تۇلعالار ارحيۆى
اكبار يمىن، 1961 - جىلى 11 - ايدا دۇنيەگە كەلگەن، 1990 - جىلى 7 - ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولعان. 1983 - جىلدان باستاپ پوچتاشىلىق قىزمەتىمەن شۇعىلدانعان، 30 نەشە جىلدان بەرى جالپى جەتكىزۋ جولى 560 مىڭ كيلومەتردەن اسىپ، ٴتۇرلى پوچتا جولدامالارىنان 30 ميلليوننان استامىن جەتكىزگەن، مۇنىڭ ەشبىرىنەن قاتەلىك كەتىرمەگەن. 2007 - جىلى جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر كاسىپتىك ٴمورالى قۇرىلىسىنداعى مەملەكەتتىك «10 ۇزدىك» ۇلگىگە تاڭدالعان، 2009 - جىلى مەملەكەتتىك «ادال، سەنىمدى ٴمورال ۇلگىسى» اتاعىن، 2010 - جىلى «مەملەكەتتىك ەڭبەك ەرى» اتاعىن العان، «2014 - جىلعى قاتىناس سالاسىنداعى جۇرتتى اسەرلەندىرگەن 10 ۇلكەن جىل ادامى» جانە «مەملەكەتتىك ەڭ ارداقتى جەدەل جەتكىزۋشى» اتاعىنا داڭقپەن يە بولعان.
«ٴبىر پوچتا جولداماسى ٴبىر ادامنىڭ ومىرىنە ىقپال جاساۋى مۇمكىن، سوندىقتان امالىن تاۋىپ دەر كەزىندە تاپسىرىپ الۋشىنىڭ قولىنا تيگىزۋ كەرەك».
− اكبار يمىن
اكبار يمىن (سولدا) شاكىرتىن قولما - قول ۇيرەتۋدە. سۋرەتتى شينجياڭ پوچتاسى جەدەل جەتكىزۋ، زات اينالىم شەكتى سەرىكتەستىگى ٴۇرىمجى بولىمشە سەرىكتەستىگى بەرگەن.
بيىل 11 - ايدا شينجياڭ پوچتاسى جەدەل جەتكىزۋ، زات اينالىم شەكتى سەرىكتەستىگى ٴۇرىمجى بولىمشە سەرىكتەستىگى ساۋدا كاسىپورىندارى ورتالىعىنىڭ پوچتاليونى اكبار يمىن 60 جاسقا تولادى، زەينەتكە شىعۋىنا جارتى جىلعا جەتپەيتىن ۋاقىت قالسا دا، ول ٴالى دە العاشقى قىزمەتكە شىققانداعى ادەتىنەن جازباي كەلەدى: مەكەمەگە ٴبىر ساعاتتان استام ۋاقىت بۇرىن بارادى، تازالىق ىستەپ، تالونداردى رەتتەپ، كولىكتەردى تەكسەرىپ، دايىندىق قىزمەتتەرىن ويداعىداي ىستەيدى، سودان كەيىن ٴۇرىمجىنىڭ ۇلكەندى - كىشىلى كوشەلەرىنە شاپقىلايدى.
اۆتونوميالى رايوندىق تاڭداۋلى كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى، اۆتونوميالى رايوندىق ەڭبەك ەرى، مەملەكەتتىك «10 ۇزدىك» پوچتاليون، مەملەكەتتىك ەڭبەك ەرى... بوز بالا شاعىنان جىگىت اعاسى جاسىنا دەيىن، 28 تۇرپاتتى ۆەلوسيپەد مىنۋدەن پوچتا مينبۋسىن جۇرگىزىپ جولداما جەتكىزۋگە دەيىن قىزمەت ىستەگەن 30 جىلدان بەرى اكبار يمىن كوپتەگەن داڭقتارعا يە بولىپ، قاراپايىم جۇمىس ورنىندا وزگەشە ناتيجە جاراتتى.
ۇناتقانى ٴۇشىن تالىقپاي ىستەدى
پوچتاشىلىق قىزمەتى كىسىنى قىزىقتىراتىن زاماندا اكبار يمىن شەشەسىنىڭ حات جەتكىزەتىن ۆەلوسيپەدىنە مىنگەسىپ، كىشكەنتاي سەرىكتەرىن قىزىقتىرىپ، ۇلكەندى - كىشىلى كوشەلەردى ارالاپ جۇرەتىن. بالا كەزىندە - اق وسى كاسىپتى قىزۋ ٴسۇيۋ ونىڭ كوكەيىنە ۇيالاعان.
1983 - جىلى جاس اكبار يمىن بولاشاق تۇرمىسقا تاماشا تالپىنىسپەن تىلەگەنىندەي ٴۇرىمجى قالاسى جەڭىس جولى پوچتا تارماق مەكەمەسىنىڭ پوچتاليونى بولىپ، بوعدا جولى مەن لۇڭچۋان كوشەسىندەگى كوپتەگەن كوشە - جولدارداعى تۇرعىنداردىڭ حاتتارىن، جولدامالارىن، تەلەگراممالارىن، گازەت - جۋرنالدارىن جەتكىزۋگە جاۋاپتى بولادى.
كوپ وتپەي ول قىزمەت ىستەۋدە تەك ىنتاعا عانا سۇيەنۋگە بولمايتىندىعىن بايقايدى. اكبار يمىن مەملەكەتتە ٴبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ٴتىل - جازۋعا جەتىك بولماعاندىقتان، كونۆەرتتەگى، كوشە - جولدارداعى، ماڭدايشالىقتارداعى جازۋلاردى تولىق تانىمايدى، قىزمەتتەستەرى 4 − 5 جول بولىكتەرىنە جەتكىزىپ بولسا دا، ول سۇرىنە - جىعىلا ٴبىر جول بولىگىنە عانا جەتكىزۋ مىندەتىن ورىنداپ ٴجۇردى.
اكبار يمىن ٴتىل قامالىن الۋعا بەكىنىپ، كاسىپتەن سىرتقى ۋاقىتىنان پايدالانىپ، كەشكى مەكتەپكە تىزىمدەلەدى. قىزمەتتەن تۇسكەننەن كەيىن قۇر سۇلدەرىن سۇيرەتكەن بەتى اسىعىس بىرەر جاپىراق نان جەي سالىپ، كەشكى مەكتەپكە پىسىقتاۋعا بارادى، 2 جىل ۋاقىتتا ٴتىل ورەسىنىڭ ۇزدىكسىز جوعارىلاۋىنا ىلەسە، ونىڭ جەتكىزۋ ونىمدىلىگى دە نەداۋىر جوعارىلاپ، جەتكىزۋ مىندەتىن ساپاسى مەن سانىنا كەپىلدىك ەتە ورىنداپ قالماي، تاعى «اپارىلمايتىن حاتتاردى» دا جەتكىزۋگە كۇش سالادى.
ٴبىر جولى اكبار يمىن تاپسىرىپ الۋشىسى «گۋيۋان كوشەسىندەگى توحتى» دەگەن جازۋى بار اقشا جىبەرۋ تالونىن جەتكىزۋگە تۋرا كەلەدى، سول كەزدە گۋيۋان كوشەسىندە 3 شولاق كوشە، 200 دەن استام اۋلا، 1000 عا جۋىق وتباسى بار ەدى، بۇل «توحتىنى» قايدان ىزدەۋ كەرەك؟ وسى اقشا جىبەرۋ تالونىن، ٴاسىلى «ادرەسى انىق ەمەس» دەپ كەلگەن جەرىنە قايتارا سالۋعا بولاتىن، الايدا ول قوسىمشا ەسكەرتپە باعاناسىنداعى «3 ايلىق زەينەتاقى» دەگەن جازۋدى كورىپ، تاعى دا قۇلشىنىپ كورۋگە بەكيدى.
ىلە - شالا اكبار يمىن توڭىرەكتەگى تۇرعىندار كوميتەتتەرى مەن ساقشى بولىمشەلەرىنە بارىپ، نوپوس ساقشىسىنىڭ كومەگىندە 300 گە جۋىق وتباسىن ارالاپ، اقىرى تاپسىرىپ الۋشى توحتىنى تابادى.
توحتى كاريا اقشا سالۋ حابارلاندىرۋى تالونىن العاننان كەيىن اسەرلەنىپ: «راقىمەت! راقىمەت! ۇيدەگىلەر اقشادان قىسىلىپ تۇر ەدى!» دەيدى.
قولىنان وتكەن ٴاربىر پوچتا جولدامالارىن باعالى زاتقا بالادى، تەك لايىقتى تۇردە تاپسىرىپ الۋشىعا تابىستاعان سوڭ اكبار يمىن شارشاپ - شالدىعۋعا تاتىرلىق ٴىس دەپ بىلەدى.
«ٴبىر پوچتا جولداماسى ٴبىر ادامنىڭ ومىرىنە ىقپال جاساۋى مۇمكىن، وعان نەمقۇرايدى قاراۋعا بولمايدى». اكبار يمىننىڭ اكە - شەشەسى تۇگەلدەي پوچتا جۇيەسىنىڭ قىزمەتكەرى بولاتىن، ول وسىنداي اڭگىمەلەردى ەستي ٴجۇرىپ ەرجەتكەندىكتەن، وسى ٴبىر كاسىپتىڭ قانشالىق ارداقتى ەكەندىگىن تىپتەن تۇسىنەدى.
«مەن بۇل قىزمەتتى ۇناتامىن». 5 - ايدىڭ 19 - كۇنى ٴتىلشىنىڭ سۇقباتىن قابىلداعاندا، بۇل اكبار يمىننىڭ ەڭ كوپ ايتقان ٴبىر اۋىز ٴسوزى بولدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ۇناتاتىندىقتان تىپتەن كوپ بوداۋ بەرۋگە پەيىل ەكەن.
ٴوز باسىنان ۇلگى كورسەتتى، ونەگەسىمەن تاربيەلەدى
20 - عاسىردىڭ 90 - جىلدارىندا اكبار يمىننىڭ جەتكىزۋ كەزىندەگى قاتىناس كولىگى ۆەلوسيپەدتەن موتوتسيكلگە وزگەردى، ٴوزى دە ٴبىر كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى بولدى.
سول كەزدە ۇنەمى بوران سوعىپ تۇراتىن ۇلانباي ٴۇرىمجى قالاسىنىڭ جەتكىزۋ جولى ەڭ ۇزاق، شارت - جاعدايى ەڭ جاپالى جەتكىزۋ جول بولىكتەرىنىڭ ٴبىرى ەدى. اكبار يمىن وسى ٴبىر اۋماقتىڭ جەتكىزۋ مىندەتىن ۇستىنە الۋدى ىرىقتىلىقپەن تالاپ ەتتى، ول: «مەن پارتيا مۇشەسىمىن، مەن بارايىن!» دەيدى.
پوچتا جولدامالارىن جەل ۇشىرىپ كەتپەۋ ٴۇشىن، ٴار كۇنى جولعا شىعۋدان بۇرىن اكبار يمىن ىلعي پوچتا جولدامالارىن مىقتاپ وراپ الاتىن.
ٴبىر جولى جەتكىزۋ بارىسىندا بوران سوعىپ اعاش بۇتاعىن سىندىرادى، اكبار يمىننىڭ موتوتسيكلىن دە جىعىپ كەتەدى، موتوتسيكلدەن جىعىلعان ول بىلەگىن ٴسۇرىپ العانىنا قاراماستان، پوچتا جولدامالارىن مىقتاپ قۇشاقتاپ الادى. ونىڭ ايتۋىنشا، وسى اۋماقتا اسكەري بولىمدەر ٴبىرشاما كوپ، جاۋىنگەرلەر اسىعا حات كۇتەدى، پوچتا جولدامالارىن جوعالتۋعا بولمايدى ەكەن.
ينتەرنەت پەن قاتىناستىڭ دامۋىنا ىلەسە پوچتاليون سىندى كاسىپتە بىرتىندەپ وزگەرىس بولىپ، قازىرگى جەدەل جەتكىزۋشىگە اينالدى.
2005 - جىلى قىزمەت قاجەتىمەن اكبار يمىن شينجياڭ پوچتاسى جەدەل جەتكىزۋ، زات اينالىم شەكتى سەرىكتەستىگى ۇرىمجىدەگى ٴبىر توتە قاراستى تيجارات ٴبولىمىنىڭ وسى قالادا جەتكىزۋ بولىمىنە قىزمەتكە اۋىستىرىلادى. ونىڭ مەكەمەدەگى جاسى ەڭ ۇلكەن پوچتاليون ەكەندىگىن ەسكەرىپ، باسشىلار ونى ادەيى ٴبىر جەڭىلدەۋ قىزمەت ورنىنا اۋىستىرماق بولادى، ايتسە دە، ول «دەنساۋلىعى ناشارلاۋ جولداستارعا قارايلاسايىق، مەن ٴالى دە ىستەي الامىن» دەيدى.
قىزمەتى جەدەل جولدامالاردى جەتكىزۋگە وزگەرگەندىكتەن، جەتكىزۋشىلەرگە تالاپ تا اناعۇرلىم جوعارىلاي تۇسەدى. جاڭا جۇمىس ورنىنا تەزىرەك ۇيلەسۋ ٴۇشىن، ول ىستەي ٴجۇرىپ ۇيرەنىپ، جاس قىزمەتتەستەرىنەن كىشى پەيىلدىلىكپەن ۇيرەنەدى.
ىستەگەن سوڭ، ٴسوزسىز، جاقسى ىستەۋ كەرەك! بۇل − اكبار يمىننىڭ كاسىپتىك ولشەمى، قىزمەت بارىسىندا ول بارىن سالىپ ىستەيدى، سونىمەن بىرگە «ۇيرەتۋ، كومەكتەسۋ، جەتەكتەۋ» رولىن ساۋلەلەندىرىپ، 38 جىلدان بەرى 20 نەشە شاكىرت تاربيەلەپ شىقتى.
كەرىم قادىر − اكبار يمىن جەتەكتەگەن شاكىرتتەرىنىڭ ٴبىرى، ەكەۋى ٴبىرىنشى رەت كەزدەسكەندە اكبار يمىن ودان: «وسى قىزمەتتى ۇناتاسىڭ با؟» دەپ توتە سۇرايدى.
تياناقتى جاۋاپ العاننان كەيىن اكبار يمىن قاباعات قۋانىپ، ونى «ۇناتساڭ، جاقسىراق ىستە!» دەپ شابىتتاندىرادى.
«جولعا شىعۋدان بۇرىن پوچتا جولدامالارىن الىس - جاقىندىعىنا قاراي جاقسىلاپ قاتارلاپ الساڭ، رەتىمەن جەتكىزۋدىڭ ونىمدىلىگى سوندا عانا جوعارى بولادى، تەكسەرىپ بەرەيىن، بوسقا شاۋىپ جۇرمە. حات جەتكىزگەندە تۇرعىندار ۇيدە جوق بولسا، كورشىلەرىنەن سۇراپ كورۋىڭە بولادى، كورشىلەرى ونىڭ قاشان ورالاتىندىعىن ٴبىلۋى مۇمكىن». اكبار يمىن ٴوزىنىڭ ومىرلىك تاجىريبەلەرىن وعان تۇك قالدىرماي ۇيرەتىپ تاستاۋعا پەيىل ەدى.
«بۇل كۇندەرى وسى ٴبىر كاسىپتىڭ جاستاردى باۋراۋى بۇرىنعىداي بولماي قالدى، مەن ٴوزىمنىڭ ارەكەتىم ارقىلى قاراپايىم جۇمىس ورنىندا ٴومىردىڭ شۇعىلاسىن شاشۋعا بولاتىندىعىن دالەلدەگىم كەلەدى» دەيدى اكبار يمىن بەكەم تۇردە.
قىزمەت ىستەگەن 30 نەشە جىلى قاتەسىز ٴوتتى
«باستان - اياق اسا ۇقىپتى بولدى، مۇقياتتىلىقپەن جاۋاپكەرشىلىك ارقالادى، كليەنتتەرگە مامىلە جاساعاندا ادال دا سەنىمدى بولدى، ىنتالى قىزمەت وتەدى». بۇل − شينجياڭ پوچتاسى جەدەل جەتكىزۋ زات اينالىم شەكتى سەرىكتەستىگى ٴۇرىمجى بولىمشە سەرىكتەستىگى ساۋدا كاسىپورىندارى ورتالىعىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى بي لۇڭنىڭ نازارىنداعى اكبار يمىن.
اكبار يمىن وسى قالاداعى سوت مەكەمەسى حات - قاعازدارىن قابىلداۋ - اپارۋ بولىمىندە قىزمەت ىستەگەن كەزدە، بي لۇڭ ونىمەن قىزمەتتەس بولعان ەدى. قابىلداۋ - اپارۋ ٴبولىمى باستىسى، سوت مەكەمەسىنىڭ حات - قاعازدارىن جەتكىزەدى، جەتكىزۋ ۋاقىت شەگى مەن ساپاسىنا تالاپ وتە جوعارى بولاتىن.
كاسىپتى ەندى عانا باستاعان كەزدە جەتكىزۋ قيىندىعى زور، ۇيلەسىمدى جەتكىزۋ سالىستىرماسى تومەن بولعاندىقتان، قىزمەت ٴبىر مەزگىل قيىن جاعدايعا تاپ بولادى. «سوت مەكەمەسى حات - قاعازدارى كاسىبى بويىنشا جەتكىزۋدىڭ قيىندىعىن تۋدىرعان سەبەپ نە؟»، ۇقىپتى اكبار يمىن كوپتەگەن داۋگەرلەردىڭ قابىلداۋدى قالامايتىندىعىن، ٴتىپتى، ادەيى سوت مەكەمەسى حات - قاعازدارىنان قاشقالاقتايتىندىعىن بايقايدى. ول تاۋەكەل دەپ كاسىپتەن تىس ۋاقىتىنان پايدالانىپ، حات - قاعازداردى داۋگەردىڭ ۇيىنە جەتكىزىپ بەرەدى. سول جىلى ول سوت مەكەمەسى حات - قاعازدارىن 15 مىڭ - رەتتەن استام ەش قاتەسىز جەتكىزەدى.
ٴبىر جولى اكبار يمىن شاكىرتى ابدۇكەرىم ابدۇرەشيتتى ەرتىپ سوت مەكەمەسىنىڭ حات - قاعازىن جەتكىزۋگە بارادى. بارۋدان بۇرىن تەلەفوندا حابارلاسقاندا قارسى جاق ۇيىندە ەكەندىگىن ايتادى، ٴبىراق ولار بارعاننان كەيىن قارسى جاق تاعى كەشتە عانا قايتىپ كەلەتىندىگىن ايتادى. ەكەۋى ونىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا ەرتەسى تۇنگى ساعات بىرگە دەيىن توسقان سوڭ عانا قارسى جاق قايتىپ كەلەدى، ەكەۋىنىڭ ٴالى كۇتىپ وتىرعاندىعىن كورىپ، ازداپ ىڭعايسىزدانىپ، حات - قاعازداردى دەرەۋ الىپ الادى.
اكبار يمىننىڭ قىزمەتكە تاباندىلىعى مەن قۇلشىنىسى كليەنتتەردىڭ القاۋى مەن سوت مەكەمەسىنىڭ تولىق تۇراقتاندىرۋىنا يە بولادى، ونىڭ قۇلشىنىسى ارقىلى سوت مەكەمەسىنىڭ حات - قاعازدارىن جەتكىزۋ كاسىبى بىرتىندەپ دۇرىس ارناعا تۇسەدى. ال، اكبار يمىن قيىنشىلىقتى جەڭىپ، جاڭا جاعداي اشقاننان كەيىن جاڭا بازار اشۋعا بۇرىلىس جاسايدى. ونىڭ ٴوز سوزىمەن ايتقاندا: «مەن ٴبىر كومپارتيا مۇشەسىمىن، قاي جەردە قيىنشىلىق بولسا، سول جەر مەنى قاجەت ەتەتىن جەر سانالادى!».
بۇل كۇندەرى اكبار يمىن ٴار كۇنى بانكەنىڭ 8 تور ٴتۇيىنىنىڭ جولداما جەتكىزۋ كاسىبىنە جاۋاپتى بولىپ، ورتا ەسەپپەن ٴار كۇنى 100 كيلومەتر جول باسىپ، مەيلى قابىلدايتىن جولداما، الدە اپاراتىن جولداما بولسىن، بارلىعىنا مۇقيات بولىپ، تاپتەشتەي اداقتايدى. ول بىلاي دەيدى: «وسى قىزمەتتى ىستەپ جيىنى 560 مىڭ كيلومەتر جول باسىپ، 30 ميلليوننان استام پوچتا جولداماسىن قاتەسىز جەتكىزۋدەي ناتيجەنى تاپسىردىم، وسىلايشا زەينەتكە شىققاندا ۇيالمايتىن بولامىن».
شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى فان چيۇڭيان