بەيزاتتىق مادەنيەت مول ونەرىن، كورگەن زامان كوڭىلى اۋدى كورەرمەننىڭ

ىلەنىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى جاۋھارىنىڭ اسەرلى كورمەلىك قويىلىمى سالتاناتى وزگەشە مادەنيەت كوركەمدىگىن ايگىلەدى

ۋاڭ جىحۋا، ليۋ چىڭگاڭ، مىڭ شيا، لي يافىڭ (ٴوز تىلشىلەرىمىز)

مۋزيكا ۇنىمەن بىرگە اسەم انگە سالىپ، بۇرالا بيگە باستى، مىڭ جىلدىق بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ قوڭىر ٴۇنى وزگەشە كوركەمدىگىن ايگىلەدى. 9 ـ ايدىڭ 11 ـ كۇنى كەشتە ىلەنىڭ ”التىشۋار كوشەسىندە قاۋىشايىق، مۋزيكادان ٴلاززات الىپ، سالت - سانامەن تانىسايىق“ - بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى جاۋھارىنىڭ اسەرلى كورمەلىك قويىلىمى قۇلجا قالاسى التىشۋار كوشەسى كورىنىس رايونىندا سالتاناتتى وتكىزىلدى، ٴبىر - بىرلەگەن بەيزاتتىق مادەنيەت كوركەمونەرلىك قويىلىمدارى كورگەن جاندى تاڭ قالدىردى.

كونسەرت ادامزاتتىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى نىسانى بولعان شينجياڭ مۇقامىن (ون ەكى مۇقام، دولان مۇقامى،  تۇرپان مۇقامى، قۇمىل مۇقامى) جانە قىرعىزدىڭ «ماناس» ەپوسىن، سونداي ـ اق مەملەكەت دارەجەلى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرا نىساندارى قازاقتىڭ دومبىرا ونەرى، وزبەكتىڭ ٴاشىلا، يار - اي، ورىستىڭ بايان ونەرى، سىبەنىڭ بەيلۇن ٴبيى، قازاقتىڭ قارا جورعاسى، ۇيعۇردىڭ ساماۋار ٴبيى سياقتىلاردى قامتىدى. بۇل بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرا نىساندارى شينجياڭنىڭ وزگەشە تاريح جادىلارىن، ورتاق سۇيىسپەنشىلىگىن، سونداي - اق تاجىريبە، اقىل - پاراساتىن ۇيىستىرىپ جانە جەتكىزىپ، مادەنيەت كاسىبىن دامىتۋداعى ماڭىزدى بايلىققا، ٴداستۇرلى مادەنيەتتىڭ باعا جەتپەس اسىلىنا اينالعان.

قيمىل شينجياڭنىڭ جەر - جەرىنەن كەلگەن ايگىلى حالىق كوركەمونەرشىلەرىن ارنايى ۇسىنىس ەتىپ، شينجياڭنىڭ ەڭ ۋاكىلدىك سيپاتقا يە مادەنيەت جاۋھارلارىن، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ اسىل قازىناسىن دارالاپ كورسەتىپ، كورەرمەنگە تارتىمدىلىعى وزگەشە ٴارى بەيزاتتىق مادەنيەتتىڭ تازا ٴيىسى اڭقىعان مول مادەنيەت ”داستارقانىن“ جايىپ، شينجياڭنىڭ بەيزاتتىق مادەني مۇرالارىنىڭ بۇقارامەن جاناسۋىنا، تۇرمىسپەن توعىسۋىنا دەم بەرىپ، جاڭا ومىرشەڭدىك كۇشىن قاۋلاتتى.

”بۇكىل شينجياڭنىڭ جەر ـ جەرىندەگى بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراگەرلەرى التىشۋار كوشەسىنە جينالىپ، ٴار ۇلت تۇرعىندارىنا، ساياحاتشىلارعا باي مازمۇندى، الۋان ٴتۇرلى ۇلتتار مادەنيەتىنەن مول ’داستارقان‘ جايدى، وسى ارقىلى جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەرىك ورناتىپ، جەر ـ جەردەن كەلگەن ساياحاتشىلاردى ىلەگە ساياحاتتاۋعا، ىلەنى تۇسىنۋگە، ىلەنى سۇيۋگە باۋرادىق“ - دەدى قۇلجا قالالىق مادەنيەت، دەنە تاربيە، راديو ـ تەلەۆيزيا جانە ساياحات مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ مۇشەسى، مادەنيەت مۇراجايىنىڭ باستىعى لي جينفىڭ.

كونسەرتتە كوپتەگەن ”بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋشىلار“ بار پەيىلدەرىمەن ونەر كورسەتىپ، باس قوسىپ، ٴوزارا پىكىر اۋىستىرىپ، دىبىس، جارىق، ەلەكتر، ٴبي، مۋزيكا سياقتى كوپ ٴتۇرلى ەلەمەنتتىڭ ٴوزارا ٴسىڭىسۋ ۇلگىسىندەگى اسەر قالىپتاستىردى، وزگەشە سالت - سانا مادەنيەتتىڭ الۋان تۇرلىلىگىن ايگىلەپ، كوپ نەگىزدى مادەنيەت كوركەمدىگىن توعىستىردى.

ٴان، ولەڭ، ساز، ٴبي، جىر، ورىنداۋدى ٴبىر تۇلعالاندىرعان 12 مۇقامنىڭ باي مازمۇنى مەن باۋراعىشتىعى، قىرعىزداردىڭ ىنتىماقتاسا ەكپىندەي ىلگەرىلەگەن ۇلتتار رۋحىن ايگىلەيتىن ماناس ەپوسىنداعى ەرەن باتىرلىق پەن ەمىرەنگەن كۇي، ٴداستۇرلى مۋزيكا مەن وسى زامانعى ورىنداۋ ٴادىسىن ٴوزارا توعىستىرعان دومبىرا شەبەرلىگىندەگى ۇعىنىقتىلىق پەن ويناقىلىق، ىلە بويىندا 100 جىل اۋەلەگەن بايان ٴۇنىنىڭ جان سۇيىنتەرلىگى، سىبە ۇلتىنىڭ حالىقتىق ٴداستۇرى مەن سالت - ساناسىن ايگىلەيتىن بەيلۇن ٴبيىنىڭ اسەم دە جاندىلىعى، فورماسى ٴار الۋان، جاڭالىققا باي دولان ٴبيى مەن ساماۋار ٴبيىنىڭ دۋمانى مەن سالتاناتى... وسىناۋ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ تاريحى ارىدان باستاۋ العان، توركىنى تەرەڭدە، مۇندا شينجياڭداعى ٴار ۇلتتىڭ تاماشا تۇرمىسى، وسكەلەڭ قاسيەتى، وزگەشە ۇلتتىق سالت ـ ساناسى جانە تەرەڭ مادەنيەت ىرعاعى تۇرلىشە فورمامەن ايگىلەنىپ، كورەرمەندى ايرىقشا ٴتانتى ەتىپ، ٴالسىن ـ ٴالى شاپالاق سوقتىرىپ، شاتتاندىرىپ - شابىتتاندىرىپ وتىردى.

”ٴبىزدىڭ سانشيدە نەگىزىنەن جينجۇي تەاترى مەن بەل بارابان ٴبيى بار، ەكى جەردىڭ مادەنيەت پارقى وتە زور. بۇل كونسەرت بىزگە شىت جاڭا سەزىم سيلادى“. سانشيلىق ساياحاتشى لۇي زىڭ بىلاي دەدى: شينجياڭدىقتاردا ىشكى جان دۇنيەسىنىڭ شاتتىعىن اشاتىن قۋات بار ەكەن.

”مۇنداي بەيزاتتىق مادەنيەت ويىندارىن تۇڭعىش كورۋىم، وڭتۇستىك، سولتۇستىك شينجياڭنىڭ مادەنيەت پارقىنىڭ ٴالى دە وتە زور ەكەندىگىن بايقادىم، شىنىمەن دە تاماشا ەكەن، ايرىقشا ۇناتتىم“ دەدى قۇلجا قالاسىنىڭ تۇرعىنى ما شياۋلي.

حالىقتىق بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنان حالىق بىرگە يگىلىكتەنەدى؛ حالىقتىق مادەنيەت مۇرالارى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسادى. وسى رەتكى كورمەلىك قويىلىمدا ورتالىق تەلەۆيزياسىنىڭ «بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراداعى جۇڭگو» حۇجاتتى فيلمىنىڭ قۇلجا قالاسىندا ٴتۇسىرىلۋ ورايىنان پايدالانىپ، شينجياڭداعى ٴبىر توپ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ۋاكىلدىك نىساندارىن التىشۋار كوشەسىنە شوعىرلاندىرىپ، بەيزاتتىق مادەني مۇرالاردى تىڭداتىپ، كورسەتىپ، ٴلاززات الدىرىپ، بارشا كورەرمەنگە جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىنداعى بەيزاتتىق مادەني مۇرالارىنىڭ ەرەن كوركەمونەرلىك شەبەرلىگىن تەرەڭ سەزىندىرىپ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىنىڭ ”جايقالا اشىلعانىن“ ايگىلەدى.

قۇمىل قالاسىنان كەلگەن بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراگەرى ٴالي سىدىق بىلاي دەدى: ۇكىمەت بىزگە تاماشا اۋىس - كۇيىس تەكشەسىن ازىرلەپ بەردى، تۇتاس شينجياڭنىڭ جەر - جەرىندەگى حالىق ونەرپازدارى ٴبىر اراعا باس قوسىپ، ٴوزارا ۇيرەنىپ، پىكىر اۋىستىرىپ كەڭەستىك، وتە جاقسى بولدى.

وسى رەتكى كورمەلىك قويىلىم  قيمىلىن جياڭسۋ ولكەسىنىڭ ىلە وبلىسىنا باعىتتامالى كومەكتەسۋ الدىڭعى شەپ قولباسشىلىق شتابى، ىلە وبلىستىق پارتكومنىڭ ۇگىت ٴبولىمى، ىلە وبلىستىق مادەنيەت جانە ساياحات مەكەمەسى، نانجيڭ قالاسىنىڭ شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسۋ الدىڭعى شەپ قولباسشىلىق گرۋپپاسى ۇيىمداستىردى.

سۋرەتتە: كونسەرت الاڭى.                                                                 ليۋ چىڭگاڭ فوتوسى