ٴتىلشىمىز جاڭ لياڭ

توعىزتاراۋ اۋدانى كەدەيلىكتەن قامال الۋ شايقاسىندا جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن ساياسات مەحانيزمىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن كاسىپ سالالاندىرۋ تىزبەگىن قالىپتاستىرىپ، شارۋالاردى كاسىپتىك - تەحنيكالىق جاقتان تاربيەلەۋدى كۇشەيتىپ، دامۋ ۇستانىمىندا بۇرىلىس جاساپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىكتەرىن ۇزدىكسىز بەكەمدەدى جانە كەڭەيتتى.

توعىزتاراۋ قالاشىعى تاشكەنساز قىستاعىنىڭ كەدەي قىستاقتان كەدەيلىكتەن ارىلۋىنا، كەدەيلىكتەن ارىلۋدان دامۋعا، ىرىقسىز كۇيدە كومەك قابىلداۋدان ٴوز الدىنا يگىلىك جاراتۋىنا دەيىنگى بارىسى وسى اۋداننىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەۋ جانە كەڭەيتۋدى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ مەن ٴونىمدى ۇشتاستىرۋىنىڭ ىقشامدالعان كورىنىسى بولىپ تابىلادى.

تاشكەنساز قىستاعى − اۆتونوميالى رايون دارەجەلى كەدەي قىستاق. شارۋالاردىڭ «توسۋ، يەك سۇيەۋ، سۇرانۋ» يدەياسى اۋىر ەدى. سترەولدى، كوپ نەگىزدى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ستراتەگياسىنىڭ دەمەۋىمەن قىستاقتا وراسان زور وزگەرىس جارىققا شىعىپ، شارۋالاردىڭ رۋحاني بەينەسى جاڭالانىپ، يدەيالىق تانىمى تۇبەگەيلى وزگەرىپ، تۇرمىسى كۇننەن - كۇنگە جاقساردى. اۋقاتتانۋ جولىنىڭ ۇزدىكسىز كەڭەيۋىمەن شارۋالار كاسىپتىك جۇمىسشى، ساۋداگەر، سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ مۇشەسى، باعىمشى، اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىن جۇرگىزۋشى، قىسقا مەرزىمدى جۇمىسكەر سياقتى ٴتۇرلى سالاۋاتقا يە بولىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كوز اياسى كەڭەيدى.

ىلە تاشكەنباي كيىم - كەشەك شەكتى سەرىكتەستىگى 2016 - جىلى تاشكەنساز قىستاعىندا قۇرىلعان. سەرىكتەستىك العاش قۇرىلعان كەزدە قيىنشىلىققا تاپ بولدى، مۇندا نەگىزىنەن جۇمىسشى قابىلداۋ وتە قيىنعا تۇسكەن ەدى. شارۋالاردى جۇمىلدىرۋ، تاربيەلەۋ جانە بىرنەشە جىل باۋلۋ ارقىلى قازىر قىستاقتا تەحنيكا تەتىگىن يگەرگەن، ٴتارتىپ - ٴتۇزىم تانىمى كۇشتى كيىم - كەشەك كاسىپتىك جۇمىسشىلارى تاربيەلەنىپ شىقتى، اسىرەسە، ايەلدەردىڭ ەڭبەك تانىمىندا وراسان زور وزگەرىس تۋىلدى.

قىستاق تۇرعىنى ٴازىم تۇرعان كەزىندە كەدەي وتباسى ەدى، 2020 - جىلى قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ دەم بەرۋىندە ول قىستاقتاعى ٴبىر كيىم - كەشەك زاۆودىندا جۇمىس ىستەپ، ەكى جىلعا جۋىق ۋاقىتتا كاسىپتىك جۇمىسشىدا بولۋعا ٴتيىستى شارتتى تولىق ازىرلەدى. وتباسىنا ٴتان جەردى اينالىمعا سالعان سوڭ كۇيەۋى سيىر بورداقىلاپ، قولى بوساعاندا سىرتقا شىعىپ، جۇمىس ىستەپ، اقشا تاپتى، وسىلايشا ەرلى - زايىپتى ەكەۋىنىڭ تاپقان اقشاسىمەن ولاردىڭ تۇرمىسى كورنەكتى جاقساردى. ٴازىم اسەرلى سەزىممەن بىلاي دەدى: «ەڭبەك ارقىلى اۋقاتتانىپ، باقىتتى تۇرمىسقا يە بولدىق، ەندىگارى بۇرىنعىداي تۇرمىس كەشىرگىم كەلمەيدى، پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ، اۋقاتتانۋىمىزعا كومەكتەسكەنىنە العىستان باسقا ايتارىم جوق».

قايتا كەدەيلەسۋدەن ساقتانۋدى اۋقىمدىق باقىلاۋ - تەكسەرۋ جانە كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرۋ ٴۇشىن توعىزتاراۋ اۋدانى قازىنالىق شىعىستىڭ %80 ىنەن استامىن حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىزداندىرۋ جانە جاقسارتۋعا جۇمساپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ، جۇمىستاندىرۋ، وقۋ - اعارتۋ، ەمدەۋ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ، بەيقۇت ٴۇي قۇرىلىسى سياقتى حالىق تۇرمىسىنا ٴتيىمدى ٴتۇيىندى ينجەنەريالاردى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتتى، اۋقىمدىق باقىلاۋ - تەكسەرۋگە، دەركەزىندە ساقتاندىرۋعا، كەدەيلەسۋدەن كۇنى بۇرىن ساقتاندىرۋعا، تۇتقيىل كەدەيلەسكەندەردى جەدەل سۇيەمەلدەۋگە، تۇبەگەيلى اداقتاۋدى ۇدايىلاندىرۋعا، ەرتە بايقاۋعا، ەرتە كىرىسۋگە، ەرتە كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋگە تاباندى بولىپ، «ٴۇش تۇردەگى وتباسىلارعا» كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىنە كەپىلدىك ەتىپ، ٴتۇيىندى تۇردە كومەكتەسىپ،ٴتۇيىندى وتباسىلارعا كومەكتەسىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ شاعىن سومالى سەنىمدى قارىز ساياساتى مەن تۇتىنۋ ارقىلى كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ شاراسىن مۇقيات تياناقتاندىرىپ، «ٴۇش تۇردەگى وتباسىلاردىڭ» قايتا كەدەيلەسپەۋىنە كەپىلدىك ەتىپ، «ەكىدەن تارىقتىرماۋ، ٴۇشتى قامتاماسىز ەتۋدى» جانە اۋىز سۋ حاۋىپسىزدىگىن شىنايى قامتاماسىزداندىرىپ، نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى، الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋدى ۇزدىكسىز جاقسارتىپ، نەگىزگى ەمدەلۋ، سالماقتى ناۋقاس قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسۋ سالىستىرماسىن بىردەي %100 كە جەتكىزدى.

اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق ەكونوميكاسىن ۇزدىكسىز، اقاۋسىز دامىتىپ، جاقسى اينالىم قالىپتاستىرۋ - قايتا كەدەيلەسۋدى بولعىزباۋداعى ەڭ پارمەندى كۇش. جاقىنعى جىلداردان بەرى توعىزتاراۋ اۋدانى 1 -، 2 -، 3 - كاسىپتەردىڭ توعىسپالى دامۋىن جەدەل ىلگەرىلەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن كاسىپ سالالاندىرىپ دامىتۋ تەبىنىن كۇشەيتىپ، تۇقىم ينجەنەرياسى، جۇڭگوشا ٴدارى ماتەريالدارى كاسىبىن وركەندەتۋ، مال شارۋاشىلىعى كىرىسىن ارتتىرۋ، جەمىس ورمانى كاسىبىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتۋ، سۋىق سۋدا بالىق باعۋ سياقتى بەس ٴىرى كاسىپ جۇلگەسىن العاشقى ساتىدا قالىپتاستىردى.

جالپى 2 ميلليارد يۋان قارجى قوسىلعان حۋاليڭ سيىر شارۋاشىلىعى، باۋ - باقشا ۋنيۆەرسالدى تۇلعاسى مەن جالپى 200 ميلليون يۋان قارجى قوسىلعان ۋو جين سيممەنتال سيىرىن وسىرۋدەن ۇلگى كورسەتۋ بازاسىن «تىزبەك ٴتۇيىنى» ەتكەن سويىس سيىر باعىمشىلىعىنىڭ، اسىل تۇقىمدى سيىر جەتىلدىرۋدىڭ تۇتاس كاسىپ تىزبەگى العاشقى قادامدا قالىپتاستىرىلىپ، 13 مىڭ 500 باس ساپالى ساۋىن سيىر ەنگىزىلىپ، اۋدان بويىنشا قوراداعى سيىر سانى 146 مىڭ 600 باسقا جەتتى، مۇنىڭ ىشىندە اسىل تۇقىمدى سيىر تۇتاس اۋدانداعى جالپى سيىر سانىنىڭ %79 ىن يەلەدى؛ جالپى 650 مىڭ يۋان قارجى قوسىلعان شينجيا ٴدارى كاسىبىنىڭ جۇڭگوشا تۋرامالى ٴدارى ٴوندىرۋ جەلىسىن «تىزبەك ٴتۇيىنى» ەتكەن جۇڭگوشا ٴدارى ماتەريالدارىن ەگۋ، مانەرلەۋ، ساتۋ، زات اينالىمى تۇتاس كاسىپ تىزبەگىنىڭ العاشقى ونىمدىلىگى كورنەكتىلەنىپ، جۇڭگوشا ٴدارى ماتەريالدارى ەگىستىك جەر اۋماعى 71 مىڭ 300 مۋعا جەتتى، مۇنىڭ ىشىندە جاڭادان كوبەيگەن ٴدارى ەگىمشىلىك جەر اۋماعى 48 مىڭ 300 مۋدان استى؛ جالپى 500 ميلليون يۋان قارجى قوسىلعان نارا بىنيۋان ٴسۇت ونىمدەرى كاسىبىن «تىزبەك ٴتۇيىنى» ەتكەن ٴسۇت ونىمدەرى تۇتاس كاسىپ تىزبەگى ىرىقتى ورىندى يەلەپ، ٴسۇت كاسىبى سەلبەستىك كووپەراتيۆى مەن وتباسى مال فەرمالارى 24 كە، ساۋىن سيىر باعىمشىلىعى وتباسىلارى 14 مىڭ 500 گە جەتتى؛ دىڭحاي، گۋبىنحى سياقتى اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى باستاماشى كاسىپورىنداردى «تىزبەك ٴتۇيىنى» ەتكەن ەرەكشە جۇگەرى، ساپالى ٴبيداي تۇتاس كاسىپ تىزبەگىنىڭ ٴونىمى كورنەكتىلەنىپ، اۋدان بويىنشا ەرەكشە جۇگەرى ەگىستىك جەر اۋماعى 41 مىڭ مۋعا، دۇمبە ٴبيدايدىڭ ەگىستىك جەر اۋماعى 175 مىڭ مۋعا، جىلىنا مانەرلەنگەن ٴبيداي 300 مىڭ تونناعا جەتتى؛ دۇنيە ٴجۇزى بويىنشا جاراتىلىستىق مۇرا ورنى  بولعان مەملەكەتتىك A4 دارەجەلى كورىنىس رايونى كولدەنەڭدى «تىزبەك ٴتۇيىنى» ەتكەن ساياحاتتىڭ تۇتاس كاسىپ جەلىسىنىڭ ەكونوميكالىق ونىمدىلىگى كورنەكتىلەنىپ، اۋدان بويىنشا قابىلداعان ساياحاتشى 4 ميلليون 510 مىڭعا، ساياحات كىرىسى 2 ميلليارد 413 ميلليون يۋانعا جەتىپ، نان كاسىبى، جابىسقاق جۇگەرى، ەرەكشە جەمىس ورمانى، سۋىق سۋ بالىعى سياقتىلاردى تىرەك ەتكەن تۇتاس كاسىپ تىزبەگى ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىلدى.

  شارۋالاردىڭ ەڭبەك ىستەۋ تانىمىندا اناعۇرلىم بۇرىلىس جاساۋ جانە ەڭبەك قابىلەتىن جوعارىلاتۋ ٴۇشىن توعىزتاراۋ اۋدانى دارىندى تاربيەلەۋ تەكشەسىن ارت - ارتىنان قۇرىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ قوسىنىن جەتىلدىردى جانە الۋەتتەندىردى. 340 ميلليون يۋان قارجى توپتاپ، 100 مىڭ شارشى مەترلىك  ەڭبەككۇش شوعىرلانعان كاسىپورىننىڭ ولشەمدەنگەن زاۆود ۇيلەرىن سالىپ، 3 مىڭ 533 ٴتۇرلى جۇمىستانۋ ورنىن ازىرلەپ، رەت سانى بويىنشا  اۋىل - قىستاقتاعى 41 مىڭ 900 ەڭبەككۇشتى باسقا ورىندا جۇمىستاندىردى؛ تەحنيك جۇمىسشىلار مەكتەبى قۇرىلىسىن جەدەلدەتىپ، كاسىپ اشۋعا تاربيەلەۋدى ورىستەتىپ، دانەكەرلەۋ، جۇڭگوشا بالكۇلشە جاساۋ سياقتىلاردى قامتىعان 247 تاربيەلەۋ كۋرسىن اشتى. جوعارى مەكتەپ بىتىرگەن وقۋشىلاردى نەگىزگى ساتىدا كاسىپ اشۋعا شابىتتاندىردى، 2021 - جىلى جوعارى مەكتەپ بىتىرگەن 61 وقۋشى نەگىزگى ساتىعا بارىپ، كاسىپ اشىپ، جوعارى مەكتەپ بىتىرگەن وقۋشىلاردىڭ ٴوز الدىنا كاسىپ اشۋ سالىستىرماسى %17.3 جوعارىلادى. اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكاسى جاعىندا ارناۋلى قىزمەتكەردىڭ قىستاقتى كوتەرمەگە الۋ مەحانيزمىن جالپىلاستىرىپ، جاڭادان 45 ارناۋلى عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرىن ۇسىنىس ەتىپ، اۋدان بويىنشا ارناۋلى  عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرىن 116 عا جەتكىزىپ، ارنايى  عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قىستاقتاردى كوتەرمەگە الىپ قىزمەت وتەۋىن تولىق جالپىلاستىردى. 

توعىزتاراۋ اۋدانى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ تابىستارىن بەكەمدەۋ مەن كۇشەيتۋدى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋمەن ٴونىمدى ۇشتاستىرىپ، جوعارىدان تومەنگە دەيىن ٴونىمدى ىلگەرىلەتۋ مەحانيزمىن قالىپتاستىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن اۋىل - قىستاقتىڭ دامۋىن جەبەپ، شارۋالاردىڭ كىرىسىن ارتتىرۋدى جەدەلدەتىپ، شارۋالاردى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ تابىستارىنان تولىق يگىلىكتەندىردى.