جاڭ شيۋدىڭ تيانشان باۋرايىندا ارمان قۋۋ جولى
ٴوز ٴتىلشىمىز لۋ جۇڭ
شينجياڭ تيانيۇن ورگانيكالى اۋىل شارۋاشىلىق كاسىبى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باس جوراسى جاڭ شيۋ كوگىلدىر تولقىن اتقان قاس وزەنى بويىندا تۇرىپ، ورتا مەكتەپ وقۋلىعىنداعى «تيانشان كورىنىسى» شالقىماسىندا سۋرەتتەلگەن كەرەمەت تابيعات كورىنىسىن ەسكە الادى. ٴدال وسى ساياحات ەستەلىگى شالقىماسى جىجياڭ ولكەسى جينحۋا قالاسىنىڭ ٴبىر شاعىن تاۋلى قىستاعىندا دۇنيەگە كەلگەن جاڭ شيۋدىڭ شينجياڭعا شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىردى ٴارى ورتا مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن ەشتەڭەدەن تايىنباي باتىسقا قاتىنايتىن پويەزعا شىعىپ شىنجياڭعا بەت الادى.
2014 - جىلى جاڭ شيۋ نىلقى اۋدانى قاراسۋ اۋىلىندا شينجياڭ تيانيۇن ورگانيكالى اۋىل شارۋاشىلىق شەكتى سەرىكتەستىگىن (تومەندە قىسقارتىلىپ تيانيۇن سەرىكتەستىگى دەلىنەدى) قۇرىپ، سۋ ايدىنى ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ تور ساندىعى باعىمشىلىعى جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، تيانشاندا ارمانىن جۇزەگە اسىردى.
بۇگىنگى تاڭدا تازا وزەن سۋىندا جەتىلدىرگەن جوعارى ساپالى ورگانيكالى سالمون بالىعى تيانيۇن سەرىكتەستىگىنىڭ «ىرگەسىن كەڭەيتۋىندەگى» وتكىر قارۋىنا اينالىپ، نىلقى اۋدانىنىڭ بالىق شارۋاشىلىعى كاسىبىن جوعارى ورەلى دامۋ جولىنا ورنىقتى قادام تاستاۋعا باستاۋمەن بىرگە، سەرىكتەستىك ٴداستۇرلى تور ساندىق باعىمشىلىعىنداعى ورتانى قورعاۋ قيىن بولۋ ماسەلەسىن ٴساتتى شەشىپ، تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدى شىنايى باعالى بايلىققا اينالدىردى.
بار ىنتاسىمەن ارمان قۋۋ
نىلقى اۋدانىنىڭ قاراسۋ اۋىلىنداعى قاس وزەنى قىساڭداعى جالاما قۇزداردى ەندەي وتەدى. ٴبىر جاعى شىعىڭقى ٴمۇيىستى وزەك ەتكەن، ٴار ٴبىرىنىڭ كولەمى 2000 شارشى مەتر كەلەتىن 35 دوڭگەلەك ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ تور ساندىعى سۋ بەتىنە كورىك بەرىپ، قاس وزەنىنە ٴبىر تىزبەك القا تاققانداي كورىنىس قالىپتاستىرعان. وسى دوڭگەلەك ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ تور ساندىقتارى سالمون بالىعىنىڭ «تۇراعى».
2013 - جىلى جاڭ شيۋ كەزدەيسوق ورايدا نىلقى اۋدانىندا ساپالى سۋ ونىمدەرى باعىمشىلىعىنا ۇيلەسەتىن سۋ ايدىنى بار ەكەندىگىنەن حابار تاۋىپ، دەرەۋ مامانداردى باستاپ ناق مايدانعا بارىپ تەكسەرۋ جۇرگىزەدى. ورتا جاعىنان قاراعاندا بۇل ارادا تاماشا ەكولوگيالىق ورتا جانە ساپالى سۋىق سۋ بايلىعى بار بولىپ، سالمون بالىعىن باعۋدىڭ تاماشا شارت - جاعدايىن ازىرلەگەن، ونىڭ ۇستىنە سۋ ايدىنىنىڭ سۋ مولشەرى ٴبىرشاما كوپ، كەڭ كولەمدى باعىمشىلىققا ۇيلەسەدى ەكەن.
2014 - جىلى جاڭ شيۋ قاراسۋ اۋىلىندا تيانيۇن سەرىكتەستىگىن، سونداي ـ اق قارجى قوسىپ سۋىق سۋ بالىعى باعىمشىلىق بازاسىن قۇردى.
جاسىل دامۋ، جوعارى ٴونىمدى دامۋ بولعاندا عانا جوعارى ساپالى ونىمدەردى ۇزدىكسىز وندىرۋگە بولادى. سەرىكتەستىك قۇرىلعان العاشقى مەزگىلدەن باستاپ، جاڭ شيۋ «ساپالى ونىمدەردى سورتتى باعىمشىلىقتان باستاپ يگەرىپ، <تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق> دامۋ ۇستانىمىن امالياتتا ايگىلەۋ كەرەك» دەپ قارادى.
تيانيۇن سەرىكتەستىگى قۇرىلعاننان كەيىن جاڭ شيۋ قارجى قوسىلىمى زور، سىناق حاۋىپ - قاتەرى جوعارى «كەڭ سۋ ايدىنىندا، جاسىل ەكولوگيالى باعىمشىلىق ۇلگىسىن» تاڭداۋعا تاباندى بولدى. 9 جىلدىق قۇلشىنىس ارقىلى قازىر تيانيۇن سەرىكتەستىگى 62 ٴتۇرلى بالىق شارۋاشىلىعىنىڭ پاتەنتتىك تەحنيكاسىنا يە بولدى ٴارى مەملەكەت بويىنشا تۇڭعىش رەتكى اۆتوماتتانعان، زەردەلىلەنگەن ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ تور ساندىعى باعىمشىلىعىن ىسكە قوستى؛ مەملەكەت بويىنشا تۇڭعىش رەتكى ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ تور ساندىعى ولشەمىن بەلگىلەدى، مەملەكەت بويىنشا تۇڭعىش رەتكى سۋ استى قوقسىقتارىن تازالايتىن قۇلتەمىر زەرتتەپ شىقتى؛ جارتىلاي تۇيىق اينالمالى سۋ باعىمشىلىق جۇيەسىن تۇڭعىش رەت پايدالاندى ٴارى تابىسقا جەتتى؛ بۇكىل ەل بويىنشا تۇڭعىش رەت ٴوندىرىس بارىسىندا جوعارى - تومەنگى اعارداعى سۋ ساپاسىن جەلىدە باقىلاۋ - ولشەۋ جۇيەسى ارقىلى سۋ ساپاسىن باقىلاپ - ولشەدى.
كاسىپ اشۋ جولى ٴساتتى بولا بەرمەيدى. 2018 - جىلى «كاسىپ سالاسىنداعى ۇنامسىز ٴتىزىمدى» باسقارۋ ـ مەڭگەرۋ تالابىنا ساي، 2020 ـ جىلدىڭ سوڭىنان بۇرىن تور ساندىق باعىمشىلىعىن قامتىعان شەكتەمەلى كاسىپ سالالارىن، ٴسوز جوق، جاپپاي اداقتاۋعا تۋرا كەلەدى. بۇل تيانيۇن سەرىكتەستىگى ٴۇشىن ٴبىر رەتكى قاتاڭ سىناق بولدى.
تيانيۇن سەرىكتەستىگى پايدالانعان تور ساندىق باعىمشىلىعى ٴداستۇرلى تور ساندىق باعىمشىلىعىنان پارىقتى، ەكولوگيالى اقاۋسىز باعىمشىلىق ۇلگىسىن قولدانعان، سوندىقتان نىلقى اۋدانىنىڭ قاتىستى تاراۋلارى دارەجە بويىنشا جوعارىعا مالىمدەپ، ەڭ سوڭىندا مەملەكەتتىڭ كاسىپ سالاسى ساياساتىنىڭ تور ساندىق باعىمشىلىعى بولىمىنە اۋقىمعا ساي رەتتەۋ جۇرگىزۋىن ىلگەرىلەتتى.
2020 - جىلى تيانيۇن سەرىكتەستىگىنىڭ سالمون بالىعى باعىمشىلىق بازاسى اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مينيسترلىگى جاعىنان سۋ ايدىنىندا ەكولوگيالىق ورتانى قورعاۋ تور ساندىق باعىمشىلىعىنان ۇلگى كورسەتۋ، كوزدەن كەشىرۋ ٴتۇيىنى ەتىپ بەلگىلەندى. 2021 - جىلى سەرىكتەستىك اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل ـ قىستاق مينيسترلىگى جاعىنان تاعى ٴبىر رەت بۇكىل ەلدەگى اۋىل ـ قىستاقتاردى ينفورماتسيالاندىرۋدان ۇلگى كورسەتۋ بازاسى، تۇڭعىش توپتاعى مەملەكەت دارەجەلى سۋ ونىمدەرىن اقاۋسىز باعىمشىلىق جانە ەكولوگيالىق باعىمشىلىقتان ۇلگى كورسەتۋ رايونى بولىپ بەكىتىلدى. سول جىلى اۆتونوميالى رايوندىق عىلىم ـ تەحنيكا مەڭگەرمەسى سياقتى 6 تاراۋ وسى سەرىكتەستىكتىڭ شينجياڭ سالمون بالىق كاسىپ سالاسى تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ستراتەگيالىق بىرلەسپە وداعىن باستاماشىلدىقپەن قۇرۋىن بەكىتىپ، شينجياڭ سالمون بالىعى كاسىپ سالاسى شوعىرىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا عىلىم ـ تەحنيكا جاعىنان قوزعاۋشى كۇش ۇستەدى. 2022 - جىلى سەرىكتەستىك باس بولىپ ورىستەتكەن «كۋمجا بالىعى كولەمدەنگەن اقاۋسىز باعىمشىلىق شەشۋشى تەحنيكاسىن زەرتتەۋ - اشۋ جانە ۇلگى كورسەتۋ» نىسانى اۆتونوميالى رايوننىڭ ٴتۇيىندى زەرتتەۋ - اشۋ ارناۋلى مىندەتىنە ەنگىزىلدى.
«قان جاساۋ» ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ
نىلقى اۋدانى ورتا تيانشان تاۋىنىڭ باتىس بولەگىنە ورنالاسقان، باتىسىنداعى سۇپتاي اۋىلى، جاعالاستاي اۋىلى مەن قاراسۋ اۋىلدارىنىڭ جەرى قۋاڭ، جاۋىن - شاشىن از، تەك شولگە ٴتوزىمدى داقىلداردى ەگۋگە بولادى، كاسىپ قۇرىلىمى جالاڭ، كەدەيلەر سانى تۇتاس اۋدانداعى كەدەيلەر جالپى سانىنىڭ %48.31 ىن يەلەيدى، سوندىقتان دا بۇل جەردە «نىلقى اۋدانىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلا الۋ - الماۋى باتىستاعى ٴۇش اۋىلعا، باتىستاعى ٴۇش اۋىلدىڭ كەدەيلىكتەن ارىلا الۋ - الماۋى قاراسۋ اۋىلىنا بايلانىستى» دەگەن ٴسوز بار.
2016 - جىلدىڭ سوڭىندا تيانيۇن سەرىكتەستىگى تۇڭعىش توپتاعى توۆار بالىعىنان ٴونىم الدى، جاڭ شيۋ «جەتەكشى كاسىپورىن + كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆ + كەدەي وتباسى» سۇيەمەلدەۋ ۇلگىسى ارقىلى قاراسۋ اۋىلىندا 2017 - جىلى كەدەيلىكتەن ارىلا الماعان 609 كەدەي وتباسى جارناگەر بولعان چۋانيىڭ سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرۋدى ىرىقتىلىقپەن العا قويدى. تيانيۇن سەرىكتەستىگى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدى مىندەتىنە العان كاسىپورىن رەتىندە چۋانيىڭ سەلبەستىك كووپەراتيۆىمەن بىرگە شينجياڭ يۇيشۇيچيڭ اۋىل شارۋاشىلىق شەكتى سەرىكتەستىگىن قۇرىپ، كەدەي وتباسىلارىن ۇيىمداستىرىپ جۇمىستى ٴبولىپ كوتەرمەگە الۋ، بالىقشىلار شاتتىعى ساياجايى، اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن ساتىپ الۋ - ساتۋ سياقتى تيجارات قيمىلدارىن ورىستەتىپ، وسى 609 كەدەي وتباسىعا ەڭبەكاقى جانە جارنا ۇقىعى پايداسىن ۇلەستىردى.
كەدەي وتباسىلاردىڭ قوسقان جارنا پايدا ۇلەسىن ۇزدىكسىز الۋىنا كەپىلدىك ەتۋ ٴۇشىن سەرىكتەستىك «2 + 3» ۇلگىسىن قولداندى. العاشقى ٴۇش جىلدا 609 كەدەي وتباسىنىڭ ٴار بىرىنە جىلىنا 3000 يۋاننان جالپى 9000 يۋان پايدا ٴبولىسىن بەردى. سوڭعى ەكى جىلدا كەدەي وتباسىلار جىلىنا ناقتى تاپسىرعان جالپى قارجىسىنىڭ %15 ى بويىنشا تۇراقتى پايدا بولىسىنەن يگىلىكتەنىپ، كاسىپورىن پايدا تابۋ، كەدەي وتباسىلار يگىلىككە كەنەلۋ سىندى ەكى جاققا دا ٴتيىمدى بولۋ ۇلگىسىن جۇزەگە اسىردى. كوكىرەكتەرىن العىس سەزىمى كەرنەگەن جەرگىلىكتى شارۋالار جاڭ شيۋعا قازاقشا جاڭشۋبەك دەپ ات قويدى.
5 جىلدان بەرى تيانيۇن سەرىكتەستىگى جالپى 7 ميلليون 308 مىڭ يۋان پايدا ٴبولىسىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەۋ، كەڭەيتۋدى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋمەن ٴونىمدى ۇشتاستىرۋدى جۇزەگە اسىردى.
جەرگىلىكتى شارۋالاردىڭ كىرىستەرىن ارتتىرىپ، اۋقاتتانۋىنا كومەكتەسۋ ٴۇشىن تيانيۇن سەرىكتەستىگى قۇرىلعان باستاپقى مەزگىلدەردە الدىمەن جەرگىلىكتى ورىننان قىزمەتكەر قابىلداۋدا تاباندى بولدى. قازىر تيانيۇن سەرىكتەستىگىندەگى جەرگىلىكتى ەگىنشى، مالشىلار %60 تەن كوبىرەگىن يەلەيدى. الدىمەن تاربيەلەپ ونان سوڭ جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ارقىلى 140 تان استام ەگىنشى - مالشى ٴساتتى تۇردە تيانشان تاۋى ەتەگىندەگى جاڭا بالىقشىلارعا اينالدى.
«نىلقى اۋدانى مەنىڭ ەكىنشى اتا مەكەنىم، سالمون بالىقشىلىعى كاسىبىن دامىتۋ مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ ماڭىزدى ٴىس. سالمون بالىقشىلىعى كاسىپ سالاسىن دامىتۋ ارقىلى ٴتىپتى دە كوپ جەرگىلىكتى شارۋانىڭ بىرگە بايۋىن جۇزەگە اسىرۋ مەن ارمانداعان ٴىس. «قان قۇيۋ» ارقىلى كەدەيلىكتەن ارىلتۋعا قاراعاندا «قان جاساۋ» ارقىلى كەدەيلىكتەن ارىلتقان جاقسى، جەرگىلىكتى شارۋالاردى سالمون بالىعى كاسىپ سالاسى تىزبەگىنە قاتىناستىرىپ، كاسىپ اشۋ، جۇمىستاندىرۋ، سونداي - اق جارنا ۇقىعىنان يگىلىكتەندىرۋ ارقىلى اناعۇرلىم كوپ پايداعا كەنەلتىپ، باياشات تۇرمىستى ەرتەرەك جۇزەگە اسىرامىز» دەدى جاڭ شيۋ.
اۋەلگى ماقسات وزگەرمەدى
2020 - جىلدىڭ باسىندا جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى تيانيۇن سەرىكتەستىگىنىڭ ەل ٴىشى - سىرتىنداعى ساتۋ بازارىنا كوپ توسقىندىقتار جاساپ، مەرزىمى تولعان زاتتىڭ اقشاسىن جيناۋ قيىن بولىپ، سەرىكتەستىكتىڭ ٴوندىرىس - تيجاراتى قيىنشىلىق قىسپاعىندا قالدى. ىندەت الدىندا جاڭ شيۋ مۇقالمادى، سەرىكتەستىكتىڭ ىشكى جاعىندا ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدى جان - جاقتى جاقسى ىستەپ، تيجارات ۇلگىسىندە بۇرىلىس جاساۋدى جەدەلدەتۋمەن ٴبىر ۋاقىتتا، قوعامدىق جاۋاپكەرشىلىكتى دە قايسارلىقپەن ۇستىنە الدى.
2020 - جىلى 1 - ايدىڭ 28 - كۇنى تيانيۇن سەرىكتەستىگى ىندەتتەن ساقتانۋدىڭ الدىڭعى شەبىندە شايقاس جاساپ جاتقان قىزمەتكەرلەر ٴۇشىن قۇنى ٴبىر ميلليون يۋاندىق سالمون بالىعى مەن 500 مىڭ يۋاندىق ىندەتتەن ساقتانۋ زاتتىق بۇيىمىن جىلۋعا اتادى.
2020 - جىلى 2 - ايدىڭ باسىندا ىندەتتەن ساقتانۋ زاتتىق بۇيىمدارى شۇعىل قاجەت بولعاندىعى جونىندە ارت - ارتىنان حابار كەلدى. تيانيۇن سەرىكتەستىگى ٴتۇرلى ٴادىس - امال قولدانىپ ىلگەرىندى - كەيىندى قۇنى 3 ميلليون 400 مىڭ يۋاننان اساتىن ىندەتتەن ساقتانۋ زاتتىق بۇيىمدارىن ساتىپ الىپ جەرگىلىكتى ورىنداعى ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ تاراۋلارىنا جىلۋعا اتادى.
جاڭ شيۋ سەرىكتەستىكتى باستاپ سالمون بالىعىن جەتەكشى كاسىپ ەتكەن نىلقى اۋداندىق اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ كاسىپ سالاسىن توعىستىرىپ دامىتۋدان ۇلگى كورسەتۋ باقشاسى قۇرىلىسى نىسانىنا جاپپاي قاتىناستى. نىسان نىلقى اۋدانىنىڭ مەملەكەتتىڭ اۋىل - قىستاق كاسىپ سالاسىن توعىستىرىپ دامىتۋدان ۇلگى كورسەتۋ باقشاسى، مەملەكەتتىك وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىق كاسىپ باقشاسى جانە شينجياڭ ىلە مەملەكەتتىك اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم - تەحنيكا باقشاسى نىلقى اۋدانى سۋىق سۋ بالىعى باعىمشىلىعىنان ۇلگى كورسەتۋ باقشاسىنان قۇرالعان. باقشا رايونىنىڭ جوباداعى قۇرلىق ٴوڭىر كولەمى شامامەن 13 مىڭ 300 مۋ، سۋ ايدىنى كولەمى شامامەن 59 مىڭ 723.1 مۋ بولىپ، جالپى 2 ميلليارد 500 ميلليون يۋان قارجى قوسىلعان. ۇلگى كورسەتۋ باقشاسى سالىنعان سوڭ جىلدىق ٴونىم قۇنى 5 ميلليارد يۋانعا، جاڭادان ارتتىرىلعان جۇمىس ورنى 3 مىڭعا جەتكىزىلىپ، 10 مىڭ ەگىنشى، مالشىنى كىرىسىن ارتتىرىپ، اۋقاتتانۋعا باستاۋ جۇزەگە اسىرىلادى.
جاڭ شيۋ سۋىق سۋ بالىعى باعىمشىلىعىن ومىرلىك قۇلشىناتىن كاسىبى ەتىپ، 5 جىلدا سەرىكتەستىكتىڭ ٴوندىرىس باس شتابىندا شينجياڭ سالمون بالىعىن زەرتتەۋ اكادەمياسىن قۇرىپ، ەل ٴىشى جانە حالىقاراداعى شوقتىعى بيىك عىلمي زەرتتەۋ ورىندارى مەن عىلىم - تەحنيكا دارىندىلارىن وسىندا ىرگە تەبۋگە باۋراپ، سول ارقىلى تۇتاس كاسىپ سالاسى تىزبەگىندە عىلىم - تەحنيكالىق جاڭالىق اشۋدىڭ جاڭا قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، شينجياڭ سالمون بالىعى كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدى؛ كۇنەس اۋدانىندا مەملەكەتتىك سۋىق سۋ بالىعى ٴتۇرى بازاسىن قۇرۋ ارقىلى سالمون بالىعى ٴتۇرىن جەتىلدىرۋ تەحنيكاسىنان قامال الۋدى جۇزەگە اسىرىپ، ەل ىشىندەگى سالمون بالىعى كاسىپ سالاسىن دامىتۋ ۇقىعىنا شىنايى قول جەتكىزۋدى؛ سەرىكتەستىكتىڭ جىرىنتايداعى باعىمشىلىق وڭىرىندە 5A دارەجەلى بالىقشىلىق پەن ساياحات توعىسقان سەيىل - سەرۋەن ورنىن قۇرۋدى جوسپارلاپ وتىر.