− 300 ميلليون ادام قار - مۇز سپورتىمەن اينالىستى، شينجياڭدا مەن بارمىن ⑤

انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى رىن جياڭ

زاڭعار قارلى شىڭ، كىرشىكسىز قارلى دالا، 2 - ايدىڭ 4 - كۇنى قاناس كورىنىس وڭىرىندەگى قومقاناس موڭعۇل ۇلتتىق اۋىلى قوم قىستاعىنىڭ كورىنىسى سيا سۋرەتتەي كوركەم، قىستاق تۇرعىنى مالچين وسى قاراپايىم دا شەكسىز كوركەم كارتينادا تۇرمىس كەشىرەدى. ول جانە باسقا دا قىستاق تۇرعىندارى جونىنەن العاندا، ەرتەگىدەگىدەي كىرشىكسىز قار - مۇز الەمى مىڭ بوياۋلى دۇنيە سانالادى − تەرى شاڭعىمەن بەتكەيدە، توعاي اراسىندا جۇيتكىسەڭ، دۇنيە ءجۇزى اياعىڭنىڭ استىندا قالعانداي سەزىنەسىڭ.

ساپالى قايىڭ نەمەسە قاراعاي اعاشى تاڭدالىپ، شاڭعى فورماسىندا جونىلىپ، الدىڭعى باسى ءيىلىپ، استىڭعى جاعىنا جىلقىنىڭ الدىڭعى اياعىنىڭ تەرىسى قاپتالادى، سودان كەيىن اعاشتان ادام بويىنداي تاياق جاسالادى، ءسويتىپ، تەرى شاڭعى دايىن بولادى، مىنە بۇل التايلىقتاردىڭ قىستا قارلى دالادا قۇستاي ۇشاتىن ”قاناتى“ بولىپ تابىلادى. بۇل كۇندەرى بايىرعى تەرى شاڭعى اسقار تاۋدان دۇنيە جۇزىنە بەت الدى.

”ادامزات قار شاڭعىسىنىڭ باستالعان جەرىنەن“ كەلدى

التاي سولتۇستىك ەندىك 45 − 47 گرادۋستىق التىن قارلى القاپ بەلدەۋىنە ورنالاسقان، قىس ماۋسىمىنداعى قارلى مەزگىل 7 ايعا سوزىلادى، تاۋلى وڭىردە 8 ايعا جەتەدى، التاي تاۋىن بويلاعان ءوڭىردىڭ قاسات قارىنىڭ ورتاشا قالىڭدىعى ءبىر مەتردەن استامعا جەتەدى. ءبىر جىلدىڭ تەڭ جارتىسىندا قارلى جەردە جۇرۋگە تۋرا كەلەتىندىكتەن، شاڭعى تەبۋ وسى اراداعى ادامداردىڭ، ءسوزسىز، دايىنداۋعا ءتيىستى ءومىر ءسۇرۋ قابىلەتىنىڭ بىرىنە اينالعان.

تورەبات 7 جاسقا جەتپەي - اق اكەسىنەن شاڭعى تەبۋدى ۇيرەندى، ول التاي قالاسى قاندىعاتى موڭعۇل ۇلتتىق اۋىلى قاندىعاتى قىستاعىنىڭ تۇرعىنى، بيىل 37 جاستا، بايىرعى تەرى شاڭعى جاساۋ ونەرىنە جەتىك، بايىرعى تەرى شاڭعىمەن سىرعاناۋعا دا شەبەر، تالاي رەت التاي قالاسىنىڭ شاڭعى جارىسىندا سيلىق العان. الايدا 20 جاسىنان بۇرىن ول باسقا بارلىق ادامدار سياقتى وزدەرىنە كىشكەنتايىنان سەرىك بولعان تەرى شاڭعىنىڭ ”ادامزات قار شاڭعىسىنىڭ باستالعان جەرىمەن“ بايلانىستىرىلاتىنىن ويلاپ كورمەگەن ەدى.

2005 - جىلى تورەباتتىڭ ۇيىنە تاياۋ جەردەگى ءدوڭدىبۇلاقتان اياعىنا شاڭعى تاعىپ، قولىنا تاياق ۇستاپ سىرعاناپ بارا جاتقان اڭشى بەينەلەگەن جارتاس سۋرەتى بايقالدى، ماماندار مۇنىڭ زامانى قازىرگە دەيىن مولشەرمەن 12 مىڭ جىل نەمەسە ودان بۇرىن بولعاندىعىن تۇجىرىمدادى. بىلايشا ايتقاندا، سوناۋ 12 مىڭ جىلدىڭ الدىندا التايدا جاساعان ادامدار شاڭعىنى ويلاپ تاپقان. 2006 - جىلى «التاي جارناماسى» جۇڭگونىڭ شينجياڭىنداعى التايدىڭ ادامزات قار شاڭعىسىنىڭ باستالعان جەرى ەكەندىگىن جاريالادى. بايىرعى تەرى شاڭعى ادامزاتتىڭ شاڭعى تەبۋ تاريحىنىڭ ”ءتىرى قازىندىسى“ ءارى التايدا عانا بولاتىن شاڭعى مادەنيەتى رەتىندە زور سۇيەمەلدەۋگە يە بولدى. جەلىلەس اشۋ، قۇتقارۋ، قورعاۋ سياقتى شارالار جەدەل اتقارىلىپ، بايىرعى تەرى شاڭعى جاساۋ ونەرى مەن بايىرعى تەرى شاڭعى اسقار تاۋدان شىعىپ، اناعۇرلىم كوپ ادام الدىندا كەلىستى كەلبەتىن ايگىلەدى.

بايىرعى شاڭعى مادەنيەتى ومىرشەڭدىگىن قايتا قاۋلاتتى

جارتاس سۋرەتى بايقالعان جەر رەتىندە، قاندىعاتى موڭعۇل ۇلتتىق اۋىلىنىڭ بايىرعى تەرى شاڭعى قۇراماسىنىڭ اتاعى شىقتى، تورەبات سونداعى ەڭ ابىرويلى ادامعا اينالدى. ”قازىر تەرى شاڭعىنى بىلەتىندەر بارعان سايىن كوبەيدى، ءار رەتكى شاڭعى جارىسىندا، ەسكە ءتۇسىرۋ قيمىلدارىندا تىزىمدەلىپ قاتىناسقان ادامدار وتە كوپ بولادى“. 2 - ايدىڭ 1 - كۇنى تورەبات بىلاي دەدى: كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە بايىرعى تەرى شاڭعىنى ۇگىتتەۋ ءۇشىن، قىستاق تۇرعىندارىن شاڭعى تەبۋ قيمىلىنا قاتىسۋعا ۇيىمداستىرۋمەن قاربالاس بولدىم.

تورەبات ءوزىنىڭ 2 بالاسىنا ەكى تەرى شاڭعى جاساپ بەرىپ، ولارعا شاڭعى تەبۋدى ۇيرەتىپتى، ”ءبىز كىشكەنە كەزىمىزدە شاڭعى تەبە الماساق الىستاپ شىعا الماۋشى ەدىك، شاڭعى تەبۋ قىستاعى جالعىز ويىنىمىز بولاتىن، قازىر وسى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرانى بالالاردىڭ جالعاستىرا بەرۋىنە مۇمكىندىك جاساۋىمىز كەرەك“.

مالچين قوم قىستاعىندا تۋىپ وسكەن، 8 جاسىندا تەرى شاڭعى تاعىپ، العاش رەت سىرعاناي باستاعان. بۇل كۇندەرى تەرى شاڭعىنىڭ ەڭ بەلسەندى ۇگىتشىلەرىنىڭ بىرىنە اينالدى. 2019 - جىلى 1 - ايدا مالچين مەن باسقا 8 مالشى ءبىر ۇلكەن ءىستى ورىندادى − قابا اۋدانى اققابا قىستاعىنان شىعىپ، التاي تاۋىنىڭ ورتا بولىگىنىڭ وڭتۇستىك بوكتەرىن بويلاپ شىعىسقا قاراي ءجۇرىپ، 11 كۇندە 300 كيلومەتر سىرعاناپ شەكسىز دە شەتسىز قارلى دالانى كەسىپ ءوتىپ، ەڭ سوڭىندا التاي قالاسىنا جەتتى. ”ءبىز بۇل رەتكى شاڭعى تەبۋدى وزدىگىمىزدەن ۇيىمداستىردىق، اناعۇرلىم كوپ ادامعا التايدىڭ بايىرعى تەرى شاڭعىسىن ۇگىتتەپ، تاريحى ۇزاق شاڭعى مادەنيەتىن تاراتۋدى ويلادىق، ەل ءىشى - سىرتىنداعى بارلىق شاڭعى اۋەسكەرلەرىنىڭ التايعا كەلىپ، شينجياڭعا كەلىپ قار - مۇز سپورتىنىڭ قىزىعىنا بولەنۋىن ءۇمىت ەتەمىز“. 3 جىل ءوتتى، مالچين سول رەتكى 300 كيلومەترلىك شاڭعى ساپارى ءسوز بولعاندا قاباعات قۋانادى.

بۇل كۇندەرى التاي ايماعىندا بايىرعى تەرى شاڭعىمەن سىرعاناۋ قيمىلى كۇن سايىن جاندانىپ كەلەدى. كوپتەگەن اۋىل - قالاشىقتاردا، قىستاقتاردا بايىرعى تەرى شاڭعى قۇراماسى بار، ”70 - جىلداردىڭ تۇلەگىنەن“ ”2000 - جىلداردىڭ تۇلەكتەرىنە دەيىن“ جابال قاتىناسادى. قىس كۇندەرى ەگىنشى - مالشىلار وزدىكتەرىنەن شاڭعى تەبۋ قيمىلدارىن ۇيىمداستىرادى. كوپتەگەن جارىس جانە مادەنيەت - ساياحات فەستيۆالى قيمىلدارىندا بايىرعى تەرى شاڭعى تىپتەن ەڭ كوز تارتار باس كەيىپكەر بولدى. ادامزات شاڭعىسىنىڭ باستالعان جەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ قيمىلىندا مىڭ ادامنىڭ بايىرعى تەرى شاڭعىمەن ونەر كورسەتۋىندەي سالتاناتتى جاعداي جارىققا شىققان.

اسقار تاۋدان شىعىپ بولاشاققا بەتتەدى

بايىرعى تەرى شاڭعى بۇرىن بولىپ كورمەگەن ومىرشەڭدىگىن قاۋلاتتى.

2021 - جىلى 11 - ايدا بەيجيڭ قىسقى وليمپيادا سپورت جارىسىنىڭ الاۋىن جەتكىزۋدى نەگىزگى تاقىرىپ ەتكەن قىسقا اڭگىمە فيلم «قار - مۇز ۋادەسى» جاريالاندى، قىسقا فيلم باستالعانداعى كورىنىس قاندىعاتى موڭعۇل ۇلتتىق اۋىلى ءدوڭدىبۇلاق جارتاس سۋرەتى؛ 2021 - جىلى بەيجيڭ وليمپيادا سپورت جارىسى مۇراجايى التايدان اكەلىنگەن بايىرعى تەرى شاڭعى، شاڭعىشىلار كيىمى سياقتى شاڭعى جابدىقتارىن ماڭگى ساقتادى.

بايىرعى تەرى شاڭعى تاعى مادەنيەت جاسامپازدىق ءونىمى تاقىرىبىنا اينالدى. التايدىڭ قولونەر بۇيىمى ماركاسى دانسىتۋىر 500 شاقىرىم سالت - سانا كوشەسىندەگى دۇكەندە مومىندىعى ايقىن اڭعارىلاتىن بايىرعى تەرى شاڭعى جاساۋشىنىڭ مادەنيەت جاسامپازدىق ءونىمىن ساياحاتشىلار قولدارىنان تاستامايدى.

شينجياڭ داشۋەسى ساياحات شۋەيۋانىنىڭ ورىنباسار باستىعى شيە شيا پروفەسسور ”قار - مۇز ساياحاتى + مادەنيەت“ ماقالاسىن ويداعىداي جازۋ ءۇشىن، قار - مۇز حيكاياسىن ويداعىداي شەرتىپ، مادەنيەتتى ايگىلەۋدى ويداعىداي ىستەپ، دامۋ ۇلگىسىندە جاڭالىق اشۋ كەرەك دەپ قارادى. ول مىناداي ۇسىنىس ايتتى: التايدىڭ بايىرعى تەرى شاڭعىسىنىڭ دۇنيە جۇزىنە بەت الۋىن ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن، تەحنيكا، ءونىم، كاسىپورىن، بازار سياقتى جاقتاردان كۇش سالۋ كەرەك. تەحنيكانىڭ مادەنيەت پەن ساياحاتتىڭ توعىسۋىنداعى جەدەلدەتۋ رولىنا ءمان بەرىپ، ”ادامزات قار شاڭعىسىنىڭ باستالعان جەرى“، بايىرعى تەرى شاڭعى سياقتى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرا نىسانىن 3D، VR جانە كوپ مەديا تەحنيكاسى ارقىلى قازىر بار ساياحات ونىمدەرىمەن، ساياحات كورىنىس تۇيىندەرىمەن ۇشتاستىرىپ، ساياحاتشىلاردىڭ سەزىنۋىن بايىتۋ؛ قار - مۇز مادەنيەتى باسىمدىعىنىڭ كومەگىمەن جەرگىلىكتى ۇلتتىق سالت - سانانى جانە قار - مۇز مادەنيەتى ەرەكشەلىگىن سەزىندىرەتىن قار - مۇز ساياحاتى دەمالىس ونىمدەرىن بەلسەنە اشۋ؛ دەنە تاربيە، كينو، كوركەمونەر جانە قوعامدىق مادەنيەت قيمىلدارى سياقتىلارمەن ۇشتاستىرىپ، قار - مۇز ساياحاتى مادەنيەتى ونىمدەرىندە جاڭالىق اشىپ، قار - مۇز ساياحاتى مادەنيەتىIPىن تۇلعالاۋ كەرەك.

التاي قالاسى لاستى اۋىلى لاستى قىستاعىنىڭ جەتپىسكە تاياعان تۇرعىنى سىلامبەك ساقىش اۆتونوميالى رايوننىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراسى تەرى شاڭعىنى جاساۋدىڭ 4 - ۇرپاق جالعاستىرۋشىسى، ول تەرى شاڭعىنىڭ گۇلدەنۋىنەن قۇلدىراۋىنا دەيىنگى، ودان تاعى كوركەيۋىنە دەيىنگى بارىستى باستان كەشىردى. ۇلىنىڭ تاكسي شوفەرى قىزمەتىنەن بوساپ، قاسىنا ورالىپ، تەرى شاڭعى جاساۋ ونەرىن دەن قويا ۇيرەنىپ جۇرگەندىگى ونى قاباعات قۋاندىرعان ءىس بولدى.