك جوعارىلاتتى. جاياۋلار جولىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋ، ەلەكتر، حابارلاسۋ، سىمدى تەلەۆيزيا سىمىن جەر استىنا كومۋ، باقشا سەرۋەن سارايى، سازدىق باقشا، سۋ جۇيەسى، وزەن، توعان ارناسىن جونگە سالۋ سياقتى قالانىڭ بەت - بەينەسىن جاقسارتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتاتىن نىسانداردى اتقارىپ، قالانىڭ «جاسىل وكپەسىن» قالىپتاستىرىپ، ەكولوگيالىق جاسىل بەلدەۋ توقىپ، جاسىل مەكەن قۇرىپ، قالانىڭ كوركىن اسىردى؛ «بوگەلۋدى جونگە سالىپ، بوگەتتى اشۋدى» ٴتۇيىن ەتىپ، قاتىناستى ىركىلىسسىزدەندىرۋ تۇرىندەگى ينجەنەريالاردى اتقارىپ، جوعارى قارقىندىق تاس جول، مەملەكەت تاس جولى، ولكە تاس جولى، اۋدان تاس جولدارىن قالانىڭ نەگىزگى تاس جولدارىمەن ٴوزارا جالعاپ، تۇتاستىرىپ، قالا رايونىنداعى نەگىزگى تاس جولدار مەن قوسىمشا جولداردى ٴوزارا جالعاپ، تۇتاستىرىپ، كەپتەلىس تۇيىندەرىن وزگەرتۋ، جونگە سالۋدىڭ ونىمدىلىگىن كورنەكتىلەندىردى؛ «ورتاق يگىلىكتەنۋ، بىرگە جونگە سالۋدى» تەتىك ەتىپ، قالانى جونگە سالۋ قيمىلىن ورىستەتىپ، قالا مايەگىن مولايتىپ، وزەنى ىركىلىسسىز، سۋى تۇنىق، جاعاسى جاسىل، كورىنىسى اسەم بولۋ نىساناسىن جۇزەگە اسىردى.

حالىق تۇرمىسى قۇرىلىسىندا بۇقارانىڭ ىرىس - قۇتى قامتاماسىز ەتىلدى

كونە، ەسكى  شاعىن اۋماقتاردى جاڭالاۋ بۇقاراعا قالانىڭ قونىستانۋعا، شارۋاشىلىققا قولايلى بولۋداي دامۋ وزگەرىسىن تىكەلەي سەزىندىردى.

قۇلجا قالاسىنىڭ نانيۋان رايونىندا بۇرىن 20 شاعىن اۋماق، 38 تۇرعىندار عيماراتى بار، ەڭ ەرتەدە سالىنعان عيمارات الدىڭعى عاسىردىڭ 80 - جىلدارى سالىنعان بولاتىن. بۇرىن تۇرعىندار عيماراتىنىڭ سىرتىندا جىلۋ ساقتاعىش جاپسىرىلماعان، كولىك توقتاتۋ ورنى جەتىسپەيتىن، قۇبىر تورابى قۇرىلعىلارى كونەرگەن، جان كوشەلەردە جولدى يەلەپ الىپ تيجارات جاسايتىن جاعداي اۋىر بولاتىن..... بىلتىردان بەرى وسى رايون «داۋالداردى شاعىپ، اۋلالاردى بىرىكتىرۋ» تاسىلىمەن بۇرىنعى 20 شاعىن اۋماقتى ٴبىر شاعىن اۋماق ەتىپ بىرىكتىرىپ، بۇرىنعى 10 قاقپانى 4 قاقپاعا ازايتىپ، ٴورت ٴسوندىرۋ، ورتتەن ساقتانۋ جولدارىن تۇتاستىرىپ، جول جاساپ، سۋ ىعىستىرۋ قۇبىرلارىن، جىلۋمەن قامداۋ قۇبىر لەنيالارىن جاڭالاپ، ەلەكتر جانە حابارلاسۋ سىمدارىن جەر استىنا ورنالاستىرىپ، كولىك توقتاتۋ ورنى مەن كولىك توقتاتۋ لاپاسىن جانە زەردەلى زارياتتاۋ قۇرىلعىلارىن جاڭادان جاسادى......

قۇلجا قالالىق تۇرعىن ٴۇي جانە قالا، اۋىل قۇرىلىسى مەكەمەسى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىزداندىرۋ كەڭسەسىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى جاڭ شۋەجي بىلاي دەدى: 2020 - جىلدان بەرى قۇلجا قالاسى «لاشىق رايونداردى، كونە، ەسكى شاعىن اۋماقتاردى جاڭالاۋدان» باستاپ ىسكە كىرىسىپ، كونە، ەسكى شاعىن اۋماقتاردى جاڭالاۋدان 17 مىڭ 503 تۇرعىن وتباسىن يگىلىكتەندىرىپ، لاشىق رايوندارداعى 5 مىڭ 979 ٴۇيدى شاعىپ - كوشىردى.

قۇلجا قالالىق تۇرعىن ٴۇي جانە قالا - اۋىل قۇرىلىسى مەكەمەسى نىسان كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جاڭ شياۋشۇي بىلاي دەدى: قۇلجا قالاسى 23 «تۇيىق جولدى»، « قىسپاق جولدى» اشىپ، جەڭىس وڭتۇستىك جولى، اۋەجاي جولى، ازات جولى سياقتى قالانىڭ ٴبىر توپ نەگىزگى جولدارىن جالپى بەتتىك دارەجەسىن جوعارىلاتىپ جانە جاڭالاپ، 63 ورىننان كوشە بويى سەرۋەن باقشاسىن جاسادى. جاڭالانعاننان كەيىنگى شاعىن اۋماق تازا، رەتتى، يقۋاتى كەمەلدى بولىپ، بۇقارانىڭ ريزالىق سالىستىرماسى جوعارىلاپ، قالا جولدارى اناعۇرلىم ىركىلىسسىز، اناعۇرلىم كوركەم، اناعۇرلىم قولايلى بولدى.

لاشىق رايونداردى جاڭالاۋدان كونە، ەسكى شاعىن اۋماقتاردى جاڭالاۋعا دەيىن؛ جاسىلداندىرۋ، كورىكتەندىرۋ، جارىقتاندىرۋ، تازارتۋ ينجەنەرياسىنان مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا جاسىلداندىرۋ، جاسىل جامىلعىمەن تولىقتاپ جاسىلداندىرۋ، قاتتى قۇرىلعىلاردى بۇزىپ اشىق جاسىلداندىرۋ، داۋالداردى بۇزىپ اشىق جاسىلداندىرۋ، سترەولدى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنا دەيىن؛ سۋ جۇيەسىن وڭاۋدان ەكولوگيالىق تاماشا كورىنىستىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋ ينجەنەرياسىنا دەيىن ...... قۇلجا قالاسى قالا ساپاسىن جوعارىلاتۋ ينجەنەريالىق قۇرىلىسىندا بۇقارا ٴۇشىن ٴبىر توپ ناقتى، جاقسى ٴىس ىستەپ بەرىپ، بۇقاراعا قالانىڭ ساپاسىن جوعارىلاتۋ ينجەنەرياسى اتقارىلعاننان بەرگى تىڭ وزگەرىستەردى تىكەلەي سەزىندىرىپ، «جىبەك جولىنداعى گۇلىستان قالا. مىڭ بوياۋلى قۇلجانىڭ» تاماشا بولاشاعى اقىرىن - اقىرىن رەالدىققا اينالدىرۋدا.

كاسىپ سالاسىن قالامەن توعىستىرىپ، وسى زامانعى كاسىپ جۇيەسىن قۇردى

ىلە ٴالباپ ازىق - تۇلىك شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ تاپسىرىسى ەشقاشان تولاستاعان ەمەس. وسى سەرىكتەستىكتىڭ باس ديرەكتورى كامران زۇنۇن سەرىكتەستىك وندىرگەن شۇجىق، جەدەل توڭازىتىلعان ونىمدەر، بۇرشاقتان وندىرىلگەن ونىمدەر، تۇزدالعان ونىمدەردىڭ ساۋداسىنىڭ جاقسى بولۋىنداعى سەبەپ ٴونىم ساپاسىنا كەپىلدىك ەتىلۋدەن تىس، ەڭ ماڭىزدىسى كاسىپورىن قۇلجا قالاسىندا كاسىپ سالاسى مەن قالانى توعىستىرا دامىتۋ ورايىندا وسىزاماندانعان دامۋدىڭ جۇردەك پويەزىنە ۇلگىرە الۋىنان ەكەنىن ابدەن بىلەدى.

كامران زۇنۇن 2008 - جىلى مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ باستان - اياق شارۋاشىلىق قۇرۋ ويىندا جۇرگەن بولاتىن. ۇرىمجىدە ازىق - تۇلىك اينالىم كاسىبى تيجاراتىمەن شۇعىلدانۋ بارىسىندا ول ەتتەن جاسالعان ونىمدەرگە سۇرانىسىنىڭ زور ەكەنىن بايقايدى. ول دەرەۋ تۋعان جەرىنە قايتىپ، قۇلجا قالاسىندا قارجى قوسىپ، ەت ونىمدەرىن مانەرلەيتىن زاۆود قۇرۋ بەكىمىنە كەلەدى. قالالىق ۇكىمەتتىڭ قاتىستى ساياساتتارىنىڭ سۇيەمەلدەۋىندە ونىڭ سەرىكتەستىگى قارادوڭ ورتا، شاعىن، ۇساق ونەركاسىپ باقشاسىنا ورنالاسىپ، دامىپ، وسىزاماندانعان ٴوندىرىس زاۆودتارى مەن ٴوندىرىس جەلىسى بار اۋىل شارۋاشىلىعىن كاسىپ سالالاندىرۋداعى ٴتۇيىندى باستاماشى كاسىپورىنعا اينالىپ، ەڭ جوعارى ٴونىم قۇنى 60 ميلليون يۋانعا جەتتى. كاسىپورىننىڭ دامىپ، زورايۋىنا ىلەسە توڭىرەگىندەگى 80 نەن استام ادامدى ورنىقتى جۇمىستاندىردى.

قارادوڭ ورتا، شاعىن، ۇساق ونەركاسىپ باقشاسى قۇلجا قالاسىنداعى 5 ورتا، شاعىن، ۇساق ونەركاسىپ باقشاسىنىڭ ٴبىرى. قۇلجا قالاسى «كاسىپورىنداردى باقشا رايونىنا ورنالاستىرۋ، باقشا رايونىن شوعىرلاندىرۋ» سىندى دامۋ تالابى بويىنشا، ورتا، شاعىن، ۇساق ونەركاسىپ باقشالارىن ورنالاستىردى، سونداي - اق ارت - ارتىنان ٴبىر قىدىرۋ ٴتيىمدى ساياساتتاردى جولعا قويدى. ساناققا نەگىزدەلگەندە 2021 - جىلدىڭ وزىندە نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىسىنا جيىنى ٴبىر ميلليارد 102 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، 78 ميلليون 800 مىڭ يۋاننان استام جوعارىنىڭ قولداۋ قارجىسىن تياناقتاندىرىپ، ٴارقايسى باقشا رايونىنداعى كاسىپورىنداردا قارىشتاپ دامۋ، كوركەيۋ سىندى تاماشا اۋقىم قالىپتاستىرىپ، ەكونوميكانىڭ دامۋىنا مىعىم قوزعاۋشى كۇش ازىرلەگەن.

قۇلجا شەكارالىق ەكونوميكالىق سەلبەستىك رايونى ەكونوميكا - ساۋدا مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى كاي فۋ - ىر بىلاي دەدى: «ٴبىر رايوندا كوپ باقشا» قۇرۋداي دامۋ ۇلگىسىن قالىپتاستىرۋ ارقىلى ساپالى كاسىپورىنداردى ساتىلى باۋلۋ، سۇيەمەلدەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، سۇيەمەلدەۋ شارالارىن ناقتىلاندىرىپ، شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىن ساپالىلاندىرىپ، ورتا، شاعىن، ۇساق ونەركاسىپ باقشالارىن كولەمدەنگەن كاسىپورىنداردى جەتىلدىرەتىن ورىنعا اينالدىردىق، سونداي - اق 5 مىڭ 580 ادامدى كىرىستى ارتتىرىپ، بايۋعا باستادىق.

بۇگىنگى قۇلجا قالاسىندا ىلە بايىرعى قالاسى جونىندەگى ەستەلىكتەر كوپتەپ كەزدەسەدى، بۇل ارادان تاريحي مادەنيەتتى سەزىنۋگە بولادى، بۇقارانىڭ قونىستانۋىنا، شارۋاشىلىققا قولايلى. وسىناۋ ستيلى دارا، جاڭاشا، جاراسىمدى قالا وزىندەگى باسىمدىق ارقىلى جوعارى ساپالى دامۋدىڭ جاڭا جورىعىندا اناعۇرلىم مول مازمۇندى جاڭا تاراۋ جازۋدا.