汉文 ىلە اقپارات تورابىنا حوش كەلدىڭىزدەر!
بازاردىڭ گۇلدەنىپ دۋمانعا شومۋىنىڭ سىرى
2022-05-10 18:39:51     كورىلىم:رەت كەلۋ قاينارى:تيانشان تورى  جاۋاپتى رەداكتور:گۇلدەن ماقسات قىزى

− وڭتۇستىك شينجياڭ اۋىل - قىستاق ەكونوميكاسىنا شولۋ (2)

انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى ليۋ دۇڭلاي، ميھىرگۇل ناسىر


  بازار دەگەنىمىز جارمەڭكە، بايىرعى ءارى جالپى بەتتىك تارالعان بازار فورماسى. جاسىل القاپقا جايعاسقان قالىڭ بازار وڭتۇستىك شينجياڭ اۋىل - قىستاقتارىنداعى باسىم كوپ تۇتىنۋ سۇرانىسىنىڭ جيناۋ - جونەلتۋ ورىندارىنا اينالدى، وڭتۇستىك شينجياڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدى ورىنداپ ءارى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ جولىندا ۇزدىكسىز ىزدەنىس جاساپ جاتقان بۇل تۇستا، بازار جاعدايىنىڭ قانداي بولۋى، ءىس جۇزىندە، جەرگىلىكتى اۋىل - قىستاق ەكونوميكاسى دامۋىنىڭ كورسەتكىشى ەسەپتى.

ءوز ەڭبەگىمەن كۇن كەشىرۋشىلەردى ەشقاشان جاتسىنعان ەمەس

  5 - ايدىڭ 4 - كۇنى ياركەن اۋدانى ىشقۇل اۋىلىنىڭ بازارى اشىلدى. بۇل وڭتۇستىك شينجياڭداعى كولەمى شاعىن قاراپايىم اۋىل - قىستاق بازارى، بازار جاۋاپتىسى ابدۇسامەت حالىق بازار قاقپاسىن ەرتەمەن اشىپ، ساۋداگەرلەردى قارسى الدى. جەمىس - جيدەك تولايىم ساتۋ ساۋداسىنان سىرت، ونىڭ ءبىر جىلداعى كىرىسىنىڭ دەنى ءار اپتانىڭ سارسەنبىسى اشىلاتىن بازارداعى جايما ورنىنىڭ جالاقىسى مەن سيىر، قويدى بازارعا كىرگىزۋ اقىسىنان كەلەدى.

  انە - مىنە دەگەنشە بازاردا ادامدار قايشالىسا باستادى. ەتىكشى ابليز سامەت مۇگەدەك اياعىن جيىستىرىپ ورنىعىپ وتىرىپ، تەرى شالعىشىن تارتىپ، ءبىر كۇندىك ساۋداسىن باستادى. اياق كيىم جاماۋ 5 يۋان، مايلاۋ 3 يۋان، وزىندىك قۇندى شىعارىپ تاستاعاندا، ءبىر كۇندە نەشە ون يۋان كىرىس كىرەدى. جانىنداعى 7 − 8 ەتىكشىنىڭ ءبارى قارتتار. ”باسقا بازارعا بارا المايمىن، وسىندا اپتاسىندا ءبىر رەت كەلىپ، ايىنا نەشە ءجۇز يۋان كىرىس كىرگىزەمىن، ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىزداندىرۋ قاراجاتىم دا بار“. جايراڭداي سويلەپ ەلدەردىڭ اياق كيىمىن مايلاپ وتىرعان ابليزدىڭ جۇزىنەن شاتتىق لەبى ەسەدى.

  وڭتۇستىك شينجياڭداعى كوپ ساندى اۋىل - قالاشىقتىڭ بارىندە بازار بار، تۇراقتى ساۋداگەرلەرى، از دەگەندە، 120دان اسادى، ۋاقىتتىق تيجاراتشىلاردىڭ سانى ءتىپتى مول. بازار − سيىسىمدىلىعى ەرەكشە كۇشتى ەكونوميكالىق فورما. بىرەۋ تۇرمىستا قيىنشىلىققا ۇشىراسا نەمەسە دەنساۋلىعى سەبەبىنەن ەڭبەكتەن، ەگىس جۇمىسىنان قالسا، بازارعا بارىپ 5 يۋان، 10 يۋان ۋاقىتتىق جايما ورنى اقىسىن بەرسە بولعانى، سۋ - سۋان ساتىپ، اياق كيىم جاماپ، ءبىر كۇندە نەشە ون يۋان كىرىس كىرگىزە الادى. بۇل ارا ءوز ەڭبەگىمەن كۇن كەشىرۋشىلەردى ەشقاشان جاتسىنعان ەمەس.

  ”شالعاي جەرلەردىڭ“ تاۋارلارىن دا بازاردان كەزدەستىرۋگە بولادى. ەلىمىزدىڭ ورتا، شىعىس بولىك وڭىرلەرىندە جىلىنا وندىرىلەتىن تريلليونداعان قول تەلەفون جاپسىرماسىنىڭ بولماشى عانا ءبىر ءبولىمى ىشقۇل اۋىلىنداعى 22 جاستاعى ءبىر قىز بالانىڭ ارمانىن جۇزەگە اسىرۋىنا دەم بەرۋدە. باھارگۇل مامەت ءبىر اپتانىڭ 6 كۇنىندە ۇقساماعان اۋىل - قالاشىقتىڭ بازارىنا بارادى. ول جول بويىنا شاعىن ۇستەل قويىپ، ۇستەلدىڭ ۇستىنە قاريدار شاقىرۋعا ەلەكتروندى كەرناي قويىپتى.

  قول تەلەفون جاپسىرماسىن جاپسىرۋ ونەرىن 3 كۇندە ۇيرەنىپ العان باھارگۇل زاتتارىن قاشقاردان كىرگىزەدى، جاپسىرعىنى، تەلەفون قابىن 5 يۋانعا ساتسا، جاپسىرىپ بەرگەنى ءۇشىن تاعى 5 يۋان الادى. ول كۇنىنە 50 جاپسىرما جاپسىرادى، پايداسى 300 يۋاننىڭ توڭىرەگىندە. ”ەندى باستاپ ىستەدىم، ءار بازارعا ۋاقىتتىق جايما ورىن اقىسىن تاپسىرامىن، كەي جەرلەردە كۇندىك ورىن اقىسى 10 يۋان، كەي جەرلەردە 20 يۋان. ءبىراز اقشا جيىپ تورت دۇكەنىن اشسام با دەيمىن“. بازاردا جاستاردىڭ شارۋاشىلىق قۇرۋى ءبىرشاما وڭاي. اشىق ۇلگىدەگى، شارتى تومەن ەكونوميكا فورماسى جوعارى شەبەرلىگى جوق تالاي جاي ادامعا ءوز ەڭبەگىمەن كۇن كەشىرۋ تۇعىرىن ازىرلەدى.

  ”بازاردا نەشە مىڭ جايما ورنى بار، ءار جايما ءبىر وتباسى ادامىنىڭ كۇن كورىسىن بەلگىلەيدى“، - دەدى 5 - ايدىڭ 5 - كۇنى ونسۋ اۋدانى باۋدي جالپىلىق اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى ساۋدا بازارىنىڭ جاۋاپتىسى ابدۇكەرام ابليميت، - ”بازار ونسۋ اۋدان قالاشىعى مەن توحۇلا اۋىلىنىڭ تۇيىلىسكەن جەرىندە، سەنبى بازارىنا كۇنىنە 20 مىڭ ادام كەلىپ - كەتەدى، زاتى ارزان بولعاندىقتان، ساۋداگەرلەر مەن تۇرعىندار ءۇشىن بىردەي ماڭىزدى“. ول ەكونوميكالىق قيىنشىلىعى بار 50 نەشە ساۋداگەردىڭ جايما ورنى اقىسىن كەشىرىم ەتىپ كەلەدى.

اۋىل - قىستاقتاعى كۇشتى سۇرانىسقا ارقاۋ بولدى

  وڭتۇستىك شينجياڭدا تولىسقان بازارلار نەگىزىنەن ورتالىق قالالارداعى ۇلكەن بازار، قاتىناس تورابى وڭىرلەرىندەگى ورتالىق بازار، جاي اۋىل - قىستاقتارداعى بازار بولىپ 3 تۇرگە بولىنەدى.

  قاشقار قالاسىنداعى ”ءدوڭبازاردىڭ“ رەسمي اتاۋى ”قاشقار ورتا، باتىس ازيا حالىقارالىق ساۋدا بازارى“، مۇندا 2851 تۇراقتى ساۋداگەر بار، دۇكەندەرگە توڭىرەكتەگى ورتا، باتىس ازيا ەلدەرىنىڭ ءار قيلى تاۋارلارى جينالعان. ”قازىر بازار جاڭا ورىنعا كوشىپ كەلدى، قالىپتى جىلدارى بازاردىڭ جىلدىق ساۋدا سوماسى 800 ميلليون يۋاننان ءبىر ميلليارد يۋانعا جەتەدى“، - دەدى بازار جاۋاپتىسى يۋە شاۋكاڭ.

  قان جولدارداعى ارنايى بازارلار دا گۇلدەنگەن. مارالباسى اۋدانى ساربۇيا قالاشىعىنىڭ سيىر، قوي بازارى اقسۋ، حوتان، قاشقار ايماقتارىنىڭ ارالىعىندا، وڭتۇستىك شينجياڭداعى ەڭ ءىرى ءتىرى مال ساۋدا بازارلارىنىڭ ءبىرى. ”ساۋدا كۇسەت ماۋسىمداردا بازار كۇنىندەگى اقشالاي ساۋدانىڭ مولشەرى شامامەن 60 ميلليون يۋان، سايابىر ماۋسىمداردا دا 20 ميلليون يۋاننان 30 ميلليون يۋانعا جەتەدى“، - دەدى بازاردىڭ جاۋاپتىسى لي يۇيفىڭ، - ”ۇكىمەت بازاردى قاتىناسى كەپتەلىستى ساربۇيا قالاشىعىنىڭ ورتالىعىنان وسى اراعا كوشىرىپ، نەگىزدىك قۇرىلعىلارىن جاقسارتقاننان كەيىن ءبىزدىڭ باسقارۋىمىزعا تاپسىرىپ، بۇقاراعا بارىنشا قولايلىلىق تۋدىرىپ، بازاردىڭ گۇلدەنۋىن جەبەدى“.

  ءتىپتى دە كوپ بازارلار ءبىر اۋىلدى ورتالىق ەتە وتىرىپ توڭىرەككە اسەر ەتەدى، ياركەن اۋدانى ىشقۇل اۋىلىنىڭ بازارىندا اس - سۋ اۋماعى، كيىم - كەشەك اۋماعى، كوكونىس اۋماعى، ءتىرى مال اۋماعى سياقتىلار ايقىن ءبولىپ ورنالاستىرىلعان، ءارقايسى تۇراقتى ساۋداگەردىڭ بارىندە ءورت ءسوندىرۋ، ورتتەن ساقتانۋ جابدىقتارى بار. ”بۇرىنعىدان وزگەرىس كوپ، ءبىز نىسان قارجىسى ارقىلى بازاردىڭ قاتتى قۇرىلعىلارىنىڭ دارەجەسىن جوعارىلاتىپ وزگەرتىپ سالدىق، ونان مەردىگەرلىككە شاقىرۋ ارقىلى باسقارۋ ءىسىن جۇرگىزەتىن كاسىپورىن ەنگىزدىك“، - دەدى ىشقۇل اۋىلىنىڭ ورىنباسار باستىعى لۇي پىڭ.

  جاقىنداعى جىلداردان بەرى ۇكىمەتتىڭ نىسان قارجىسىنىڭ قولداۋىندا، وڭتۇستىك شينجياڭداعى بازارلاردىڭ نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنىڭ دارەجەسى جالپى بەتتىك جوعارىلاپ، تاۋار مەن قىزمەت وتەۋ تۇس - تۇستان وسى اراعا شوعىرلانىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ ماڭىزدى ءبىر بۋىنىنا اينالىپ، ساۋداگەرلەر مەن شارۋالاردىڭ كۇشتى سۇرانىسىنا ارقاۋ بولدى.

  ءار ادام بازاردان وزىنە ۇيلەسەتىن تۇتىنۋ اۋماعىن تابا الادى. اۋىل - قالاشىقتارداعى بازار اپتاسىنا ءبىر كۇن اشىلادى، باسقا ۋاقىتتاردا بازار باسقارۋشى جاق ورتا تازالىعىن قالپىنا كەلتىرۋمەن قاربالاستايدى، ال قىستاق تۇرعىندارى بازار كۇنىن كۇتەدى. بازار كۇنىندەگى تۇتىنۋدىڭ ەرەكشە جوعارى بولۋى − بازار مەن قالاداعى ساۋدا سارايلارىنىڭ اراسىنداعى ەڭ زور ايىرماشىلىقتاردىڭ ءبىرى.

  ”ايەلدەر اقشانى كوپ جۇمسايدى، وزىنە كەرەكتىنى ساتىپ العاننان كەيىن، ۇيىندەگىلەرگە ساتىپ الادى“، - دەدى ابدۇسامەت: ”ەرلەر بازاردا نە ازىراق اقشا جۇمساپ كاۋاپ سياقتىلاردى جەيدى، نە كوپ اقشا جۇمسايدى، ولار سيىر، قوي اۋماعىنا بارىپ ءبىر اينالسا، نەشە مىڭداعان، ون مىڭداعان اقشا جۇمسالادى دەگەن ءسوز“.

  بازاردا ساۋداگەرلەر از پايدامەن كوپ ساتادى، سيىر، قوي سياقتىلاردان سىرت، باسقا باسىم كوپ ساندى تاۋارلار مەن قىزمەت وتەۋلەر وتە ارزان. كەدەيلىكتەن جاڭا ارىلعان وڭتۇستىك شينجياڭدا بازار اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كىرىس ارناسىن كوبەيتىپ، تۇرمىستىق وزىندىك قۇندى تومەندەتەتىن شەشۋشى تۇعىرعا اينالدى. كوپتەگەن ساۋداگەر ناعىندا شارۋالار، ولار ”تيجاراتشى“ مەن ”تۇتىنۋشى“ اراسىندا ەپتىلىكپەن رول اۋىستىرىپ وتىرادى.

  اكپار سالاي قاشقار قالاسى اۋات اۋىلى امانلا قىستاعىنىڭ شارۋاسى، 7. 2 مۋ ەگىستىك جەرگە ءبيداي مەن ۇلكەن اتىزدىق كوكونىستەر ەككەن. ءار جىلدىڭ 3 - ايىنان 5 - ايىنا دەيىن، ول ءار اپتانىڭ 4 كۇنىندە بازارلاردا ءوزى وسىرگەن المۇرت، شيە، روزا گۇلى سياقتىلاردىڭ كوشەتىن كوتەرىپ ساتادى، تاعى ءبىر ءبولىم كوكونىسىن دە بازاردا ساتادى.

  ”كۇنىنە ورتا ەسەپپەن 800 يۋاننىڭ كوشەتىن ساتامىن، جاقسى كەزدە 2000 يۋانعا جەتەدى“. قاشقار قالاسى جاڭا وستەڭ اۋىلىنىڭ بازارىندا اكپاردىڭ كىرىسى اجەپتاۋىر. ءوز اتىزىندا وسىرگەن جەرگىلىكتى ونىمدەردى ساتاتىن كوپتەگەن شارۋالار سياقتى اكپار ءوزىنىڭ ادام كۇشى وزىندىك قۇنىن شىعىن رەتىندە ەسەپتەمەيدى، سوندىقتان ساتقان اقشاسى پايداعا ەسەپ. سونىمەن بىرگە ونىڭ ءوزى دە تۇتىنۋشى، 3 دوڭگەلەكتى ارباسىنىڭ جاقتاۋىنا ىلىنگەن ”ەرلەردىڭ تاماشا اياق كيىمى“ دەپ جازىلعان قوراپتاعى اياق كيىمدى ول جاقىن ماڭداعى جايمادان ساتىپ العان.

  استىق، ماي جايماشىسى تۇرسىن تۇردىنىڭ تيجارات سوماسى نەشە ءجۇز يۋاننان مىڭ يۋانعا دەيىن بولعانىمەن، استىق، مايدى سىرتتان كىرگىزۋ كەرەك، وزىندىك قۇنىن شىعارىپ تاستاعاندا، پايداسى 100 يۋان. ولاردىڭ ءبىر ورتاقتىعى بارلىعى دا زيان شەكپەيدى. زيان بولماسا، ىستەي بەرۋگە بولادى؛ تاباندىلىقپەن جالعاستىرۋدان تۇرمىس جاقسارا تۇسەدى.

باسەكە زامانىنداعى گۇلدەنۋ بەتالىسى

  قازىر ەكونوميكانىڭ جاڭا كۇيلەرىنىڭ گۇلدەنۋى مەن اۋىل - قىستاق تۇرمىس، ءوندىرىس تاسىلىندەگى بۇرىلىسقا ىلەسە، بازاردا وراي مەن سىن - سايىس قاتار تۋىلۋدا. ”ءبىزدىڭ اۋىل اۋدان قالاشىعىنا وتە جاقىن بولعاندىقتان، كوپتەگەن ادام تىكەلەي اۋدان قالاشىعىنا بارىپ اقشا جۇمسايدى“، - دەدى ابدۇسامەت.

  ونسۋ اۋدانى باۋدي جالپىلىق اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى ساۋدا بازارىنىڭ ساۋداگەرى ايشامگۇل اۋىت ساۋدا بازارىنىڭ اۋدان قالاشىعىمەن كورشىلەس بولعاندىعىنا قاپالانادى. ”مەن كيىم - كەشەك ساتامىن، ءبىراق ينتەرنەتتەگى ساۋدامەن باسەكەمىز وتە قيان - كەسكى، جەدەل جولدامالار توتە ۇيلەرىنە جەتكىزىلەدى“. زات تاسىمالى مەن ەلەكتروندى ساۋدانىڭ تومەنگە تۇسۋىنە ىلەسە، قالاعا جاقىن بازارلارداعى كەيبىر تۇردەگى بۇيىمداردىڭ تيجاراتى ءتىپتى دە كوپ سىن - سايىسقا ۇشىراپ وتىر، دەي تۇرعانمەن، اس - سۋ جاعى ورنىقتى بولىپ كەلەدى.

  اۋدان قالاشىعىنان الىستاۋ جەردەگى اۋىل - قىستاق بازارلارى دا اۋىل - قىستاق كاسىپ سالاسى قۇرىلىمى رەتتەلۋىنىڭ ىقپالىنا ۇشىراۋدا. قاشقار قالاسى جاڭا وستەڭ اۋىلىنىڭ بازارىندا ايەلدەردىڭ كيىمى جالپى بەتتىك 40 جاستان جوعارعىلاردىڭ ۇلگىسىندە. ”قازىر جاستار تۇگەلدەي سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەگەندى ۇناتادى دا، كيىمدى تىكەلەي قالادان ساتىپ الادى، سوندىقتان مەن وسىنداي رەتتەۋ جۇرگىزدىم“، - دەدى ساۋداگەر ريزۋانگول قۇربان، - ”دەگەنمەن ساۋدا بىرتىندەپ جاقسارىپ كەلەدى، بۇرىن ادامدار مەرەكە - مەيرامداردا عانا كيىم ساتىپ الاتىن، قازىر جايشىلىقتا دا ساتىپ الادى. مەن بازاردا 5 كۇن ساۋدا ىستەگەندە، كۇندىك ساتۋ سومام ورتا ەسەپپەن 2500 يۋاننان اينالادى“.

  كەيبىر تۇردەگى بۇيىمداردىڭ بازارداعى ساۋداسى السىرەۋدە، ال كەيبىر جاڭا تۇرلەر تىڭنان جارىققا شىعۋدا. ايشامگۇلدىڭ باعاسى 100 يۋان توڭىرەگىندەگى كيىمدەرىنىڭ ساۋداسى ەلەكتروندى ساۋدانىڭ قىسىمىنا بىرتىندەپ ۇشىراپ جاتقاندا، باعاسى 65 مىڭ يۋاندىق وسىمدىك قورعايتىن ۇشۋ اپپاراتى ساربۇيا قالاشىعىنىڭ سيىر، قوي بازارىندا قارا كورسەتە باستادى. ”اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دارەجەسىن كوتەرۋدىڭ وسى جاعىندا سۇرانىسى بار. ءبىز قاريدارلارىمىزعا تەگىن ۇيرەتەمىز، كۇنىنە 1000 مۋ جەرگە ۇشاتىن بۇل اپپارات كولەمدەنگەن، وسىزاماندانعان اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ وسىمدىك قورعاۋىنا وتە باپ كەلەدى“، - دەدى ساتۋشى ابدوللا عاني.

  اۋىل - قىستاقتاعىلاردىڭ ساتىپ الۋ قۋاتى ۇزدىكسىز جوعارىلاۋدا، 2021 - جىلى اۆتونوميالى رايوننىڭ حالىق شارۋاشىلىعى مەن قوعامدىق دامۋ ساناعى مازمۇنداماسىنداعى ساندى مالىمەتتە كورسەتىلۋىنشە، 2021 - جىلى بۇكىل رايونداعى اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق قولداعى كىرىسى 15 مىڭ 575 يۋان بولىپ، 2016 - جىلداعىدان 5391.82 يۋان ارتقان، اۋىل - قىستاقتارداعى تۇتىنۋ بۇيىمدارىنىڭ بولشەك ساتۋ جالپى سوماسى 49 ميلليارد 116 ميلليون يۋان بولىپ، 2016 - جىلداعىدان 23 ميلليارد 440 ميلليون يۋان ارتقان. ”2018 - جىلى اۋىلىمىزدىڭ جان باسىندىق تازا كىرىسى 7481 يۋان بولاتىن، 2021 - جىلى 13 مىڭ 79 يۋانعا جەتىپ، 5600 يۋانعا تاياۋ ارتتى“، - دەدى لۇي پىڭ، - ”شارۋالار قولىنا اقشا تۇسكەننەن كەيىن، ءىشىپ - جەۋگە، كيىم كيۋگە اقشاسىن قياتىن بولدى، ىستەگىسى كەلەتىن ىستەرى دە بارعان سايىن مولايدى“.

  ”مىناۋ جاقسى وتپەيدى، اناۋ جاقسى وتەدى دەگەن كوپ قيىن ماسەلە ەمەس، وتپەگەنىن باسقا زاتقا اۋىستىرامىن، ەڭ ماڭىزدىسى، بازارعا كەلۋىم قولايلى بولدى، حىسۋان تەكسەرۋ ناتيجەسىن بارلىق جەر تۇگەل تانيدى، زات كىرگىزۋ دە قولايلى“، - دەدى ونسۋ اۋدانىنداعى شارۋا مامەتجان ءومار، - ”مەن كوشەت پەن جەمىس ساتامىن، بۇرىن ءبىر اپتادا 2 بازارعا بارسام بولدى قاتتى شارشايتىنمىن، قازىر 6 بازارعا قينالماي بارامىن، كوپشىلىكتىڭ بارىس - كەلىسى قولايلىلاندى، بازارلاردا ادام سەڭدەي سوعىلىسادى، بۇل جاقسى، ادام بولماسا كىممەن ساۋدا جاسايسىڭ“؟