رەداكتوردان： شينحۋا اگەنتتىگى جۋىقتا «شي جينپيڭنىڭ مادەنيەت ىنتا - ىقىلاسى» اتتى ادەبي حابار جاريالاپ، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ شەكسىز بەرىك مادەنيەت سەنىمىن جانە مادەنيەتكە تەرەڭ ىنتا - ىقىلاسىن ايگىلەپ، قوعامداعى ٴار سالانىڭ قىزۋ اڭىسىن قوزعادى. بۇگىننەن باستاپ شينحۋا اگەنتتىگى «شي جينپيڭنىڭ مادەنيەت ىنتا - ىقىلاسى» تاقىرىبىندا ايدار اشىپ، جەلىلەس حابار ۇسىنىپ، باس شۋجي شي جينپيڭ قامقورلىق جاساعان مادەنيەت تۇلعالارىنا، كوڭىل بولگەن مادەنيەت ىستەرىنە قايتالاي تىلشىلىك جاساپ، جاندى دا جاتىق اڭگىمەلەر ارقىلى مەيىرگە تولى ەستەلىكتەردى ەسكە سالىپ، قويۋ سۇيىسپەنشىلىككە تولى تاپسىرمانى پىسىقتاپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ مادەنيەت تامىرىن قورعاۋدىڭ تاريح سانالىلىعى مەن مادەنيەت سەنىمىن ونان ارى بەكەمدەيدى.

2021 - جىلى 3 - ايدىڭ 24 - كۇنى تۇستەن كەيىن فۋجوۋدا قىزمەت تەكسەرىپ جۇرگەن باس شۋجي شي جينپيڭ 3 دۇكەن، 7 كوشە تاريحي مادەنيەت كوشە اۋماعىن ارالادى، بايىرعى قالا دۋمانعا بولەندى.

«ٴداستۇرلى كوشە اۋماقتارىن ويداعىداي قورعاۋ، ەجەلگى قۇرىلىستاردى ويداعىداي قورعاۋ، مادەني ەسكەرتكىشتەردى ويداعىداي قورعاۋ قالانىڭ تاريحىن جانە مادەنيەت تامىرىن ساقتاۋ بولىپ تابىلادى. ەجەلگى قۇرىلىستارعا، بايىرعى ٴۇي - جايلارعا، بايىرعى كوشە اۋماقتارىنا ايالاپ قاستەرلەۋ سەزىمىمەن، قادىرلەۋ سەزىمىمەن قاراۋ كەرەك».

سويلەۋشىنىڭ شىنايىلىعى تىڭداۋشىنى تەبىرەنتتى.

باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ وسى بايىرعى كوشەگە قورعاۋ ىقىلاسىن تانىتقانىنا دا 30 جىل ٴوتتى.

فۋجوۋدىڭ 3 دۇكەن، 7 كوشەسى «ليفاڭ ٴتۇزىمىنىڭ ٴتىرى قازىندىسى» دەپ اتالىپ، مىڭداعان جىلدارداعى تاريحي وزگەرىستەرگە كۋا بولىپ تۇر. وتكەن عاسىردىڭ 80 - جىلدارىندا قالانى اشۋ ورلەۋىنىڭ سوققىسىندا بۇل ارا ٴبىر مەزگىل حاۋىپتە قالىپ ەدى.

3 دۇكەن، 7 كوشەنىڭ سولتۇستىك جيەگىندە لين جۋەميننىڭ كونە تۇراعى قان بازاردا تىنىش مۇلگىپ تۇر. ونىڭ ەسىگىنىڭ الدىنداعى مادەني ەسكەرتكىش قورعاۋ قۇلىپتاسىنا اياق استىنان بادىرايتىپ «شاعىلسىن» دەگەن جازۋ جازىلدى.

قىسىلتاياڭ ساتتە ٴبىر رەتكى مادەني ەسكەرتكىشتەر قىزمەتى تۋرالى جۇمىس باسىندا ٴىس ٴبىتىرۋ ٴماجىلىسى لين جۋەميننىڭ كونە تۇراعىندا اشىلدى. سول كەزدە فۋجوۋ قالالىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭ ماجىلىستە قولما - قول ۇيعارىم جاسادى: «قولىمىزدا تۇرعان ەكەن، بۇكىل قالانىڭ مادەني ەسكەرتكىشتەرىن ويداعىداي قورعاپ، قالپىنا كەلتىرىپ، پايدالانىپ، ولاردى بۇلدىرىلۋدەن ساقتاپ قانا قويماي، ابىرويىن دا اسىرىپ، كەيىنگى ۇرپاققا جالعاستىرۋىمىز كەرەك».

«شاعۋدان» «جوندەۋگە» دەيىنگى وزگەرىس قالانى باسقارۋشىنىڭ بولجامپازدىعى مەن باتىلدىعىن كورسەتتى.

«100 نەشە كۇندىك ۋاقىتتا بۇل ارانى شۇعىل جوندەدىك! كوپ وتپەي 3 دۇكەن، 7 كوشەدەگى باسقا تاريحي قۇرىلىستار دا ىلگەرىندى - كەيىندى جوندەلىپ، قورعاۋعا الىندى». ارادا تالاي جىل وتسە دە سول رەتكى مادەني ەسكەرتكىشتەردى «قۇتقارۋ ارەكەتى» فۋجوۋدىڭ مادەنيەت - تاريح مامانى لي حوۋۋيدىڭ ەسىندە كەشەگىدەي سايراپ تۇر، ول ىلعي دا باس شۋجي شي جينپيڭدى ەسكە الىپ: «ەگەر ول قورعاماعان، قولداماعان بولسا، 3 دۇكەن، 7 كوشە باياعىدا جوق بولار ەدى»! - دەيدى.

مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋعا قاتىستى ەرەجەنىڭ جاسالۋىن ىلگەرىلەتتى، مادەني ەسكەرتكىشتەر مەكەمەسى مەن ارحەولوگيا اترەتىن قۇردى، قالا قۇرىلىسى نىسانىن جوسپارعا العاندا، مادەني ەسكەرتكىش تاراۋلارىنىڭ تاڭبا باسۋىن تالاپ ەتتى... فۋجوۋداعى قىزمەتتەگى كەزىندە شي جينپيڭ سول جەردىڭ مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋدىڭ ۇزاق ٴونىمدى مەحانيزمىن ورناتۋىنا نەگىز قالادى.

«مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋدىڭ ٴوز باسىنان تۇتاس قوعامنىڭ مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ تانىمىن جوعارىلاتۋعا دەيىن مادەنيەت قۇرىلىسى مەن ەكونوميكالىق قۇرىلىستى بىردەي ماڭىزدى دەپ قارادى، بۇل باس شۋجي شي جينپيڭ بىزگە قالدىرعان پاراسات پەن بايلىق بولىپ تابىلادى»، - دەدى فۋجيان ولكەلىك مادەني ەسكەرتكىشتەر مەكەمەسىنىڭ بۇرىنعى مەكەمە باستىعى جىڭ گوجىن. 30 نەشە جىل ٴوتىپ كەتتى، «قورعاپ قالۋدان» «جانداندىرۋعا» دەيىن 3 دۇكەن، 7 كوشە سىندى جاندى مۇرا جاڭا ومىرشەڭدىگىن قاۋلاتتى.

3 دۇكەن، 7 كوشەگە بارساڭىز، اق قابىرعا، قاراكوك كەرپىشتەر، قايقايما دودەگە، قايقى بۇرىشتار پروپكا ورنەگى، ماي قاعاز كۇندىك، شوۋشان تاسى سياقتى حالىقتىق ونەركاسىپ كۇيلەرىمەن ٴوزارا ايشىقتالىپ تۇرعانىن بايقايسىز؛ ەجەلگى قۇرىلىستار ٴبىر - بىرىنە جالعاسىپ، نەگىزگى تاقىرىپتىق مۇراجايلار، جەرگىلىكتى تەاتر قويىلىمدارى مەن ايگىلى ادامداردىڭ حيكايالارى، ميڭ، چيڭ داۋىرىندەگى قۇرىلىستار ٴبىر - بىرىمەن جاقىن جاناسىپ تۇر... «ەجەلگى قۇرىلىستار + بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى» ەرەكشە مادەنيەت ساياحاتىن تۇلعالاپ، 3 دۇكەن، 7 كوشە قورعاۋ بارىسىندا «جانداندىرۋ» رولىن اتقارىپ، ومىرشەڭدىك كۇشىن ۇزدىكسىز قاۋلاتۋدا.

«تەرەزەنىڭ سىرتىنداعى قارا ورىك اعاشىنىڭ اراسىنان اي ساۋلەسى سەبەلەپ، ٴبىرىن - ٴبىرى اجارلاندىرىپ تۇر...» جاسى جەتپىستەن اسقان چىن يۇڭجيان فۋجوۋداعى 3 دۇكەن، 7 كوشەنىڭ ەرىكتى ٴتۇسىندىرۋشىسى. ٴتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن لين جۋەميننىڭ بايىرعى تۇراعىنان باستاۋدى ۇناتاتىن ول شىت جاڭا ورنالاستىرىلعان كورمە زالىنىڭ ىشىندە ساياحاتشىلارعا «كەلىنشەگىمە جازىلعان حات» دەگەن ولەڭدى قويۋ سۇيىسپەنشىلىكپەن مانەرلەپ وقىپ بەرۋشى ەدى.

«پروەكتورمەن قابىرعاعا تۇسىرىلگەن كورىنىس ۇزىكتەرى ساياحاتشىلاردى ىشىندە جۇرگەندەي سەزىمگە بولەپ، كوپتەگەن ادامنىڭ جانارىن جاسقا تولتىردى»، - دەدى چىن يۇڭجيان، - «لين جۋەمين بايىرعى تۇراعىنداعى كورمە دەڭگەيىنىڭ جاپپاي جوعارىلاۋى 3 دۇكەن، 7 كوشە مادەني مۇرالارىن قورعاۋدا كۇش جالعاۋ بولىپ تابىلادى». جوندەۋ مەن قورعاۋ مادەني ەسكەرتكىش بايىرعى قۇرىلىستاردىڭ ٴومىرىن ۇزارتادى؛ مادەنيەت ٴداستۇرى ٴبىر ۇلتتىڭ جانىن نارلەندىرەدى.

«شەتەلدە تۇرىپ قايتا ورالعان كوپتەگەن ادامدار 3 دۇكەن، 7 كوشەگە ارنايى كەلىپ ارالاپ قايتادى». 3 دۇكەن، 7 كوشەدە تۋىپ - وسكەن چىن يۇڭجياننىڭ بۇل اراعا تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىگى بار، ول: «مەن كىشكەنتايىمنان لين زىشۇي، شىن باۋجىن سياقتى ارداگەرلەردىڭ اڭگىمەلەرىن ەستىپ ەرجەتتىم، <مەملەكەتكە پايدالى بولسا ٴومىرىمدى ارناۋعا پەيىلمىن، جەكە باسىمنىڭ پايدا - زيانىنا بولا تايساقتامايمىن> دەيتىن ۇلتتىق ۇجدان مەنى جىگەرلەندىرىپ كەلەدى. قازىر مەن وسى بايىرعى قۇرىلىستاردىڭ اراسىندا تۇرىپ، ولاردىڭ اڭگىمەلەرىن ايتىپ، سەنىمىم ونان ارى ارتىپ، قايراتىم تاسقىنداي ٴتۇستى».

20 جىلدىڭ الدىندا شي جينپيڭ ۇسىنىس بويىنشا «فۋجوۋداعى بايىرعى قۇرىلىستار» دەگەن كىتاپقا العى ٴسوز جازعاندا بىلاي دەپ جازادى: «بايىرعى قۇرىلىستاردى ويداعىداي قورعاۋ، مادەني ەسكەرتكىشتەردى ويداعىداي قورعاۋ دەگەنىمىز تاريحتى ساقتاۋ، قالانىڭ مادەنيەت تامىرىن ساقتاۋ، تاريحي مادەنيەتتەگى ايگىلى قالانىڭ ٴپىشىنسىز تاماشا ٴداستۇرىن ساقتاۋ بولىپ تابىلادى»...

زامان زىمىراپ وتكەنىمەن ىنتا - ىقىلاسى ٴباز - باياعىسىنداي.

گۋاڭجوۋدىڭ يۇڭچيڭفاڭىندا ساپاردا بولعاندا بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: «قالا جوباسى مەن قۇرىلىسىندا تاريحي مادەنيەتتى قورعاۋعا بارىنشا ٴمان بەرىپ، وڭاي ولجاعا ۇمتىلماۋ، جاپپاي شاعۋعا، جاپپاي سالۋعا بوي ۇرماۋ كەرەك»؛

بەيجيڭنىڭ حۋتۇڭدارىنا بارىپ «كونە قالا رايونىن جاڭالاۋدى، دارەجەسىن كوتەرۋدى تاريحي جۇرتتاردى قورعاۋمەن، تاريحي مادەنيەت جۇلگەسىن ساقتاۋمەن ۇشتاستىرۋ كەرەكتىگىن» العا قويدى؛

پيڭياۋ بايىرعى قالا قورعانىنا شىعىپ، «تاريحتان يمەنۋدى، مادەنيەتتەن يمەنۋدى، ەكولوگيادان يمەنۋدى» تالاپ ەتتى؛

...

باس شۋجي شي جينپيڭ قاشاندا تاريحي مادەنيەتكە قويۋ سۇيىسپەنشىلىگىن ساقتاپ، قاشاندا بايىرعى كوشەلەردى، بايىرعى قالالاردى قورعاۋعا ايرىقشا ٴمان بەرىپ، ۇلت مادەنيەتىنىڭ ٴتۇپ تامىرىن قورعادى.

«تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتتىڭ جالعاستىرۋشىسى بولۋ»، «جۇڭحۋا ۇلتى نەشە مىڭ جىلدىق تاريحتا جاراتقان جانە جالعاستىرعان جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تامىرى جانە جانى»، «دارقان دا شۇرايلى جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ٴداستۇرلى مادەنيەتى ٴبىزدىڭ دۇنيە مادەنيەت تولقىنىندا نىق قادام تىرەپ تۇرۋىمىزدىڭ نەگىزى».

ٴبىر كوشەنى ساقتاپ قالۋدان ٴبىر قالانى قاستەرلەۋگە دەيىن، ودان ارى ٴبىر مەملەكەتتى باسقارۋعا دەيىن باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ كوڭىلىندە مادەنيەت ىنتا - ىقىلاسى وتباسى ىسىمەن، مەملەكەت ىسىمەن، الەم ىسىمەن توعىستى، تاريحي جاۋاپكەرشىلىك كەشەگىمەن، بۇگىنمەن جانە ەرتەڭمەن ساباقتاستى.

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 16 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى (تىلشىلەر جياڭ شياۋ، شۇي شۋە - ي، باۋ يۇيحان)