ٴتىلشىمىز لاي يۇينيڭ حابارلايدى. كۇنەس اۋدانى نارات مەملەكەتتىك شۇرات باقشاسى بيىل جازدا مەملەكەتتىك 1 - دارەجەلى قورعالاتىن قۇس، «مىسىق ايۋ تاعدىرلاس قۇس» اتالعان 32 جىلتىر قۇتاننىڭ كەلۋىمەن ىلەدەگى قۇس اۋەسكەرلەرىنىڭ زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، سۋرەتكە تۇسىرەتىن تاماشا ورنىنا اينالدى.
جىلتىر قۇتان ۇلكەن قۇس تۇرىنە جاتادى، ول سيرەك كەزدەسەتىن باعالى قۇس − قىزىل سيراقتى قۇتانمەن توركىندەس كەلەدى، يمەك قىلىش ٴتارىزدى ۇزىن تۇمسىعى بار، قاۋىرسىنى كۇن ساۋلەسىمەن شاعىلىسىپ قوڭىر جانە مىس جاسىلعا وزگەرەدى. ول جىلى وزەن، كولدەردىڭ جانە شالشىق ماڭىندا دامىلداپ، سۋدا جاسايتىن جاندىكتەردى، سۋ شايانىن، ساۋىتتى جاندىكتەردى ازىق ەتەدى. نەگىزىنەن ەۆرو - ازيا ۇلى قۇرىلىعىنىڭ وڭتۇستىگى، افريكا سياقتى جەرلەرگە تارالعان، ەلىمىزدە وتە سيرەك كەزدەسەدى، جۋىرداعى جىلداردان بەرى ەلىمىزدەگى ٴىشىنارا ولكە، قالالاردا جىلتىر قۇتان وقتا - تەكتە بايقالعان. قازىر جىلتىر قۇتان ەلىمىزدە تۇقىمى قۇرۋعا تاياعان قۇس تۇرىنە جاتادى.
بيىل 4- ايدىڭ 26 - كۇنى شينجياڭدىق جابايى قۇس اۋەسكەرى شيا يۇڭ باستاعان 3 ادام كۇنەس اۋدانىندا قۇس تۇرلەرىن تەكسەرىپ جۇرگەندە، ٴبىر جىلتىر قۇتاننىڭ شۇرايت جەردە جەم ىزدەپ جۇرگەنىن بايقاپ قالعان. 8 - ايدىڭ 12 - كۇنى ىلەدەگى فوتو سۋرەت اۋەسكەرى يان حايجۇن نارات شۇرات باقشاسىندا سۋرەت تارتىپ جۇرگەندە 32 جىلتىر قۇتاننىڭ توپتاسىپ جۇرگەنىن، مۇنىڭ ىشىندە جارىمىنىڭ تولىق جەتىلە قويماعان بالاپان ەكەنىن بايقايدى، ماتەريالدارعا نەگىزدەلگەندە جىلتىر قۇتاننىڭ توپ - توبىمەن جۇرگەن مۇنداي جاعدايى بۇكىل مەملەكەت بويىنشا سيرەك كەزدەسەدى ەكەن. قازىرگە دەيىن جىلتىر قۇتاننىڭ ۇياسى دا بايقالماعاندىقتان، ولاردىڭ ىلە اڭعارىندا ٴوسىپ - وربىگەندىگى ٴالى ٴبىر سىر بولىپ تۇر.
9 - ايدىڭ 3 - كۇنى ٴتىلشى يان حايجۇنگە ىلەسىپ نارات شۇرات باقشاسىنا كەلگەندە توپ - توپ جىلتىر قۇتاننىڭ تاياز سۋدى ارالاي اياڭداپ يمەك تۇمسىقتارىن سۋعا مالىپ جەم ىزدەپ جۇرگەنىن، كەيدە سۋدىڭ استىنداعى ازىعىن ۇستاۋ ٴۇشىن باسىن سۋعا ٴبىر - اق سۇڭگىتەتىنىن، ولاردىڭ ەرەكشە ارىندى ەكەنىن بايقادى.
قۇستاردىڭ كوبەيۋ جۇيەسىنىڭ الۋان تۇرلىلىگىن جانە ولاردىڭ جىنىستىق جاقتان بىرتىندەپ جەتىلۋگە ۇيلەسۋىن زەرتتەۋمەن اينالىساتىن جۇڭشان داشۋەسى ەكولوگيا شۋەيۋانىنىڭ پرافەسسورى ليۋ ياڭنىڭ قاراۋىنشا، ىلە اڭعارىندا وسىنداي كوپ جىلتىر قۇتاننىڭ بايقالۋى، بۇل ارادا ازىقتىقتىڭ مول ەكەندىگىن، ادامداردىڭ قۇستاردى مازالامايتىندىعىن، بۇل جەردەگى وزەن - كول جانە شۇرات ەكولوگياسىنىڭ وسى تەكتەس سيرەك كەزدەسەتىن قۇستاردىڭ مەكەندەۋىنە ٴتيىمدى شارت - جاعداي ازىرلەگەنىن تۇسىندىرەدى ەكەن. جۇڭگو جابايى حايۋاناتتاردى قورعاۋ قوعامى عىلمي زەرتتەۋ كوميتەتىنىڭ ورىنباسار باس حاتشىسى لي ليانچىڭ بىلاي دەدى: «جىلتىر قۇتاننىڭ نارات شۇرات باقشاسىنا بارۋىنىڭ ٴوزى جەرگىلىكتى ورىن ۇكىمەتىنىڭ ورتانى قورعاۋدى كۇشەيتكەندىگىنىڭ، اسىرەسە، وزەن - كولدەردىڭ جانە شۇراتتاردى ويداعىداي قورعاۋدىڭ ٴبىر تابىسى، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسىندا كورنەكتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزىلىپ، جاراتىلىستىق ورتانىڭ اناعۇرلىم جاقسارىپ، ورگانيزمدەردىڭ الۋان تۇرلىلىگى ٴتىپتى دە مولىعا تۇسكەندىگىنىڭ بەينەسى. بىلايعى جەردە ٴتىپتى دە كوپ باعالى، سيرەك كەزدەسەتىن قۇس تۇرلەرىن بايقاۋدىڭ مۇمكىندىگى زور».