شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ٴتىلشىسى چيۋ بيڭچيڭ

جاڭ تايلەيدىڭ سۋرەتى

شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان

جياڭسۋ ولكەسىنىڭ چاڭجوۋ قالاسىندا جاڭ تايلەي ەسكەرتكىش سارايى بار. بۇل جەر جاڭ تايلەيدىڭ توڭكەرىس ىزدەرىن دەرەك ەتىپ، ماي بوياۋلى سۋرەت، ناقتى زات، سۋرەت سياقتى تاريحي ماتەريالدار ارقىلى ونىڭ توڭكەرىستىك، شۇعىلالى ٴومىرىن ايگىلەدى، سونداي - اق ادامداردىڭ ونى ساعىنۋى مەن ەسكە الۋىن باياندايدى.

جاڭ تايلەيدىڭ اسىلگى اتى جاڭ زىڭراڭ، 1898 - جىلى 6 - ايدا تۋىلعان، جياڭسۋدىڭ ۋجينىنەن. 1915 - جىلى بەيجيڭ داشۋەسىنە ەمتيحان بەرىپ ٴوتىپ، سول جىلى قىستا تيانجين بەيياڭ داشۋەسىنە (قازىرگى تيانجين داشۋەسى) اۋىسىپ، زاڭ ٴىلىمىن وقيدى. «شاتىرلاعان نايزاعاي» بولىپ، مۇناردى سەيىلتىپ، كونە قوعامدى وزگەرتۋدى ماقسات تۇتقاندىقتان، كەيىن ەسىمىن جاڭ تايلەي دەپ وزگەرتىپ، مۇراتىن ايگىلەيدى.

1919 - جىلى 4 - مامىر وتانشىلدىق قوزعالىسى تۋىلادى، جاڭ تايلەي وعان بەلسەنە ات سالىسىپ، تيانجين وڭىرىندەگى وتانشىلدىق قوزعالىستىڭ تىرەكتىلەرىنىڭ ٴبىرى بولادى. قوزعالىستا جاڭ تايلەي تالايدان بەرى ٴسۇيىنىپ جۇرگەن لي داجاۋمەن بايلانىس ورناتادى. لي داجاۋدىڭ ىقپالىندا جاڭ تايلەي ماركسيزممەن تانىسا باستايدى جانە وعان سەنەدى ٴارى لي داجاۋ بەيجيڭ داشۋەسىندە ۇيىمداستىرعان ماركس ٴىلىمىن زەرتتەۋ قوعامىنا قاتىناسىپ، ونىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىن قۇرۋ قىزمەتىن ورىستەتۋىنە كومەكتەسەدى. 1920 - جىلى 10 - ايدا جاڭ تايلەي دىڭ جۇڭشيا قاتارلىلارمەن بىرگە لي داجاۋ قاتارلىلار بەيجيڭدە باستاپ ۇيىمداستىرعان كوممۋنيستىك پارتيانىڭ العاشقى كەزدەگى ۇيىمىنا قوسىلىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ەڭ ەرتەدەگى مۇشەلەرىنىڭ بىرىنە اينالادى.

وسىدان كەيىن، ول دىڭ جۇڭشيامەن بىرگە جۇمىسشىلار قوزعالىسىن بەلسەنە ورىستەتىپ، چاڭشينديانعا بارىپ ەڭبەكپەن ٴبىلىم تولىقتاۋ مەكتەبىن قۇرىپ، سولتۇستىك تەمىر جولى جۇمىسشىلار قوزعالىسىنىڭ ٴبىرىنشى توپتاعى تىرەكتىلەرىن تاربيەلەيدى. 1921 - جىلى كوكتەمنەن باستاپ، جاڭ تايلەي ىلگەرىندى - كەيىندى سوۆەت وداعىنا بارىپ قىزمەت ىستەپ، وقىپ، كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونال قيىر شىعىس شۋجيچۋى جۇڭگو ٴبولىمىنىڭ شۋجيى بولادى ٴارى تالاي رەت كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونالدىڭ جۇڭگوعا جىبەرگەن ۋاكىلدەرىنە سەرىك بولىپ، لي داجاۋ، چىن دۋشيۋ، سۇن جۇڭشان قاتارلىلارمەن كەزدەسىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىن قۇرۋ قيمىلىنا قاتىناسىپ، گومينداڭ مەن كوممۋنيستىك پارتيانىڭ 1 - رەتكى سەلبەستىگىن جەدەلدەتەدى.

1924 - جىلى ەلگە ورالعاننان كەيىن، جاڭ تايلەي جاستار وداعى ورتالىق كوميتەتىنىڭ قىزمەتىنە جاۋاپتى بولادى. 1925 - جىلى 1 - ايدا ول جۇڭگو سوتسياليستىك جاستار وداعىنىڭ 3 - رەتكى مەملەكەتتىك قۇرىلتايىندا جاستار وداعى ورتالىق كوميتەتىنىڭ شۋجيى بولىپ سايلانىپ، پارتيانىڭ 4 - قۇرىلتايىنا قاتىناسادى ٴارى ورتالىق كوميتەتىنىڭ كانديدات مۇشەسى بولىپ سايلانادى، 1925 - جىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى گۋاڭدۇڭ، گۋاڭشي رايوندىق كوميتەتى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى گۋاڭدۇڭ رايوندىق كوميتەتى بولىپ وزگەرتىلىپ، جاڭ تايلەي رايوندىق كوميتەتىنىڭ نەگىزگى جاۋاپتىلارىنىڭ ٴبىرى بولادى. 1926 - جىلى 2 - ايدان 1927 - جىلى 4 - ايعا دەيىن جاڭ تايلەي گۋاڭدۇڭ رايوندىق كوميتەتتىڭ ورگان باسىلىمى «حالىق اپتالىعىنىڭ» جاۋاپتى رەداكتورى بولادى.

1927 - جىلى 4 - ايدان 5 - ايعا دەيىن جاڭ تايلەي جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 5 - قۇرىلتايىنا قاتىناسىپ، چىن دۋشيۋدىڭ وڭشىل ورايشىلدىق قاتەلىگىن قاتاڭ سىندايدى. توڭكەرىستى قۇتقارىپ قالۋ ٴۇشىن، جاڭ تايلەي شۋجي بولعان جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى حۋبەي ولكەلىك كوميتەتى 6 - ايدىڭ باسىندا قارۋلى شارۋالاردىڭ «تاۋعا شىعۋى» مەن جەرگىلىكتى قارۋلىلاردى ٴوز جاعىنا تارتۋ سياقتى تاكتيكالار مەن ۇسىنىستاردى ايقىن العا قويادى. 7 - ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى وزگەرتىلىپ قۇرىلىپ، جاڭ تايلەي جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ ۋاقىتتىق تۇراقتى كوميتەتىنىڭ 5 تۇراقتى مۇشەسىنىڭ ٴبىرى بولادى؛ 7 - تامىز ماجىلىسىنەن كەيىن، ول گۋاڭدۇڭدا قىزمەت ىستەۋگە جىبەرىلىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى گۋاڭدۇڭ ولكەلىك كوميتەتىنىڭ شۋجيى، قوسىمشا گۋاڭدۇڭ ولكەلىك كوميتەتى اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ شۋجيى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى وڭتۇستىك بيۋروسىنىڭ شۋجيى جانە وڭتۇستىك بيۋروسى اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولادى.

جاڭ تايلەي گۋاڭدۇڭعا كەلىسىمەن، بۇكىل گۋاڭدۇڭ ولكەسىندە كوتەرىلىس جاساۋ جوسپارىن دەرەۋ اقىلداسىپ جاسايدى ٴارى گۋاڭجوۋ كوتەرىلىسىنىڭ قولباسشىلىق ورگانى − توڭكەرىستىك اسكەري ىستەر كوميتەتىن ۇيىمداستىرىپ قۇرىپ، كوميتەت باستىعى بولادى. دايىندىق قىزمەتتەرى قاۋىرت ٴجۇرىلىپ جاتقان كەزدە، كوتەرىلىس حابارى اشكەرەلەنىپ قالادى. جاڭ تايلەي قولما - قول شەشىم جاساپ، گۋاڭجوۋ كوتەرىلىسىنىڭ وعى 1927 - جىلى 12 - ايدىڭ 11 - كۇنى تاڭعا جۋىق ۋاعىنان بۇرىن اتىلادى. جاڭ تايلەيدىڭ باسقارۋىندا، گۋاڭجوۋ سوۆەتتىك ۇكىمەتى قۇرىلادى ٴارى ۋاقىتتىق ٴتوراعا، حالىق تەڭىز، قۇرلىق ارمياسىنىڭ مۇشەسى بولادى.

12 - ايدىڭ 12 - كۇنى گۋاڭجوۋ كوتەرىلىسىنىڭ ەكىنشى كۇنى، جاۋ ارمياسى كوتەرىلىسشى ارميانىڭ ماڭىزدى شەبىن باسىپ الادى ٴارى اسكەر ٴبولىپ، كوتەرىلىسشى ارميانىڭ باس قولباسشىلىق شتابىنا توتە لاپ قويادى. جاڭ تايلەي حابار الىسىمەن، شايقاسقا قولباسشىلىق ەتۋ ٴۇشىن دەرەۋ اۆتوكولىكپەن الدىڭعى شەپكە اتتانادى. اۆتوكولىك كەتىپ بارا جاتقان جولدا جاۋدىڭ تورۋىلداي سوققىلاۋىنا تاپ بولىپ، جاڭ تايلەيدىڭ ٴۇش جەرىنەن وق ٴتيىپ، قىزىل تۋ قادالعان اشىق توبەلى اۆتوكولىكتە جىعىلىپ، ەرلىكپەن قۇربان بولادى. ول ٴوزىنىڭ قىسقا عانا 29 جىلدىق ٴومىر جولى ارقىلى «كونە دۇنيەنى تالقان قىلار شاتىرلاعان نايزاعاي بولۋ» سىندى اينىماس ۋادەسىن امالياتتا ايگىلەدى.

جاڭ تايلەي ەسكەرتكىش سارايىنا كىرگەندە، كورمە زالىنىڭ قابىرعاسىنداعى «كەلەشەكتە ماڭگى باقىتتى بولۋدى كوزدەيمىن» دەگەن جازۋلار كوزگە وتتاي باسىلادى. «بۇل جاڭ تايلەيدىڭ سالەم حاتىنداعى ٴبىر اۋىز ٴسوز، سونداي - اق جاڭ تايلەيدىڭ ٴومىر بويىنداعى اينىماس تالپىنىسى». چاڭجوۋ سانجيە ەسكەرتكىش سارايىنىڭ باستىعى حۋاڭ ميڭياننىڭ ايتۋىنشا، ول سول كەزدە كوپتەگەن وي اعىمدارى بولعان جاعدايدا كوممۋنيزمدى تاڭداعان ٴارى ٴومىر بويى امالياتتا ايگىلەپ، قۇربان بولۋدان قورىقپاعان، ەرەسەن قابىلەتىمەن، اسقاق ىنتاسىمەن جانە جاس ومىرىمەن ٴوزىن جۇڭگونىڭ توڭكەرىس ىستەرىنە ارناعان.

2020 - جىلدىڭ سوڭىندا، چاڭجوۋ قالاسى چاڭجوۋ سانجيە ەسكەرتكىش سارايىن جانە توڭىرەك ورتاسىن وڭاۋ، دەڭگەيىن كوتەرۋ ينجەنەرياسىن جاپپاي ىسكە قوستى، مۇنىڭ ىشىندە جاڭ تايلەي ەسكەرتكىش سارايىنا جاڭادان تايلەي جاستار سەنىمى كەڭىستىگى قوسىلدى. «تايلەي جاستار سەنىمى كەڭىستىگى، باستىسى، تاپسىرىستى شاعىن پارتيا ساباعى، وداق ساباعى بويىنشا قىزمەت وتەۋ سياقتىلاردى ازىرلەپ، پارتيا تاريحىن، وداق تاريحىن ۇيرەنۋدى باي دا الۋان ٴتۇرلى نەگىزگى تاقىرىپتىق قيمىلدارمەن شىن مانىندە ۇشتاستىرادى»، - دەدى حۋاڭ ميڭيان.

(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 8 - كۇنى نانجيڭنەن بەرگەن حابارى)