1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ قۇرىلىس جۇمىسى باسىندا قۇرىلىسشىلار قاقاعان ايازعا قاراماي قۇرىلىس جۇرگىزۋدە.

 ماتەريال سۋرەت 

  5 - ايدىڭ 26 - كۇنى باۋگاڭ توبى شينجياڭ 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتىگىنىڭ زەينەتكە شىققان قىزمەتكەرلەرى 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ زاۆود اۋماعىن ەكسكۋرسيالاۋدا. 

 سۋرەتتى انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى زوۋ ي تۇسىرگەن

«1951 - جىلى 9 - ايدىڭ 16 - كۇنى جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ قولباسىلارى مەن جاۋىنگەرلەرى توۋتۇنحى وزەنىنىڭ شىعىس جاعالاۋىندا العاش رەت قايلا سىلتەپ، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ دابىرالى قۇرىلىسىنىڭ شىمىلدىعىن اشتى...». 5 - ايدىڭ 26 - كۇنى ٴۇرىمجى قالاسى توۋتۇنحى رايونىنا ورنالاسقان 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى تاريحى سارايى ىشىندە ٴتۇسىندىرۋشىنىڭ تانىستىرۋىمەن، باۋگاڭ توبى شينجياڭ 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ون نەشە زەينەتكە شىققان قىزمەتكەرى شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاساپ، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن قۇرعان داڭقتى جىلدارىنان اسەر الدى.

 شينجياڭ بەيبىت ازات بولعاننان كەيىن شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسى كيەر كيىم، ىشەر استان ىركىپ، قارجى توپتاپ، وزدەرى كىرىسىپ، شينجياڭ تاريحىنداعى ٴبىرىنشى توپتاعى وسى زامانعى ونەركاسىپ كاسىپورنىن قۇردى. 1952 - جىلدىڭ وزىندە شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسى 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى، 1 - تامىز ۇن زاۆودى سياقتى كوپتەگەن تىرەكتى كاسىپورىنداردى قۇرىپ، شينجياڭنىڭ وسى زامانعى ونەركاسىبىنىڭ نەگىزىن العاشقى قادامدا قالادى.

 جاپالى شارۋاشىلىق قۇرۋ جولىن بىرتە - بىرتە اشتى

 5 - ايدىڭ 26 - كۇنى ٴتىلشى 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى «مول سۋتەك - كومىر اينالمالى دومنا پەش» ورتالىق مەڭگەرۋ بولمەسىنە كىرگەندە، وسى زامانعى كاسىپورىننىڭ لەبى ەستى: ەكران تامنىڭ جارتىسىن يەلەپ تۇر، ٴبىرىڭعاي كومپيۋتەرمەن جۇمىس جۇرگىزەتىن ورتالىق مەڭگەرۋ تۇعىرىنىڭ الدىندا قىزىل سارى جۇمىس كيىمىن كيگەن قىزمەتكەرلەر كومپيۋتەر ەكرانىنان كوز الماي، تىلدەسكىمەن ساندى مالىمەتتەردى سالىستىرىپ وتىر...

 1949 - جىلدىڭ الدىنداعى تاريحقا قايتا ورالساق، سول كەزدە شينجياڭدا ٴبىر جىڭ تەمىر، ٴبىر جىڭ بولات تا وندىرىلمەيتىن. شينجياڭدا بولات - تەمىر تاپشى بولعاندىقتان، ەگىنشى - مالشىلار جەر جىرتقاندا ەكى وگىزدى اعاش سوقانى ىستەتەتىن، ورتا ەسەپپەن 5 وتباسىندا ٴبىر كەتپەن، 3 وتباسىندا ٴبىر وراق قانا بار بولاتىن، سوۆەت وداعىنان اكەلىنەتىن ٴبىر جىڭ تەمىردى 2 تەڭگەگە ارەڭ ساتىپ الۋعا بولاتىن.

 «سول كەزدە ٴبىر كەتپەن 200 كيلوگرامعا تاياۋ ٴبيدايعا ايىرباستالاتىن، ٴبىر كەسەك كۇرەك شاي ٴبىر قويعا ايىرباستالاتىن، ٴبىر ورام تەگىس شاقپاقتى كەزدەمە 1500 − 3000 كيلوگرام ٴبيدايعا ايىرباستالاتىن، ٴبىر قوراپ سىرىڭكە ٴبىر كيلوگرام قوي جۇنىنە ايىرباستالاتىن، اۋەلى، ٴبىر قۇتى اق شەكەردىڭ ٴوزى ۇلكەن ٴبىر قويدىڭ تەرىسىنە ايىرباستالاتىن». شينجياڭ داشۋەسى ماركسيزم شۋەيۋانى قىزىل مادەنيەتتى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى رۋان يە: ونەركاسىپ دامۋىنىڭ كەنجە قالۋى شينجياڭداعى ٴار ۇلت حالقىنىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىنا اۋىر ىقپال جاسادى، - دەيدى.

 شينجياڭنىڭ مەشەۋ بەت - بەينەسىن جىلدام وزگەرتۋ ٴۇشىن، شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسى شينجياڭ تاريحىنداعى ٴبىرىنشى توپتاعى وسى زامانعى ونەركاسىپ كاسىپورىندارىن قۇرا باستادى، شينجياڭ اسكەري رايونى ينجەنەريا باسقارماسى نەگىزگى قۇرىلىس ينجەنەرياسىنىڭ جوبالاۋ، قۇرىلىس جۇرگىزۋ مىندەتىن ارقالادى.

 بۇل − نولدەن باستالعان شايقاس. وسى زامانعى ونەركاسىپ قۇرىلىسى جونىندە ولاردا ەشقانداي يدەيالىق دايىندىق جوق ەدى، ونىڭ ۇستىنە ٴىس جۇزىندىك تاجىريبەلەرى دە جوق بولاتىن، ٴتىپتى، وسى ٴبىر توپ ينجەنەريا تۇگەلدەي قۇر الاقان كۇيدە قۇرىلعان، قۇرىلىس قارجىسى، تەحنيكالىق كۇش، باسقارۋ تاجىريبەسى بارلىعى قاتتى تاپشى بولىپ، قالىڭ قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەردىڭ الدىندا جاتقانى جاپالى شارۋاشىلىق قۇرۋ جولى ەدى.

 ٴوندىرىستى دامىتىپ، قامداۋدى قامتاماسىزداندىرۋ ٴۇشىن، 1949 - جىلى 12 - ايدىڭ 10 - كۇنى شينجياڭ اسكەري رايونى ٴوندىرىس سەلبەستىك كووپەراتيۆى قۇرىلدى، ونىڭ باستى مىندەتى زاۆود اشۋ بولدى. امالىن تاۋىپ قارجى توپتاۋ ٴۇشىن، قالىڭ قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەر ۋاڭ جىن سىليڭيۋاننىڭ ۇندەۋىنە ٴۇن قوسىپ، ٴار ادام ٴبىر پار كيىم، ٴبىر مالاقايدى ۇنەمدەپ كيۋدەن تارتىپ، شارۋاشىلىق قۇرىلىس قارجىسىن بىرتە - بىرتە توپتادى.

«1 - تامىز ۇن زاۆودى شينجياڭدا تۇراتىن اسكەري ٴبولىمنىڭ بارلىق قولباسىلارى مەن جاۋىنگەرلەرىنىڭ ٴاربىرىنىڭ ٴبىر - ٴبىر مالاقايدى ۇنەمدەۋىنەن جينالعان قاراجاتپەن سالىنعان». رۋان يە بىلاي دەدى: 1950 - جىلى قىستا اسكەري ٴبولىم ٴۇرتىس 4 اي بويى ەڭبەكاقى تاراتا الماي قالدى، كەيبىر اسكەري بولىمدەر، ٴتىپتى، تاعامدىق قاراجات تا الا المادى، تىرناشتاپ جيىپ، 100 مىڭنان استام كوماندير - جاۋىنگەر ۇنەمدەگەن اسكەري قاراجاتتى اسكەريلەر سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ قۇرىلىس قارجىسىنا قوستى. 1951 - جىلدىڭ سوڭىنا جەتكەندە، %90 اسكەر قارجى قوسۋعا قاتىناسىپ، وسى قوسىلعان قارجىنىڭ %80 ى ونەركاسىپ قۇرىلىسىنا جۇمسالدى.

 ٴوز كۇشىنە سۇيەنىپ ٴومىر ٴسۇرىپ، شينجياڭ ونەركاسىبىنىڭ نەگىزىن قالادى

 شينجياڭدى گۇلدەندىرۋدە ونەركاسىپ − نەگىز، بولات - تەمىر − تەتىك.

 شينجياڭنىڭ العاشقى بولات - تەمىر بىرلەسكەن كاسىپورنى − 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن تەزىرەك قۇرۋ ٴۇشىن، 1951 - جىلى ۋاڭ جىن جياڭجۇن شينجياڭدا تۇراتىن ازاتتىق ارميا قولباسىلارى مەن جاۋىنگەرلەرىن جانە شينجياڭداعى ٴار ۇلت بۇقاراسىن باستاپ، ەلسىز قۋ دالاداعى توۋتۇنحى وزەنى جاعاسىنا بارىپ، ىشەر اس، كيەر كيىمنەن ىركىپ، سۇيرەپ - كوتەرىپ ٴجۇرىپ 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن قۇرىپ، شينجياڭ بولات - تەمىر ونەركاسىبىنىڭ جاڭا ٴداۋىرىن اشتى.

 «سول كەزدە شارت - جاعداي، راسىندا، وتە جاپالى ەدى، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى قۇرىلىسىنا ات سالىسقان قالىڭ ازاتتىق ارميا قولباسىلارى مەن جاۋىنگەرلەرى جانە بارلىق قۇرىلىسشىلار قارلى بورانعا قاراماي، قاقاعان ايازدا شايقاس جاساپ، قاردى كۇرەپ، مۇزدى جارىپ قۇرىلىس جۇرگىزدى». 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ زەينەتكە شىققان 88 جاستاعى قىزمەتكەرى يان جاڭحۋا 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن سالعان العاشقى مەزگىلدەگى كورىنىستى ٴالى ۇمىتا قويماعان.

 1951 - جىلى 9 - ايدىڭ 16 - كۇنى شينجياڭ اسكەري رايونىنىڭ شاكىرت جۇمىسشىلار اترەتىنىڭ مۇشەسى رەتىندە يان جاڭحۋا 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن سالۋعا ات سالىستى. كاريا بىلاي دەيدى: سول كەزدە قۇرىلىس جۇرگىزگەندە كران، قيۋ ماشيناسى جانە قۇبىر ٴيۋ ماشيناسى سياقتى جابدىقتار جوق ەدى، قۇرىلىس توبى سۇيرەپ - كوتەرىپ ٴجۇرىپ قۇرىلىس جۇرگىزدى. الايدا، شينجياڭنىڭ العاشقى وسىزاماندانعان بولات - تەمىر كاسىپورنىن قۇرۋ ٴۇشىن، بارلىق ادامنىڭ قايراتى تاسىپ تۇرعانداي بولدى.

 جابدىق مەشەۋ بولعاندىقتان، كەن تاسى سياقتى شيكىزاتتاردى تۇگەلدەي ادام كۇشى ارقىلى شوي بالعامەن ۇگىتۋگە تۋرا كەلدى؛ دومنا پەشكە وتىن سالۋ ٴۇشىن جۇمىسشىلار سەبەت - سەبەتىمەن پەشتىڭ توبەسىنەن توگىپ، ٴىشىنارا كادرلار مەن جاۋىنگەرلەر كومىر گازىنا ۋلانىپ قالدى؛ كەندى قايلامەن قازىپ، ەسەك نەمەسە تۇيە ارقىلى تاسىدى... يان جاڭحۋا قارتتىڭ كوسىلە سويلەۋىمەن، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ جاپالى شارۋاشىلىق قۇرۋ تاريحى، بەينە، رەڭسىز سۋرەتتەر سياقتى ٴتىلشىنىڭ كوز الدىنا كەلدى.

 جاپا - ماشاقات تارتپاي تابىسقا جەتۋ جوق. 7 ايدان استام ۋاقىت كۇندىز - ٴتۇنى كۇرەس جاساۋ ارقىلى قۇرىلىسشىلار ٴوز كۇشىنە سۇيەنىپ ٴومىر ٴسۇرىپ، زاۆود قۇرۋ مىندەتىن ورىندادى، سونداي - اق 1952 - جىلى 4 - ايدىڭ 28 - كۇنى العاشقى تەمىردى قورىتىپ شىعاردى. «وت ۇشقىنى شاشىراعان سۇيىق تەمىر اعىپ شىققاندا، بۇكىل سەحتىڭ ٴىشى شاتىرلاعان شاپالاق ٴۇنى مەن قۇتتىقتاعان داۋىسقا تولدى. ادامدار دومنا پەشتىڭ الدىنا، تاپتاۋ ماشيناسىنىڭ قاسىنا كەلىپ شاتتانا كۇلىپ جاستارىن توگىپ، قۇشاقتاسىپ، شينجياڭنىڭ اقىرى تەمىر تاپشى، بولات جوق بولۋ تاريحىنىڭ اياقتالعاندىعىن قۇتتىقتادى». وسى كورىنىس يان جاڭحۋانىڭ ويىندا ماڭگى قالدى.

 1952 - جىلى شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسى قۇرعان 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى، 1 - تامىز ۇن زاۆودى، 1 - شىلدە ماقتا توقىماشىلىق فابريكاسى، وكتابر اۆتوكولىك جوندەۋ زاۆودى، ۋيحۋلياڭ ەلەكتر ستانسياسى، شينجياڭ سەمەنت زاۆودى سياقتى ون نەشە ٴىرى وسى زامانعى كاسىپورىن ىركەس - تىركەس قۇرىلىپ بولىپ، وندىرىسكە قوسىلىپ، شينجياڭ تاريحىندا العاش رەت زور ونەركاسىپ ٴداۋىرىنىڭ ماشينا گۇرىلى ەستىلدى. ٴدال وسى جىلى شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسى وسى كاسىپورىنداردى اقىسىز جەرگىلىكتى ۇكىمەتكە وتكىزىپ بەرىپ، شينجياڭنىڭ وسى زامانعى ونەركاسىبىنىڭ نەگىزىن قالادى.

 رۋحتى جالعاستىرىپ، داۋىرلىك اۋىر مىندەتتى ارقالادى

 شينجياڭ بيڭتۋان اسكەري تىڭ يگەرۋ مۇراجايىندا قارا بوزعىلت تۇسكە وزگەرگەن ٴبىر ەسكى اسكەري شاپان تۇر، ۇستىندە جيىنى 296 جاماۋ بار ەكەن، بۇل ەكسكۋرسيالاۋشىلاردى اسەرلەندىرىپ، كوزدەرىنە جاس الدىرادى. «بۇل − 1950 - جىلى تاراتىلعان اسكەري شاپان، 70 نەشە جىل بولدى، ۋاڭ جىن جياڭجۇنمەن بىرگە شينجياڭعا شەرۋ تارتقان اسكەري تىڭ يگەرۋشى قارت جاۋىنگەر ۋاڭ دىميڭ 1995 - جىلى اسكەري تىڭ يگەرۋ مۇراجايىنا بەرگەن» - دەدى شينجياڭ بيڭتۋان اسكەري تىڭ يگەرۋ مۇراجايىنىڭ ورىنباسار باستىعى ساي شياۋچۋان.

 قارجى توپتاۋ ٴۇشىن، ۋاڭ جىن اسكەري رايونعا توتە قاراستى اسكەري بولىمدەرگە ٴار كۇنى ٴار ادام 250 گرام ىشەر استىق ۇنەمدەۋگە، قوسىمشا قاراجاتتىڭ %50 ىن ۇنەمدەۋگە نۇسقاۋ بەردى. اسكەري كيىمنىڭ قوس قاباتتى جاعاسى ٴبىر قاباتتى جاعاعا وزگەرتىلدى، ٴتورت جانقالتاسى ەكى جانقالتاعا قىسقارتىلدى. ٴبىر جىلدا ٴبىر اسكەري مالاقاي ۇنەمدەلدى، ەكى جالاڭ كيىم ٴبىر جالاڭ كيىمگە وزگەرتىلدى، ٴار ايداعى 3 يۋان قوسىمشا قاراجاتتىڭ 2 يۋانىن الىپ شىقتى، ورتا ەسەپپەن ٴار ادام ٴار جىلى 91.2 يۋان ۇنەمدەپ، مەملەكەت قۇرىلىسىنا كومەكتەستى.

«مىنا باتتاستىرا جامالعان اسكەري شاپان ٴبىر قابات جاعالى، تەك ەكى جانقالتاسى عانا بار، قانشا جىل كيىلگەنىن كىم ٴبىلسىن، قانشالىق تەرگە مالشىندى ەكەن، اسكەري تىڭ يگەرۋشىلەردىڭ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاسايتىن، الاقان جايمايتىن، قالتقىسىز ٴوزىن ارنايتىن رۋحىن ٴۇنسىز بايانداپ تۇر» - دەدى ساي شياۋچۋان.

 اۆتونوميالى رايوندىق وتانشىلدىق تاربيە بازاسى رەتىندە 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى تاريحى سارايى مول سۋرەت ماتەريالدارى، ونىمدەردىڭ ناقتى زاتتارى سياقتىلار ارقىلى شينجياڭ بولات - تەمىر ونەركاسىبىنىڭ جاپالى بارىسىن ايگىلەدى.

 «جەر ۇيدە تۇرىپ، قارا استىق جەپ، اشىق كۇنى تەرگە مالشىنىپ، جاڭبىرلى كۇنى باتپاققا شىلانىپ، سۋىق ىزعار سۇيەكتەن وتسە دە، بولات - تەمىر ارمانىنان جازبادى. اعا بۋىن قۇرىلىسشىلاردىڭ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاسايتىن، قالتقىسىز ٴوزىن ارنايتىن رۋحى ٴبىزدىڭ ماڭگى ۇيرەنۋىمىزگە جانە ساۋلەلەندىرۋىمىزگە تاتيدى». 5 - ايدىڭ 26 - كۇنى 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى تاريحى سارايىن ەكسكۋرسيالاپ بولعان سوڭ، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ زەينەتكە شىققان 65 جاستاعى كادرى ۋاڭ يمين تەبىرەنىپ بىلاي دەدى: جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى ارمان سان ۇرپاق ادامداردىڭ جالعاستىرا كۇرەس جاساۋى ارقىلى جۇزەگە اسادى.

 نەشە ۇرپاق ادامنىڭ قايراتتانا ەكپىندەي ىلگەرىلەۋىندە شينجياڭنىڭ وسى زامانعى ونەركاسىبى جوقتان بار بولىپ، كىشكەنەدەن زورايىپ، السىزدەن كۇشەيىپ، شينجياڭ ەرەكشەلىگىنە يە وسى زامانعى كاسىپ سالاسى جۇيەسىن نەگىزىنەن قالىپتاستىرىپ، ونەركاسىپ ەكونوميكاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ قۋاتتى ٴۇنىن شارىقتاتتى.

 «1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ 70 جىلدىق دامۋ تاريحى − قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاساعان شارۋاشىلىق قۇرۋ تاريحى، قىزىل گەننىڭ جالعاستىرىلۋ تاريحى، رەفورما جاساپ، جاڭالىق اشۋدىڭ ەكپىندەي ىلگەرىلەگەن تاريحى، سان ۇرپاق 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى ادامدارىنىڭ وتباسى - وتان سۇيىسپەنشىلىگى سىڭىرىلگەن». باۋگاڭ توبى شينجياڭ 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگى پارتكومىنىڭ شۋجيى، القا باستىعى ۋ بين بىلاي دەيدى: ٴبىر ۇرپاقتىڭ ٴبىر ۇرپاققا ٴتان بورىشى، ٴبىر ۇرپاقتىڭ ٴبىر ۇرپاققا ٴتان جاۋاپكەرشىلىگى بولادى. 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ بارلىق كادر، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرى «تىڭ يگەرىپ، شەكارانى قورعاۋ، بولات - تەمىر ارقىلى وتان ٴۇمىتىن اقتاۋ» اۋەلگى ماقساتىنان اينىماي، وڭىرلىك بولات - تەمىر ەكولوگيا شەڭبەرىن قۇرۋ سىندى داڭقتى بورىشتى باتىلدىقپەن ارقالاپ، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن جۇڭگونىڭ باتىس سولتۇستىگىندەگى، ٴتىپتى، ورتا ازيا وڭىرىندەگى ەڭ باسەكەلىك قۋاتقا يە بولات - تەمىر كاسىپورنى ەتىپ قۇرۋ ٴۇشىن قۇلشىنا كۇرەس جاساۋدا.

 انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جيا چۇنشيا