حابارىن جازىپ، سۋرەتتەرىن تۇسىرگەن تىلشىلەرىمىز لاي يۇينيڭ، چىن حايبيڭ
مەملەكەت تاس جولى 218 - لەنياسىن بويلاپ قۇلجا اۋدانىنىڭ قاس قالاشىعىنان وتكەندە جولدىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىندا ۇزىننان - ۇزاققا وركەشتەنە سوزىلىپ تيانشان تاۋىنىڭ ٴبىر سىلەمى — ابىرالى تاۋى جاتىر. «تەمىر تۇلپارىڭىزبەن» ابىرالى تاۋىنىڭ تەرىسكەيىندەگى تۇنبا قايىرلى ٴشول دالادان وتەر بولساڭىز، ارتىڭىزدا شۇيكەلەنىپ اپپاق شاڭ قالادى. وسى كوسىلگەن تاۋدىڭ تەرەڭ قويناۋىندا كوزدەن تاسا جاتقان نەشە ون مۋ عانا كولەمدەگى كوكجاساڭ بار، جول جونەكەي ٴسىز ون مىڭ تۇپتەن اساتىن، تۇقىمى قۇرۋعا اينالعان، مەملەكەت دارەجەلى ٴتۇيىندى قورعاۋعا الىنعان شينجياڭ ساسىرى، مىنە، وسى ارادا جايقالا ٴوسىپ تۇرعانىن، اۋەلى اراسىنداعى ٴجۇز تۇپتەن استام ساسىردىڭ ٴبىر مەتردەن ارتىق بويلاپ، اشىق سارى ٴتۇستى گۇلى عاجايىپ حوش ٴيىسىن شاشىپ تۇرعانىن كورەسىز.
بۇل ارا — شينجياڭ ساسىرىنىڭ اۋەلگى تىرشىلىك ورتاسىن قورعاۋ رايونىنان سىرت جەردە وسكەن ەڭ ۇلكەن شوعىرى ٴارى ليۋ جياڭبو، تاڭ چيجياڭ، لي حۇڭداردىڭ قۇپيا گۇلباعى. شينجياڭ ساسىرى جايقالا وسكەن ماۋسىمدا قولدارى تيسە بولعانى، ولار كولىكتەرىمەن نەشە ون كيلومەتر جول باسىپ، وسى اراعا كەلىپ ساسىردىڭ ٴوسۋ جاعدايىن باقىلاپ، تاۋ قويناۋىندا شوقتانا گۇل اشقان شينجياڭ ساسىرىنان كوز الماي، ەرەكشە تابىس سەزىمىنە بولەنەدى.
ساسىر — شينجياڭدا عانا بار ەرەكشە وسىمدىك، 20 نەشە ٴتۇرلى ساسىردىڭ ىشىندە تەك شينجياڭ ساسىرى مەن فۋكاڭ ساسىرى عانا ٴدارى - دارمەك قولدانباسىنا ەنگىزىلگەن، دارىلىك قۇنعا يە. شينجياڭ ساسىرى ٴبولىپ شىعاراتىن جابىسقاق شايىر «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ٴدارى - دارمەك قولدانباسىنا» جازىلعان. ول اس قورىتۋ، بەرىشتى تاراتۋ، قۇرت ٴولتىرۋ رولىنا يە، اسقازان اۋرۋى، اس قورىتۋ ناشارلاۋ، قۇرتتى ٴىش اۋرۋى سياقتى اۋرۋلاردى ەمدەۋگە قولدانىلادى.
ساسىر — ٴبىر رەت عانا گۇل اشاتىن كوپ جىلدىق وسىمدىك. ادەتتە 7 -، 8 - ايلاردا گۇل اشىپ، جەمىس بەرەدى. جاقىنعى نەشە ون جىلدان بەرى قورشاعان ورتانىڭ وزگەرۋى مەن ادامزات قيمىلىنىڭ ىقپالىنان شينجياڭنىڭ دارىلىككە قولدانىلاتىن وزگەشە وسىمدىگى — ساسىردىڭ تارالعان ورتاسى كۇرت تارايدى. كەزەكتە فۋكاڭ ساسىرىنىڭ تۇقىمى قۇرىپ جوعالدى. ال شينجياڭ ساسىرى تەك قۇلجا اۋدانىنداعى ابىرالى تاۋىنىڭ تەرىسكەي بەتىنە از مولشەردە تارالعان. شينجياڭ ساسىرى مەملەكەتتىك 3 - دارەجەلى ٴتۇيىندى قورعالاتىن، تۇقىمى قۇرۋعا بەتالعان وسىمدىك ٴارى 2 - دارەجەلى قورعالاتىن دارىلىك جابايى وسىمدىك. 2016 - جىلى قۇلجا اۋداندىق ۇكىمەتتىڭ ۇيىمداستىرىپ اتقارۋىندا نەشە مىڭ مۋلىق شينجياڭ ساسىرىنىڭ اۋەلگى تىرشىلىك ورتاسىن قورعاۋ رايونى قۇرىلىپ، قورشالىپ، ٴوسىرۋ، قورعاۋ قىزمەتتەرى ىستەلدى.
ليۋ جياڭبو، تاڭ چيجياڭ، لي حۇڭدار بيڭتۋان 4 - ديۆيزياسى 70 - تۋان الاڭى بەس ٴدوڭ الەۋمەتتىك اۋماعىنىڭ تۇرعىندارى. ولار كىشكەنتايلارىنان بىرگە وسكەن. ولاردىڭ ەسكە الۋىنشا، وتكەن عاسىردىڭ 80 - جىلدارىنىڭ باسىندا، شينجياڭ ساسىرى تاۋ - دالادا جايقالا وسكەندە، اراسىنان جۇرگەن اتتى ادام ازەر كورىنەدى ەكەن، ٴبىراق جايىلىمنىڭ تۇياق كەستى بولۋىنا ىلەسە شينجياڭ ساسىرى قۇرۋعا بەتالىپتى. بۇدان قاتتى الاڭداعان ولار 1997 - جىلدان باستاپ ساسىردىڭ تۇقىمىن جيناپ، جاساندى جولمەن كوبەيتىپ ەگۋ تاجىريبەسىن جاساعان ەكەن. ولار مۇنى ٴبىرتالاي جەرگە ەككەنىمەن، ٴبىراق ساسىر ەندى ٴوسىپ كەلە جاتقاندا مال جەپ توقتاتپاپتى. 2002 - جىلى ولار كەزدەيسوق ٴبىر ورايدا ۇلى تاۋدىڭ تەرەڭ قويناۋىنداعى ٴبىر اڭعاردان تاسقىن سۋ ورىپ، تۇستىك - تەرىستىك ەكى جاعى جارعا اينالعان، مال وتە المايتىن، شينجياڭ ساسىرىن وسىرۋگە ۇيلەسەتىن ٴبىر سايدى بايقاپتى دا، سودان باستاپ وسى اراعا شينجياڭ ساسىرىن ٴوسىرىپتى. تالاپتى ەرگە نۇر جاۋار دەگەندەي، جىل سايىن مۇقيات باپتاۋدىڭ ارقاسىندا بۇل اراداعى شينجياڭ ساسىرى ون مىڭ تۇپتەن اسىپتى. 2019 - جىلى 5 - ايدا بۇل ارادان ٴجۇز تۇپتەن استام شينجياڭ ساسىرى گۇل اشىپ، جەمىس بەرسە، بيىل تاعى 104 ٴتۇبى قۇلپىرا گۇل اشىپتى. جاساندى جولمەن جەتىلدىرۋ بارىسىندا ولار شينجياڭ وسىمدىگى — ساسىردى زەرتتەيتىن مامانداردىڭ تىلەگىنە جانە وسىمدىك مامانى چى جيانسايدىڭ شابىتتاندىرۋى مەن قولداۋىنا يە بولىپتى.
سونىمەن بىرگە، تاڭ چيجياڭ وقىتۋشىلىق ىستەيتىن 70 - تۋان الاڭى 2 - ورتا مەكتەبىندەگى وقىتۋشى - وقۋشىلار 1997 - جىلدان باستاپ مەكتەپتىڭ تاجىريبە اتىزىندا شينجياڭ ساسىرىن ەگۋ، جەتىلدىرۋمەن اينالىسىپتى، قازىر مەكتەپتىڭ تاجىريبە اتىزىندا وسىرىلگەن شينجياڭ ساسىرىنا 20 جىل بولىپتى.
ٴتىلشىنىڭ تىلشىلىگىن قابىلداعان كەزدە ليۋ جياڭبو، تاڭ چيجياڭ، لي حۇڭدار ەرەكشە قۋاندى، 20 نەشە جىلدىق قۇلشىنىس ارقىلى شينجياڭ ساسىرىن جاساندى جولمەن جەتىلدىرۋ تاجىريبەسى كەزەڭدىك تابىسقا جەتتى، ولار ٴتىپتى دە كوپ شينجياڭ ساسىرىنىڭ تۋعان اۋىلدارىنىڭ توپىراعىندا تامىر تارتىپ، وركەن جايىپ، گۇل اشىپ، جەمىس بەرۋىن ٴۇمىت ەتەدى.
وسىمدىك مامانى شى جيانساي (وڭدا) ساسىردىڭ ٴوسۋ جاعدايىن كورۋدە
