67 جاستاعى وقىتۋشى يۋان دىشىڭنىڭ ونەگەلى ٴىس - ىزدەرى
ساي ليپىڭ
8 ـ ايدىڭ 20 ـ كۇنى شينجياڭنىڭ ىلەسىندەگى فيزيكا وقىتۋشىسىنىڭ ساياحاتتىڭ قاۋىرت مەزگىلىندە قاتىناس تاسىمالى قاربالاس بولعاندىقتان، 38 وقۋشىنى باستاپ، 62 ساعات بويى قاتتى ورىندىقتا وتىرىپ، شىنياڭداعى جارىسقا قاتىناسقانى جونىندەگى كەسكىنى توراپتا قىزۋ تالقى قوزعادى. 9 ـ ايدىڭ 1 ـ كۇنى وسى بالالاردىڭ تۇگەلدەي سيلىققا يە بولعانى جونىندە قۋانىشتى حابار تارالدى!
بۇل وقۋشىلاردىڭ عانا داڭقى بولىپ قالماستان، اۋەلى 67 جاستاعى وسى قارت وقىتۋشىعا تارتۋ ەتىلگەن ەڭ تاماشا وقىتۋشىلار مەرەكەسى ساۋعاسى ەدى.
ساقا وقىتۋشىنىڭ ەسىمى يۋان دىشىڭ، ول زەينەتكە شىعۋدان بۇرىن ىلە تەحنيك تاربيەلەۋ شۋەيۋانىنىڭ فيزيكا جانە ماشينا - ەلەكتر كاسىبىنىڭ وقىتۋشىسى بولاتىن.
ساقا وقىتۋشى رەتىندە ”عىلىم - تەحنيكا قىزمەتى دەگەنىمىز جارىسقا كوبىرەك قاتىناسۋ، عىلىم - تەحنيكالىق ديسسەرتاتسيا جازۋ، پاتەنتكە ٴوتىنىش بەرۋ، ٴبىزدىڭ ەڭ سوڭعى نىسانامىز − نوبەل سيلىعى، ٴبىز ورىنداي الماساق، كەيىنگى ۇرپاقتارىمىز ونى جالعاستىرىپ ورىنداۋى كەرەك“ دەدى ول.
”مەملەكەتتىك جارىسقا قاتىناسۋ − ٴبىزدىڭ تىلەگىمىز، سونداي ـ اق ەڭبەك تابىستارىمىزدى سىننان وتكىزەتىن وراي، توسەك بەلەتىن الا الماساق تا، ٴسوزسىز، كەلۋىمىز كەرەك، كەلمەسەك تىپتەن بولمايدى، ٴبىز وسىنداي سەنىمدى، ٴسوز جوق، بەكەمدەۋىمىز كەرەك“. بۇل − ونىڭ ونەگەسى ەدى.
ٴومىر بويى عىلىم ۇيرەتەتىن ساقا وقىتۋشى رەتىندە يۋان دىشىڭ شەكارا رايوندا وقىتۋشىلىقپەن شۇعىلدانىپ، وقۋ ـ اعارتۋ ىستەرىنىڭ ەڭ الدىڭعى شەبىندە ٴجۇردى. ول ساباق بەرەتىن عىلىم ٴپانى - ٴداۋىردىڭ اتويشىسى، قوعامنىڭ العا باسۋىن ىلگەرىلەتەتىن قوزعاۋشى كۇش. زەينەتكە شىققاننان كەيىن، ول جانعا جايلى تۇرمىستى تاڭداماي، قايتا عىلىمدى قىزۋ ٴسۇيىپ، زەرتتەۋگە قاتتى قىزىقتى. بۇل رۋح ونى قۇرمەتكە بولەپ قانا قويماي، ٴاربىر ۇرپاق وقۋشىلارعا دا ىقپال جاساپ، ولاردىڭ عىلىمعا دەگەن ىنتاسىن وياتىپ، بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعىن قوزعاپ، ولاردى عىلىمدى سۇيۋگە، جاڭالىق جاراتۋعا، جاپادان قورىقپاۋعا شابىتتاندىرىپ، اسقاق مۇرات ورناتىپ، تاباندىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋگە جەبەدى.
بيىل 6 ـ ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ بەيجيڭدەگى يۇييىڭ مەكتەبىنە كەلىپ، وقىتۋشى ـ وقۋشىلاردان حال سۇرادى. كلاستا وقىتۋشى - وقۋشىلار باس شۋجيگە وزدەرىنىڭ ۇيرەنگەن ٴتۇزۋ سىزىقتى قوزعالىس، قيسىق سىزىقتى قوزعالىس، كولبەۋ بەتتى قوزعالىس سياقتى بىلىمدەرىن قولدانىپ، قۇراما اعاش ارقىلى وزدەرى قۇيعىمانىڭ مودەلىن جوبالاعاندىقتارىن دالەلدەپ جاتقاندىقتارىن ايتتى. شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: عىلمي تاجىريبە ساباعى − بالالاردىڭ عىلمي ويلاۋىنىڭ، بەيماعلۇم قىزىعۋى مەن جاڭالىق اشۋ تانىمى جاعىنان ىزدەنىس جاساۋىنىڭ ٴونىمدى ٴتاسىلى. ساباقتاستاردىڭ قارشادايىنان ”عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشاتىن، مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋدە مەن بارمىن“ دەيتىن مۇرات ورناتىپ، قازىردىڭ وزىندە باتىلدىقپەن كىشكەنتاي عالىم بولۋعا، بولاشاقتا ٴىرى عالىم بولۋعا قانات قاعىپ، ەلىمىزدىڭ جوعارى دەڭگەيلى عىلىم - تەحنيكا ارقىلى ٴوزىن الۋەتتەندىرۋىن جۇزەگە اسىرۋىنا ۇلەس قوسۋىن ٴۇمىت ەتەمىن.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى باس شۋجي شي جينپيڭ عىلىم - تەحنيكادا قۇدىرەتتى ەل بولۋ ورنالاستىرۋى جونىندە ٴبىرسىپىرا ماڭىزدى دا تەرەڭ بايىمداۋلار جاسادى ”جۇڭگونى قۇدىرەتتەندىرىپ، جۇڭگو حالقىنىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋ ٴۇشىن، ٴسوز جوق، قۇدىرەتتى عىلىم - تەحنيكا بولۋ كەرەك“، ”جاڭا دامۋ ارناسىن قالىپتاستىرۋدىڭ ەڭ ماندىك ەرەكشەلىگى − جوعارى ورەدە ٴوز كۇشىنە سۇيەنىپ، ٴوزىن الۋەتتەندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ“، ”تۇتاس عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرى عىلمي ماقالالارىن وتانىمىزدىڭ بايتاق دالاسىنا جازىپ، عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىن وسىزامانداندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ۇلى ىسىنە قولدانۋى كەرەك“، ”قيىندىقتى جەڭە بىلگەندە عانا تابىسقا جەتۋگە بولادى“. دۇنيەدە وڭاي - وسپاق قولعا كەلە سالاتىن تابىس بولعان ەمەس، وڭاي - وسپاق قولعا كەلتىرە سالاتىن ناتيجە جوق. ادام ومىرىندەگى سانسىز تابىسقا جەتكەن فاكتتەر مىنانى دالەلدەيدى: جاستىق شاقتا جاپاعا شىداساڭ ٴونىمىن كورەسىڭ، تاباندىلىقتى تاڭداساڭ تابىسقا جەتەسىڭ. قازىرگى زامان جاستارى مەن ورەندەرىنىڭ ٴوز كەزەگىندە دارىنىن ايگىلەيتىن ساحناسى شەكسىز، ارماندارىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ بولاشاعى نۇرلى. پارتيا 20 - قۇرىلتايىندا جاسالعان ايبىندى جوبانى تاماشا رەالدىققا اينالدىرۋ ٴۇشىن، بارلىق جاستاردى ٴداۋىردىڭ الدىڭعى لەگىندە ٴجۇرىپ، ٴداۋىردىڭ اتويشىسى بولۋعا قۇلشىنىپ، يۋان مۇعالىم جانە ونىڭ وقۋشىلارى سياقتى عىلمي رۋحتى بەلسەندى، ىرىقتى تۇردە جەتىلدىرىپ، كىتاپتان ٴبىلىم جانە اقىل - پاراسات الىپ، اماليات بارىسىندا قابىلەت پەن كۇش - قۋاتتى ارتتىرىپ، ”عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشىپ، مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋدە مەن بارمىن“ دەيتىن ايبىندى سەرتتى قۇلشىنا امالياتتا ايگىلەۋگە ۇندەۋ كەرەك. جاپا - ماشاقاتقا ٴدوپ كەلگەن سايىن ەرلىكپەن العا باسىپ، ”جاپادان قورىقپاۋ“ سەنىمىن بەكەمدەپ، ”جاپاعا شىداۋ“ ەرىك - جىگەرىن سومداپ، ”قيىنشىلىقتى جەڭەتىن“ شەبەرلىكتى شىڭداعاندا عانا، ٴداۋىردىڭ ٴۇمىتىن، جاستىق كوكتەمنىڭ ٴۇمىتىن اقتاپ، ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنىڭ كەلەلى مىندەتىن ارقالاي الاتىن زاماننىڭ جاڭا ادامدارىنا اينالا الامىز، مەملەكەتىمىز باستان - اياق جالىندى دا جىگەرلى، باستان - اياق ۇمىتكەر بولۋدى ٴۇمىت ەتەدى.
مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ ٴۇشىن، ٴسوز جوق، عىلىم ـ تەحنيكانى بار كۇشپەن دامىتىپ، دۇنيە جۇزىندەگى نەگىزگى عىلىم ورتالىعى جانە جاڭالىق اشۋ تۇعىرى بولۋعا قۇلشىنىپ، عىلىم ـ تەحنيكادا قۇدىرەتتى ەل بولۋ جولىمەن بۇلجىماي ٴجۇرۋ كەرەك.
دارىندىلار − عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋداعى ەڭ شەشۋشى فاكتور، جاڭالىق اشۋ ىستەرى جاڭالىق اشاتىن دارىندىلارعا مۇقتاج. مەملەكەتتىڭ عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ قۋاتىنىڭ ٴتۇبىرلى قاينارى دارىندىلار، ال عىلىم - تەحنيكا دارىندىلارىن جەتىلدىرۋ عىلىم - تەحنيكاعا، جاڭالىق اشۋ تاربيەسىنە ٴمان بەرۋدەن قول ۇزە المايدى. عىلىم ـ تەحنيكادا قۇدىرەتتى ەل بولۋ ارمانىنىڭ جۇزەگە اسۋى بالالاردى كىشكەنتايىنان تاربيەلەۋدەن جانە جەتەكتەۋدەن ايرىلا المايدى.
يۋان مۇعالىم ٴوزىنىڭ ٴسوزى مەن ارەكەتى ارقىلى بالالارعا ۇلگى بولدى.
يۋان دىشىڭ مۇعالىم مەن ونىڭ وقۋشىلارىنىڭ اڭگىمەسى عىلىم مەن جاڭالىق جاراتۋدىڭ دانالىق ٴسوزى، ونان دا ماڭىزدىسى، قايسار، ەر جۇرەك جانە جاپا - ماشاقاتقا شىدامدى ومىرشەڭدىك كۇشكە دەگەن ماداق بولىپ، مۇعالىمنىڭ عىلىم رۋحىن، عىلىمدى سۇيەتىن سۇيىسپەنشىلىگىن، سونداي - اق جاڭالىق جاراتۋعا، قايسارلىققا جانە جاپا - ماشاقاتقا دەگەن سەنىمىن جەتكىزدى. ولاردىڭ رۋحى ٴتىپتى دە كوپ جاستاردى عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق جاراتۋدىڭ ۇتىلامالى تاياقشاسىن الىپ، عالىمداردىڭ رۋحىنا مۇراگەرلىك ەتۋگە شابىتتاندىرىپ، بىزگە تەك عىلىمدى قىزۋ ٴسۇيۋ، جاڭالىق جاراتۋعا تالپىنۋ، سونداي - اق جاپا - ماشاقاتتان قورىقپاۋ بەكىمى بولسا بولعانى، بارلىق قيىنشىلىقتى جەڭىپ، ٴتىپتى دە كوپ كەرەمەتتەر جاراتۋعا بولاتىندىعىن ۇعىندىردى. يۋان دىشىڭ مۇعالىمنىڭ اڭگىمەسى وقىتۋ ارقىلى ادام تاربيەلەۋدىڭ ناقتى بەينەسى، سونداي - اق عىلىم رۋحىنىڭ ەڭ جاقسى تۇسىندىرمەسى ٴارى ٴبىزدى ماڭگى جىگەرلەندىرەدى. كوكەيدە اسقاق سەزىم، وي - سانادا تولعانىس بولىپ، ەرلىكپەن العا باسىپ، عىلىم ىستەرى مەن قوعامنىڭ العا باسۋى ٴۇشىن قاجىماي - تالماي ۇلەس قوسساق، جاڭا جورىقتا اناعۇرلىم زور شۇعىلالى دا تاماشا ناتيجە جاراتۋعا بولادى.