− 7 - كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى جونىندە تولعانىس (2)
انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى گو ليڭ
ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىن جولداۋى جۇرت نازارىن جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىنە ونان ارى اۋدارا ءتۇستى.
بۇگىنگى تاڭدا، دۇنيە جۇزىندە 100 جىلدا بولماعان وزگەرىس جەدەل قۇبىلىپ، جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى قايتالاپ، سوزىلىپ، ءىرى ەلدەر قارىم - قاتىناسى تەرەڭدەي رەتتەلدى... بۇلار كەزەكتە ادامزات قوعامى ءدوپ كەلىپ وتىرعان قيىن ماسەلەلەر مەن سىن - سايىستار. ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ 7 - كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىنە جولداعان ماڭىزدى قۇتتىقتاۋ حاتى بىزگە ۋاقىت جانە كەڭىستىك تۇرعىسىنان جۇڭگونىڭ شينجياڭىنىڭ بولاشاق دامۋىنىڭ كوورديناتاسى مەن ورنىن ايقىن ۇعىندىردى. ايتىپ - ايتپاي، شينجياڭ جۇڭگو مەن ازيا - ەۆروپا وڭىرىندەگى ەلدەردىڭ ۇلاسۋ - تۇتاسۋىن، ءوزارا ءتيىمدى سەلبەستىگىن، بىرگە دامۋىن جەبەپ، بەلسەندى ناتيجەگە قول جەتكىزۋدە.
”ۋاقىت“ − شينجياڭنىڭ 70 نەشە جىلدىق دامۋ اۋقىمىن باستان كەشىرۋدەگى ۋاقىت ولشەمى.
”كەڭىستىك“ − شينجياڭنىڭ شىعىسپەن بىرلەسىپ، باتىسقا شىعارۋداعى وزگەشە وڭىرلىك ورىن باسىمدىعىنىڭ كەڭىستىكتىك ورنى.
قازىر شينجياڭ ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ ۇلى باستاماسىندا ماڭىزدى رول اتقارىپ وتىر، ول جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىنىڭ وزەكتى رايونى سانالادى. بۇگىنگى شينجياڭ ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى شەبى، ونان دا ماڭىزدىسى، ەسىك اشۋدىڭ بيىك تۇعىرى بولىپ تابىلادى.
كوپىر بولدى، توراپ بولدى، ونان دا ماڭىزدىسى، بولاشاقتىڭ كىلتىن ۇستادى
”بۇگىنگى دۇنيە جۇزىندە حالىقارالىق جاعدايداعى تەرەڭ وزگەرىستەر ’ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى‘ بىرگە قۇرۋ باستاماسىنىڭ وزەكتى باسىمدىعىن اناعۇرلىم كورنەكتىلەندىرە ءتۇستى“. وسى كەزەكتى كورمەنىڭ نەگىزگى قوناق ەلى رەتىندە، قازاقستان كورمەگە جوعارى دەڭگەيدە قاتىناستى، توقايەۆ زۇڭتۇڭ اشىلۋ سالتىندا جانە تيانشان تالقى مىنبەرىندە بەينە ەكران ارقىلى لەكسيا سويلەپ، كورمەگە جوعارى باعا بەردى.
قازاقستان − ورتا ازياداعى ءىرى ەل، سونداي - اق جۇڭگونىڭ باتىس سولتۇستىگىندەگى ماڭىزدى كورشىسى جانە جان - جاقتى ستراتەگيالىق سەرىكتەسى، سونىمەن بىرگە ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋدى ەڭ ەرتە قولداعان جانە وعان ات سالىسقان مەملەكەت، جۇڭگونىڭ شينجياڭىنىڭ ەڭ ۇلكەن ساۋدا سەلبەستىك سەرىكتەسى. ءتوراعا شي جينپيڭ 9 جىلدىڭ الدىندا ورتا ازياعا ساپارلاي بارعاندا، ”جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋىن“ بىرگە قۇرۋ باستاماسىن العاش رەت قازاقستاندا ورتاعا قويىپ، ناتيجەدە ەكى ەل ءجىبى ۇزىلمەس ”جىبەك جولى سۇيىسپەنشىلىگىن“ ورناتقان. مىنە وسىنداي بەرىك بايلانعان سۇيىسپەنشىلىك بولعاندىقتان دا، قازاقستان جۇڭگوعا ايرىقشا ءمان بەرەدى، جۇڭگونىڭ شينجياڭىنا ءتىپتى دە ءمان بەرەدى. توقايەۆ شينجياڭدا وتكىزىلەتىن جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىنىڭ حالىقارالىق ساۋدا تۇعىرىنا اينالعاندىعىن، ءار ەلدىڭ ەكسپورتىنا اناعۇرلىم كەڭ وراي ازىرلەگەندىگىن ايقىن ءبىلدىردى.
بۇل جالعىز قازاقستان جاقتىڭ عانا قۇپتاۋى ەمەس. تاعى ءبىر نەگىزگى قوناق ەل بولعان ۆەنگريا جۇڭگومەن ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ سەلبەستىك حۇجاتىنا قول قويعان العاشقى ەۆروپا مەملەكەتى بولعاندىعىن ايرىقشا ماقتانىش ەتەدى. ۆەنگريانىڭ زۇڭليى وربان لەكسياسىندا اناعۇرلىم تىعىز ەۆروپا - ازيا سەلبەستىگىن ورناتۋعا ۇندەدى جانە قۋزادى. بۇل ەۆروپا ەلدەرىنىڭ جۇڭگو − ورتا − ەۆروپا ۇلگىسى اياسىندا جۇڭگونىڭ شينجياڭىنىڭ شىعىس پەن باتىستىڭ سەلبەستىگىن جەبەۋدە اناعۇرلىم زور رول اتقارۋىن ءۇمىت ەتەتىندىگىن كورسەتتى.
وسى كەزەكتى كورمە جۇڭگو شينجياڭىنىڭ ازيا - ەۆروپانى تۇتاستىرۋى، كوپ جاقتى، ەكى جاقتى بارىس - كەلىستەردى جەبەۋى، كوپىرلىك، توراپتىق رولىن ساۋلەلەندىرۋى جونىندە ايرىقشا ءبىر اۋىزدى ورتاق تانىممەن ءوتتى. ”جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى ازيانىڭ ەۆروپا - ازيا وڭىرىندەگى ەلدەرمەن ەكونوميكالىق سەلبەستىگىن ءساتتى جەبەدى“، - دەدى شىعىس وڭتۇستىك ازيا ەلدەرى وداعىنىڭ باس حاتشىسى لين يۇيحۇي.
دۇنيە ءجۇزى بويىنشا تەڭىزدەن ەڭ الىس قالا ۇرىمجىدە وتكەن جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىنە بەرىلگەن بۇل باعانىڭ كورمەنى ۇيىمداستىرۋشى جاقتىڭ ءبىرى بولعان شينجياڭنىڭ ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋدا ماڭىزدى رول اتقاراتىندىعىنا بەرىلگەن ايقىن انىقتاما ەكەندىگى ءشۇباسىز.
ءبىر تريلليون يۋاندىق كەلىسىم - شارت جانە شينجياڭنىڭ كومەسكى كۇشى
جاسالعان كەلىسىم - شارتتىڭ جالپى سوماسى ءبىر تريلليون يۋاننان استى! ەسىك اشۋ، سەلبەسۋ 7 - كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىندەگى جۇڭگولىق، شەتەلدىك ايگىلى كاسىپورىندار مەن شينجياڭ كاسىپورىندارىنىڭ ورتاق تاڭداۋى بولدى. بۇل تاڭداۋ مول جەتىستىككە قول جەتكىزدى.
”ەكونوميكا - ساۋدا سەلبەستىگىنىڭ سۇبەلى جەتىستىكتەرى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىنىڭ ’شىعىس پەن باتىس قوس باعىتتا ءوزارا پايدا جەتكىزەتىن، قۇرلىق، تەڭىز جولى ارقىلى ءىش پەن سىرتتا بىرلەسە ارەكەتتەنەتىن‘ ساۋدا سەلبەستىك تۇعىرىنىڭ تىڭ كەڭەيۋ مەن ءوسۋدى جۇزەگە اسىرعاندىعىن تولىق تۇسىندىرەدى“، - دەدى اۆتونوميالى رايوننىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى سۇن حۇڭمەي.
”شينجياڭنىڭ جاعراپيالىق ورنى ابزال، قاتىناس باسىمدىعى كورنەكتى، كاسىپ سالاسىنىڭ نەگىزى جاقسى، اسىرەسە، كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ ۇزارۋى دا ايتارلىقتاي جاقسى ىستەلىپ، ۇلاسۋ، تۇتاسۋ نەگىزى اناعۇرلىم نىعايىپ كەلەدى. بولاشاقتان اناعۇرلىم كوپ سەلبەستىك كۇتەمىز“. جولاڭ توبىنىڭ باس اتقارۋشى ءمانساپتىسى رۇڭ دىنىڭ ايتۋىنشا، شينجياڭ ”8 ۇلكەن كاسىپ سالاسى شوعىرىن“ العا قويعان، بۇل ءار جاقتى قارجى قوسۋعا، اسىرەسە، باۋرايتىن ماڭىزدى ءتۇيىن سانالادى. وسى 8 جاق شينجياڭنىڭ بارلىق باسىمدىعىن قامتىعان، شوعىر قالىپتاسۋدىڭ العاشقى كەزىندە وعان قاتىناسقاندار، ءسوز جوق، جۇڭگونىڭ شينجياڭىن قامتىعان ازيا − ەۆروپا وڭىرىندەگى اناعۇرلىم ۇلكەن بازارعا قول جەتكىزە الادى ەكەن.
جوعارىدا ايتىلعانداي، وسى كەزەكتى كورمەدە جاسالعان كەلىسىم - شارت سوماسىنىڭ وسىعان دەيىنگى كەزەكتەگىلەردىڭ ىشىندە ەڭ كوپ بولۋىنىڭ استارىندا جاتقان كومەسكى كۇش، جۇڭگو شينجياڭىنىڭ ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋداعى ماڭىزدى رولى كورمەنىڭ ءساتتى وتكىزىلۋىمەن تولىق ايگىلەندى، ءبىراق، ارينە، ناتيجە تەك بۇل عانا ەمەس. مۇنىڭ استارىندا شينجياڭنىڭ ءوزىنىڭ وڭىرلىك ەسىك اشۋ ستراتەگياسىن مەملەكەتتىڭ باتىسقا ەسىك اشۋ جالپى تۇلعالىق ورنالاستىرۋىمەن توعىستىرىپ، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ قۇرىلىسىنا بەلسەنە توعىسىپ جانە ونى جوعارى ساپامەن ىلگەرىلەتىپ قول جەتكىزگەن تابىستارىنىڭ پارمەندى قولداۋى جاتىر. بۇل شينجياڭنىڭ جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونىن جەدەل قۇرۋ، باتىسقا ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى شەبىن كۇش سالا قالىپتاستىرۋ سەنىمى مەن بەكىمىن دە تولىق ايگىلەدى.
كورمە جابىلاردا اشىلعان اقپار جاريالاۋ ماجىلىسىندە سۇن حۇڭمەي اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتى اتىنان ەل ءىشى - سىرتىنداعىلاردى ”بىرگە اقىلداسۋ، بىرگە قۇرۋ، بىرگە يگىلىكتەنۋ − سەلبەسىپ بولاشاققا اتتانۋعا“ ىستىق ىقىلاسپەن شاقىردى.
كورمەدەن ”كەيىنگى قوزعاۋشى كۇش“
7 - كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسىنىڭ وتكىزىلۋى شينجياڭنىڭ ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ اياسىنداعى ەكونوميكا - ساۋدا، مادەنيەت سەلبەستىگى، اۋىس - كۇيىسى تۇعىرىندىق رولىن ساۋلەلەندىرىپ، ”جىبەك جولى رۋحى“ مەن ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعا تانىمىن كەڭ تاراتتى.
”مەن شينجياڭنىڭ كۇش - قايرات توپتاپ، ەكپىندەي ىلگەرىلەۋگە تاس - ءتۇيىن دايىن تۇرعانىن بايقاپ ايرىقشا ءسۇيىندىم، ول جۇڭگونىڭ دامۋىندا، سونداي - اق كورشى ەلدەرمەن ەكونوميكانى ءبىر تۇلعالاندىرۋ جانە ۇلاستىرۋ، تۇتاستىرۋ بارىسىندا جەتەكشىلىك رول اتقاراتىن بولادى“، - دەدى پاكيستاننىڭ زۇڭليى شاھباز لەكسياسىندا.
قازىر ”ءبىر پورت“ (ءۇرىمجى حالىقارالىق قۇرلىقتىق پورت اۋماعى)، ”ەكى رايون“ (قاشقار، قورعاس ەكونوميكالىق اشۋ رايونى)، ”بەس ۇلكەن ورتالىق“ (ساۋدا - زات اينالىمى ورتالىعى، قاتىناس تورابى ورتالىعى، مادەنيەت، عىلىم - تەحنيكا، وقۋ - اعارتۋ ورتالىعى، مەديتسينالىق قىزمەت وتەۋ ورتالىعى، وڭىرلىك فينانس ورتالىعى) مەن شەكارا وتكەلى ەكونوميكالىق بەلدەۋى قۇرىلىسىن تۇتقا ەتكەن جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايون قۇرىلىسى اشىق ەكونوميكالىق تۇزىلىستە جاڭالىق اشۋدىڭ ومىرشەڭدىك كۇشىن ايگىلەۋدە.
كەڭىستىكتىك ورنالاستىرۋ جاساپ، كاسىپ سالاسىندا بىرلەسە قيمىلداۋدان ەل ءىشى، حالىقارا سىندى ەكى بازاردى تۇتاستىرۋعا دەيىن شينجياڭ ”سىرتقا ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى لەگىنە“ مىعىم، ورنىقتى تابان تىرەدى.
”شينجياڭنىڭ باتىسقا ەسىك اشۋداعى وڭىرلىك باسىمدىعىن ىشكەرىلەي اشۋ كەرەك“. اۆتونوميالى رايوندىق ساۋدا ىستەرى مەڭگەرمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى رۇڭ جۇن مىنالاردى ءبىلدىردى: جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونى قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز جەدەلدەتىپ، ازيا مەن ەۆروپانىڭ سەلبەستىك سالالارىن ۇزدىكسىز كەڭەيتىپ، سەلبەستىك دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، ازيا - ەۆروپاداعى ەلدەر ارا ارتىقشىلىقتارمەن ءبىرىن - ءبىرى تولىقتاۋدى، قول ۇستاسا بىرگە ىلگەرىلەۋدى جەبەپ، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋدىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتەمىز.
كورمەدەن كوپشىلىك اشىق، وزىنە سەنىمدى، گۇلدەنىپ - كوركەيگەن شينجياڭدى كوردى. كورمەدە شوعىرلانعان ”كەيىنگى قوزعاۋشى كۇش“، ءسوز جوق، شينجياڭنىڭ جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايون قۇرىلىسىن جەبەۋ جاعىندا جارىققا شىعادى، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ جوعارى ساپامەن بىرگە قۇرۋدى ىلگەرىلەتۋ جاعىندا ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋ ءۇشىن، اقىل - پاراسات جانە كۇش - قايرات ارناۋ جاعىندا ايگىلەنەدى.