تيانشان الابى كۇن سايىن جاڭارۋعا قۇلشىندى

　　2023 - جىلدىڭ باسىنداعى شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ الدىڭعى شەبىنە نازار

　　□ شينحۋا كۇندەلىكتى تەلەگراف حابارلارى گازەتىنىڭ تىلشىلەرى لي زىلياڭ، ليۋ حۇڭشيا، پان يىڭ

جاڭا جىل باستالىپ، بار الەم جاڭاردى. وتانىمىزدىڭ باتىس سولتۇستىگىندەگى شينجياڭدا بىرتىندەپ كۇشەيگەن قاربالاستىقتا، كوكتەم مەرەكەسىن قۋانىشپەن قارسى العان بەرەكەلى ورتادا، ادامدار جاڭا ءبىر جىلدىق كۇرەستى باستاپ، تيانشان الابىندا ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ قىزۋ ورلەۋى كوتەرىلدى.

　　كومەسكى كۇش جارىققا شىقتى:

　　تۇتىنۋ بازارى بىرتىندەپ جاقساردى

كوشەدە قالىڭ اۆتوكولىك قايشالىسىپ، دۇكەندەردە اشەكەي شامدار ءىلىنىپ، تورعىن - تورقالارمەن الەمىشتەنىپ، ساتىلىمدى جەبەۋ قيمىلدارى ىركەس - تىركەس باستالدى − جاڭا جىل باستالىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ سىرتقا شىعىپ زات ساتىپ الۋ، سەيىلدەۋ، ساياحاتتاۋ ورلەۋى قايتا كوتەرىلىپ، سىرت جەرلەردەگى اتاعىنا جىعىلا كەلگەن ساياحاتشىلار قالىڭ قاردى شىنايى سەزىندى. دەمالىس كەزىندەگى ەكونوميكا، قار - مۇز ەكونوميكاسى سياقتىلار ۇزدىكسىز كوركەيىپ، تۇتىنۋ بازارى بىرتىندەپ جاقساردى.

”ءبىزدىڭ تاعامجايىمىز تۇستە جانە كەشتە قوناقتار لەگىنىڭ قاۋىرت كەزىنە وتەدى“. ءۇرىمجى يان - ان كوشەسىندەگى شينجياڭنىڭ جەرگىلىكتى قۋىرماشتارىن نەگىز ەتكەن ھەرەمباع تاعامجايىنىڭ جاۋاپتىسى ابدۇكەرىم تالەتتىڭ ايتۋىنشا، تاعامجايدىڭ وزىندە تاماقتانۋ بويىنشا ساتۋ مولشەرى نەگىزىنەن ىندەتتىڭ الدىنداعى ورەگە جەتكەن ەكەن.

ۇرىمجىدەن باتىسقا قاراي جۇردەك پويەزبەن ءبىر جارىم ساعات جۇرگەن سوڭ، ءتىلشى شينجياڭنىڭ ءدامدى تاعامى ”تورە تاباق تاۋىق ەتى“ شىققان جەر − تارباعاتاي ايماعىنىڭ ساۋان قالاسىنا جەتتى. ءتۇن شىمىلدىعى جابىلعاندا، اپپاق قارلى قالادا الۋان ءتۇستى شامدار جارقىراپ، ءدامى الۋان ءتۇرلى ساۋان تورە تاباق تاۋىق ەتى توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان كەلگەن تاماقتانۋشىلاردى باۋرادى. قاردا سەرۋەندەپ، ساۋان قالاسىنىڭ انجىحاي قالاشىعىنا ورنالاسقان شينجياڭ گۋاڭحايجي اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم - تەحنيكاسىن دامىتۋ شەكتى سەرىكتەستىگىنە بارا قالساڭىز، كەڭ دە جارىق، مونتازداي تازا سەحتا، جۇمىسشىلاردىڭ تورە تاباق تاۋىق ەتى قىزىل بۇرىش قويمالجىڭىن قوراپتاۋمەن قاربالاس بولىپ جاتقاندىعىن كورەسىز.

”قولىمىزدا تاعى قۇنى 3 ميلليون يۋاننان اساتىن تاپسىرىس بار، جەدەل ءوندىرىپ جانە جونەلتىپ جاتىرمىز. ءبىز جاقسارتىلعان تەحنولوگيا ارقىلى قوراپتاپ، بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىندەگى دوستاردىڭ ۇيلەرىندە جاتىپ - اق ناعىز ساۋان تورە تاباق تاۋىق ەتىنەن اۋىز تيۋىنە مۇمكىندىك جاسايمىز“، - دەپ سەرىكتەستىكتىڭ باس ديرەكتورى شيە گۋاڭجوۋ تىلشىمەن سويلەسە بەرگەندە تەلەفونى شىرىلداپ قويا بەردى.

كۇن سايىن جاقسارۋ تەك داستارقانداعى قاجەتتىلىك قانا ەمەس. مەرەكەلىك بۇيىمدار فەستيۆالى، قار - مۇز ساياحات - مادەنيەت فەستيۆالى، ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرى كورمە - جارمەڭكەسى... ءار ءتۇرلى تۇتىنۋدى جەبەۋ قيمىلدارى ءتارتىپتى ورىستەتىلدى، وعان زات العاندا بەلگىلى سوماعا تولسا، اقشاسىن ازايتۋ، تۇتىنۋ بەلەتىن تاراتۋ سياقتى قيمىلدار قوسىلىپ، تۇتىنۋ بۇيىمدارى مەن ساياحات بازارىنىڭ ورلەۋى دە ۇزدىكسىز كوتەرىلدى.

شينجياڭ قار - مۇز التىن ەندىك بەلدەۋىنە ورنالاسقان، ءار جىلى جەر - جەردەگى شاڭعى اۋەسكەرلەرىن ”قاردىڭ قىزىعىنا باتۋعا“ باۋرايدى. 2022 - جىلى 12 - ايدىڭ 28 - كۇنى العاشقى ”جۇڭگو قار قالاسى · التاي“ اتتى قار - مۇز ساياحات ارناۋلى پويەزى قاتىنادى. جۇڭگو تەمىر جولى ءۇرىمجى مەكەمەسى توبى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى بىلاي دەپ تانىستىردى: تەك 1 - ايدىڭ 1 - كۇنىنەن 19 - كۇنىنە دەيىن وسى ارناۋلى پويەزعا وتىرعان ساياحاتشى 20 مىڭ ادامنان (رەت) استى.

شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق ساۋدا ىستەرى مەڭگەرمەسىنىڭ قاتىستى جاۋاپتىسى بىلاي دەدى: جاڭا جىل باستالعاننان بەرى ۇكىمەتتىڭ قولداۋى، كاسىپورىنداردىڭ جەڭىلدىك جاساۋى، تۇتىنۋشىلاردىڭ يگىلىككە كەنەلۋى فورمالارى ارقىلى مەرەكە كەزىندەگى تۇتىنۋدىڭ قولامتالى ءتۇيىنىن تۇلعالاپ، جالپى حالىق تۇتىنۋدان قۋانىشپەن يگىلىكتەنىپ، جاڭا جىلدى شاتتىقپەن قارسى العان قىزۋ راي قالىپتاسىپ، تۇتىنۋ بازارىنىڭ ومىرشەڭدىگىن ونان ارى قاۋلاتىپ، تۇتىنۋ سەنىمىن سەرپىلتتى.

　　قوزعاۋشى كۇشتى ارتتىردى:

　　جۇمىس ۋاقىتىن ۇلگىرتتى، بازار ءورىسىن كەڭەيتتى، سەنىمدى كۇشەيتتى

”گۇر، گۇر، گۇر ... “ 1 - ايدىڭ 6 - كۇنى دالادا اۋا تەمپەراتۋراسى نولدەن تومەن 20 سەلتسي گرادۋس، ال تيانشان جەڭىس تۋنەلىنىڭ كىرە بەرىسىندەگى ورتاڭعى جول اشۋ ۇڭگىرىنىڭ ىشىندە قاتتى جىنىستى قازۋ ماشيناسىن جۇرگىزگەن قۇرىلىس قىزمەتكەرى قاربالاستىقتان قارا تەرگە مالشىندى.

جالپى ۇزىندىعى 320 كيلومەترگە جۋىق، جالپى قوسىلعان قارجى 46 ميلليارد يۋاننان اساتىن ءۇرىمجى - لوپنۇر جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولى نىسانىندا، تيانشان جەڭىس تۋنەلىنىڭ ۇزىندىعى 22 كيلومەتر بولىپ، تۇتاس نىسانداعى ەڭ قيىن ”ماشاقاتتى ءتۇيىن“ بولىپ تابىلادى. نىسان ءبولىمىنىڭ جاۋاپتىسى ۋاڭ حىچي: اۋا رايى سۋىق، قۇرىلىس قيىندىعى زور بولعانمەن، قۇرىلىس جەدەل ءجۇرىلىپ جاتىر، - دەدى.

ەندى شىعىس جاققا قارالىق. ءۇشىنشى جۋ كەزىندە، تابيعي گازدى باتىستان شىعىسقا جەتكىزۋ 4 - جەلىسىنىڭ تابيعي گاز قۇبىرى ينجەنەرياسى تۇرپان - جۇڭۋي نىسان قۇرىلىسى جۇمىس باسىنداعى قۇمىل سانداۋليڭ كەن اۋماعىنا تاياۋ جەردە، دالادا ەڭ تومەنگى اۋا تەمپەراتۋراسى نولدەن تومەن 15 سەلتسي گرادۋس. بولات تۇتىك دانەكەرلەدى، شىرۋدەن ساقتايتىن سىر بۇرىكتى، قۇبىر شونەگىن قازدى... نىساننىڭ جاۋاپتىسى چىن دۇڭ بىلاي دەدى: جۇمىسشىلاردىڭ بارىنە ماقتالى شاپان، ماقتالى حاۋىپسىزدىك مالاقايى بەرىلدى، تاسقىنداعان قىزمەت ىنتاسىمەن ينجەنەريانىڭ اياق الىسىنا بار كۇشپەن شىنايى كەپىلدىك ەتەمىز.

كەلەلى نىساندار قارجى قوسۋدىڭ ارتۋىن جەبەيتىن نەگىزگى قوزعاۋشى كۇش، سونداي - اق ەكونوميكانىڭ نەگىزگى جاعدايىن ورنىقتىراتىن ماڭىزدى تۇتقا. تاس جول، تەمىر جولدان مۇناي - تابيعي گاز ينجەنەرياسى، سۋ يگىلىگى نىساندارىنا دەيىن، تيانشان الابىندا ءبىر قىدىرۋ كەلەلى نىساندار ورنىقتى دا ءتارتىپتى ىلگەرىلەتىلۋدە.

قاقاعان قىستا ۇيدەن شىقپاي جاتا بەرمەدى. ۇلان - قايىر شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا جۇرگەن تىلشىلەر قوعامنىڭ ءار سالاسىنىڭ كۇش - قايراتتى توپتاپ، ۋاقىت كۇتىپ تۇرمايدى دەيتىن تەبىنمەن، قاشاندا ارىندى كۇيدى ساقتايتىن رۋحاني بەينەدە ەكەندىگىن ايقىن سەزىندى، بۇل جاڭا جىلدا جاڭا باستاما اشۋعا كوتەرىڭكى كۇيمەن ورگە باسىپ، ورنىقتى قاداممەن العا ىلگەرىلەيتىن ارىن بەردى.

بازار ءورىسىن كەڭەيتتى، تاپسىرىستى ۇلگىرتتى، ءتۇرلى كاسىپورىنداردىڭ ءوندىرىس جەلىلەرى توقتاۋسىز اينالىس جاسادى. سونىمەن بىرگە، مەملەكەتتەن جەرگىلىكتى ورىندارعا دەيىنگى كاسىپورىنداردى قيىنشىلىق قىسپاعىنان قۇتىلدىرۋ ساياساتتارىنىڭ تياناقتاندىرىلىپ اتقارىلۋى كاسىپ سالاسى تىزبەگىنىڭ، قامداۋ تىزبەگىنىڭ ورنىقتىلىعىن قامتاماسىزداندىرىپ، كاسىپورىنداردىڭ سەنىمدى كۇشەيتىپ، ارتۋدى ورنىقتىرۋىنا تەبىن قوستى.

”2022 - جىلى 12 - ايدىڭ ورتا شەنىندە شينجياڭ ۇكىمەت، كاسىپورىن ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىن ورتا ازياعا بارىپ، بازار ءورىسىن اشىپ، تاپسىرىس يگەرۋگە ۇيىمداستىردى، قورجىنىمىز توق قايتىپ، كوپتەگەن سەلبەسۋشى جاقتارمەن سەلبەسۋ نيەتىنە كەلدىك“. ەرەكشە ترانسفورماتور جارنا شەكتى سەرىكتەستىگى حالىقارالىق بازار باس ديرەكتورى حۋ نان بىلاي دەدى: ۇكىمەتتىڭ سىرتقى ساۋدانى ورنىقتىرىپ، سەلبەسۋدى جەبەۋ شارالارى كاسىپورىنداردىڭ ءوندىرىستى جەبەۋ، ارتۋدى ورنىقتىرۋ، بولاشاققا قول جەتكىزۋ سەنىمىن بەكەمدەدى. قازىر ءتۇرلى جەلىلەس ونىمدەردىڭ ءوندىرىس جوسپارى تولىق، تاپسىرىس مولشەرى جەتكىلىكتى.

　　ومىرشەڭدىك كۇشتى تاسقىنداتتى:

　　”وزەكتى رايون“ قۇرىلىسىن جەدەلدەتىپ، بىرگە يگىلىككە كەنەلەتىن دامۋدى كۇش سالا جەبەدى

”سىرتتان ەنگىزىپ، ىشپەن بىرلەستى، شىعىسپەن بىرلەسىپ، باتىسقا شىعاردى“. ەندى عانا وتكەن ءبىر جىلدا شينجياڭنىڭ اشىق ەكونوميكاسى قيىندىققا قارسى اتتانىپ، كورنەكتى ناتيجەگە قول جەتكىزدى: ءۇرىمجى كەدەنىنىڭ ساناعىنا قاراعاندا، 2022 - جىلى شينجياڭنىڭ سىرتقى ساۋدا يمپورت - ەكسپورت جالپى قۇنى 246 ميلليارد 360 ميلليون يۋان بولىپ، تاريحتاعى ەڭ جوعارى ورەنى جاراتىپ، سايكەس مەزگىلدەگىدەن ％57 ارتىپ، بۇكىل ەلدىڭ ارتۋ جىلدامدىعىنان 49.7 پايىز جوعارى بولعان، ارتۋ جىلدامدىعى بۇكىل ەل بويىنشا ءبىرىنشى ورىندى يەلەگەن. تۇتاس جىلدا باقىلاپ - باسقارىلعان جۇڭگو − ەۆروپا (ورتا ازيا) كەزەكشى پويەزى 13 مىڭعا جەتىپ، باقىلاپ - باسقارىلعان پويەز سانى تاريحتاعى ەڭ جوعارى ورەنى جاراتقان ءارى بۇكىل ەل بويىنشا الدىڭعى ورىندا بولعان.

جۇڭگو (شينجياڭ) ەركىن ساۋدا سىناق رايونىن قۇرۋعا ءوتىنىش ەتۋدى جەدەلدەتۋ، جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋ، ازيا - ەۆروپا التىن ارناسىن جانە باتىسقا ەسىك اشۋدىڭ الدىڭعى شەبىن بەلسەنە تۇلعالاۋ... جاڭا جىل باستالىسىمەن، اۆتونوميالى رايوننىڭ جەرگىلىكتى ەكى ءماجىلىسى ايقىن سيگنال بەردى، شينجياڭ جوعارى دەڭگەيدە سىرتقا ەسىك اشۋدى تەز، ورنىقتى ىلگەرىلەتتى.

بىرنەشە كۇننەن بەرى بۇكىل شينجياڭداعى شەكارا وتكەلى ەكونوميكالىق بەلدەۋى ”تەڭ قادامدا ىلگەرىلەدى“:

1 - ايدىڭ 1 - كۇنى تاڭعى ساعات بىردەن 10 مينۋت وتكەندە، تولتىرا جۇك تيەلگەن 50 ولشەمدى كونتينەرلى ”چاڭان“ كەزەكشى پويەزى وزانداتا گۋدەك بەرگەننەن كەيىن، قورعاس شەكارا وتكەلى ارقىلى شەكارادان شىعىپ، پولشاعا قاراي تارتىپ، جىل اتتاعان ساپارىن باستادى؛

1 - ايدىڭ 10 - كۇنى ساعات 23تە، شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا زاتتارىن تولتىرا تيەگەن MYW5044 جۇك ۇشاعى ءۇرىمجى ديوپۋ حالىقارالىق اۋەجايىنان ۇشىپ، قازاقستاننىڭ اقتوبەسىنە قاراي جول الدى، بۇل شينجياڭنىڭ شەكارا اتتاعان ەلەكتروندى ساۋدا جۇك ۇشاعى ارناۋلى جەلىسىنىڭ رەسمي اشىلعاندىعىن ايگىلەدى؛

146، 163، 180... بۇل بىرنەشە كۇننەن بەرى قاشقار كەشەندى باجىسىز اۋماعىنان شىققان اۆتوكولىكتەر سانىنىڭ قيسىق سىزىعى، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ ساياساتىنىڭ ساپالىلانۋىنا، رەتتەلۋىنە ساي، 3.56 شارشى كيلومەتر كەلەتىن ەسىك اشۋ بيىگى تاعى دا قاربالاستىققا ءتۇستى.

جوعارى ساپالى دامۋ جولىندا بىردە - ءبىر ادامنىڭ قاتاردان قالۋىنا بولمايدى. اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەۋىنە ىلەسە، شەت - شالعاي وڭىرلەردەگى ءار ۇلت بۇقاراسى تاماشا تۇرمىستىڭ جاڭا ءۇمىتىن قارسى الدى.

وتانىمىزدىڭ باتىس سولتۇستىك مۇيىسىندەگى پامير ۇستىرتىندە ۇسكىرىك اياز سۇيەكتەن وتەدى. ءوزىنىڭ جىلى، كەڭ دە جارىق، سىلكىنىسكە ءتوزىمدى بەيقۇت ۇيىندە وتىرىپ، داستارقانى اسقا، ءۇيىنىڭ ماڭى مالعا تولىپ، بالاسىنىڭ مەكتەپتى تەگىن وقىپ جاتقاندىعىن ويلاعاندا باش شاكىردىڭ ەزۋىنە ەرىكسىزدەن كۇلكى ءۇيىرىلدى.

ونىڭ ءۇيى تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانى ۋەچە اۋىلى شەرافدى قىستاعىندا. ”بۇرىن ءبىز ءار كۇنى 5 كيلومەتر شالعايداعى وزەننەن سۋ تاسىپ ىشەتىنبىز، قىستا ءتىپتى دە جاپالى ەدى“. 39 جاستاعى باش شاكىر بىلاي دەدى: قازىر قۇبىر سۋى جەتكىزىلدى، توڭازىتقىش، كىرجۋعىش، تەلەۆيزور، سۋجىلىتقىشتىڭ بارلىعى بار، ساياحاتشىلاردىڭ قاراسى مول جىلدارى وتباسىمىز مالشىلار شاتتىعى ساياجايىنان 150 مىڭ يۋان كىرىس كىرگىزدى، ءتىپتى دە تاماشا كۇندەرىمىز ءالى الدا.

تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى حۋاڭ شياڭباي تىلشىگە بىلاي دەدى: 2022 - جىلدىڭ سوڭىندا اۋدان اۋەجايىندا ۇشاق قاتىنادى، بۇدان بيىل ساياحاتشىلاردىڭ ۇزدىكسىز كوبەيەتىندىگىن مەجەلەۋگە بولادى، اۋدان تەحنيكالىق شەبەرلىككە باۋلۋعا ۇيىمداستىرىپ، اناعۇرلىم كوپ ەگىنشى - مالشىلاردى ساياحات جەتەكشىسى، شوفەر ەتىپ تاربيەلەپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى اناعۇرلىم كوپ تىرەككە يە ەتەدى.

بۇل شينجياڭنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەۋدى، كەڭەيتۋدى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋمەن ءونىمدى ۇشتاستىرۋىنىڭ ىقشام كورىنىسى. ”جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەردەن“ ويداعىداي پايدالانۋ، اۋىل - قىستاق ساياحاتىن ويداعىداي جۇرگىزۋ، بۇقارانى قىستاق قاعيداسىنا، تۇرعىندار شارتىنا سانالى بويسۇنۋعا جەتەكتەۋ... شينجياڭنىڭ ۇلان - بايتاق اۋىل - قىستاقتارىندا بىرگە بايۋعا قادام تاستاۋدىڭ ومىرشەڭدىك كۇشى ۇزدىكسىز قاۋلاۋدا.

”قايرات“، ”سەنىم“، ”ءۇمىت“... تىلشىلىك ىستەۋ، تەكسەرۋ - زەرتتەۋ بارىسىندا، وسى ءتۇيىندى سوزدەر قايتا - قايتا تىلگە تيەك ەتىلىپ، قيىنشىلىقتان قورىقپايتىن توزىمدىلىك، تاماشا تۇرمىسقا دەگەن تىلەك جارقىن ساۋلە بولىپ توگىلىپ، وتانىمىزدىڭ باتىس سولتۇستىگىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ جاڭا جورىق جولىن نۇرلاندىردى.

(«شينحۋا كۇندەلىكتى تەلەگراف حابارلارى گازەتىنىڭ» 1 - ايدىڭ 28 - كۇنگى سانىندا باسىلعان)