شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ٴتىلشىسى شۇي حايبو

جازدىڭ باس كەزى، حۋبەي ولكەسى حۋاڭگاڭ قالاسى حۋاڭجوۋ رايونى چىنسىلوۋ قالاشىعى چىنسىلوۋ قىستاعىنداعى جاپ - جاسىل قاراعاي - ارشالاردىڭ اراسىندا چىن تانچيۋدىڭ مىس ٴمۇسىنى بوي سوزىپ، كوڭىلى تاسىعان توڭكەرىسشىنىڭ كەلبەتىن ايگىلەپ تۇر. مىس ٴمۇسىننىڭ الدىنداعى شوق گۇلدەر ادامداردىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 1 - قۇرىلتايىنىڭ وسى ٴبىر ۋاكىلىنە، پارتيانى قۇرۋشىلاردىڭ بىرىنە، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 7 - قۇرىلتايى ورتالىق كوميتەتىنىڭ «ەرەكشە» مۇشەسىنە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن ٴبىلدىرىپ تۇر.

چىن تانچيۋ، 1896 - جىلى تۋعان، دابەشان تاۋى ەتەگىندەگى اياداي تاۋلى قىستاقتا بالالىق شاعى، ورەن كەزى ٴوتتى. جاستىق داۋىرىندە ول اۋىلىنان الىستاپ ۋحانعا ٴبىلىم الۋعا كەلەدى، 1916 - جىلى ۇكىمەتتىك ۋچاڭ جوعارى دارەجەلى شىفان مەكتەبىنىڭ اعىلشىن ٴتىلى بولىمىنە وقۋعا تۇسەدى، كەيىن دۇڭ بي - ۋ قاتارلى ادامدارمەن بىرگە ۋحان ورتا مەكتەبىن اشىپ، اعىلشىن ٴتىلى وقىتۋشىسى بولادى. ولاردىڭ قۇلشىنىسىمەن بۇل مەكتەپ ٴبىر توپ العاباسار وقىتۋشىلارمەن ىنتىماقتاسىپ، ٴبىر توپ توڭكەرىسشىل جاستاردى تاربيەلەيدى.

1920 - جىلى كۇزدە چىن تانچيۋ مەن دۇڭ بي - ۋ قاتارلىلار ۋحاندا كوممۋنيستىك پارتيانىڭ العاشقى مەزگىلدەگى ۇيىمىن قۇرادى، 1921 - جىلى 7 - ايدا پارتيانىڭ 1 - قۇرىلتايىنا قاتىناسادى. وسىدان سوڭ چىن تانچيۋ ىلگەرىندى - كەيىندى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى انيۋان ايماقتىق كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، ۋحان جەرگىلىكتى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ باستىعى، حۋبەي رايوندىق كوميتەت ۇيىمداستىرۋ ٴبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، جياڭشي ولكەلىك كوميتەتىنىڭ شۋجيى، مانجوۋ ولكەلىك كوميتەتىنىڭ شۋجيى، جياڭسۋ ولكەلىك كوميتەتىنىڭ باس حاتشىسى، فۋجيان ولكەلىك كوميتەتىنىڭ شۋجيى، ورتالىق ۇكىمەت استىق ٴبولىمىنىڭ باستىعى قاتارلى مىندەتتەردى ارقالاپ، جەر - جەردەگى جۇمىسشىلار قوزعالىسىنا، وقۋشىلار قوزعالىسىنا جانە اسكەر تاسۋ قىزمەتىنە باسشىلىق ەتىپ، پارتيا ىستەرى ٴۇشىن تۇس - تۇسقا شاپقىلايدى.

قىزىل ارميانىڭ ۇزاق جورىعىنان كەيىن، چىن تانچيۋ ورتالىق سوۆەتتىك رايوندا قالىپ تاباندىلىقپەن پارتيزاندىق شايقاس جۇرگىزىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جياڭشي بولىمشە بيۋروسى ۇيىمداستىرۋ ٴبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالادى، 1935 - جىلى 8 - ايدا ماسكەۋگە بارىپ كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونالدىڭ 7 - رەتكى قۇرىلتايىنا قاتىناسادى، كەيىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونالدا تۇراتىن ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ قىزمەتىنە قاتىناسادى.

«ەجەلدەن ۇشارىمدى جەل، قونارىمدى ساي بىلەتىن، ٴجۇرىس - تۇرىسىم بەيمالىم جانمىن». چىن تانچيۋ ۇيىنە جولداعان حاتىندا شەشەسىنەن ايرىقشا كەشىرىم سۇرايتىندىعىن ٴبىلدىرىپ: «شەشەمنىڭ كوز جۇمعانىنان حابار تاپتىم... كوزىن جۇمعانعا دەيىن ازاپ - تاۋقىمەت شەكتى، بىرنەشە جىل بۇرىن ەرتەرەك اتتانسا كورەر ميحىناتى از بولار ەدى!».

«ول وسىنداي ٴبىر جۇرتقا ۇقسامايتىن قاھارمان تۇلعا، كوكەيىنەن كەدەي بۇقارانى ماڭگى شىعارعان جوق. وقىمىستى شاڭىراعىنان شىققانىمەن، ٴباز - باياعىسىنداي قولىنا قارۋ ۇستاپ قان مايدانعا باتىلدىقپەن اتتاندى». چىن تانچيۋ ەجەلگى تۇراعى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ باستىعى ديڭ حايجوۋ كوپشىلىك كورگەن سۋرەتتەردىڭ بارىندە چىن تانچيۋ سول بەتىن قاراتىپ تۇسكەندىگىن، ويتكەنى ونىڭ وڭ قۇلاعى پارتيزاندىق سوعىستا جارالانعاندىعىن ايتتى.

1939 - جىلى 9 - ايدا چىن تانچيۋ بۇيرىق بويىنشا ەلگە قايتىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ شينجياڭدا تۇراتىن ۋاكىلى جانە 8 - ارميانىڭ شينجياڭدا تۇراتىن ٴىس باسقارماسىنىڭ جاۋاپتىسى بولىپ تاعايىندالادى. ول شينجياڭ ميليتاريسى شىڭ شىسايمەن يكەمدى دە ەپتى كۇرەس جۇرگىزەدى. شىڭ شىساي سوۆەتكە، كوممۋنيستىك پارتياعا قارسى جولعا اشىقتان - اشىق تۇسكەن سوڭ، 1942 - جىلى جازدا پارتيا ورتالىق كوميتەتى شينجياڭدا قىزمەت ىستەپ جاتقان بارلىق كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرىنىڭ شەگىنۋىنە قوسىلادى. چىن تانچيۋ ٴوزى ەڭ سوڭعى توپقا قالادى ٴارى بىلاي دەيدى: «ٴبىر جولداس قالادى ەكەن، مەن كەتپەيمىن».

1942 - جىلى 9 - ايدىڭ 17 - كۇنى چىن تانچيۋ تۇتقىندالادى. جاۋلار وعان راقىمسىز قيناۋ كورسەتىپ، ونى «پارتيادان قول ۇزۋگە» قىسايدى، ول مۇلدە باس يمەيدى. 1943 - جىلى 9 - ايدىڭ 27 - كۇنى چىن تانچيۋ تۇرمەدە استىرتىن ولتىرىلەدى، سول جىلى 47 جاستا بولاتىن.

چىن تانچيۋ جولداستىڭ قۇربان بولعانىنان كوپكە دەيىن ەشكىم حابار تاپپايدى. 1945 - جىلى 4 - ايدا پارتيانىڭ مەملەكەتتىك 7 - قۇرىلتايىندا چىن تانچيۋ اۋەلى ورتالىق كوميتەتتىڭ مۇشەلىگىنە كورسەتىلەدى. ۋاكىلدەر چىن تانچيۋدىڭ الدەقاشان توڭكەرىس ىستەرى جولىندا ٴومىرىن ارناعاندىعىن ويلاماعان ەدى.

7 - قۇرىلتاي ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەرەكشە مۇشەسى رەتىندە، چىن تانچيۋگە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 7 - قۇرىلتايىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا كۋا بولۋ بۇيىرماي، جەڭىس شۇعىلاسىن كورە الماعانىمەن، ٴبىراق ونىڭ توڭكەرىستىك رۋحى ٴباز - باياعىسىنداي ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسا بەردى.

بۇل كۇندەرى دابەشان تاۋىنىڭ ەتەگى كۇن سايىن وزگەرىسكە تولى، تازا دا كەڭ سەمەنت جولدار قىستاقتاردى كەسىپ ٴوتىپ، جايقالعان جاسىل اعاشتار رەتتى ٴتىزىلىپ، تۇرعىن ۇيلەر اراسىنا قاز - قاتار ورنالاسقان؛ قاھارمان قۇرباننىڭ ەجەلگى تۇراعى، قىزىل كورمە سارايى الۋان ۇلگىدەگى حالىقتىق تۇسەلحانا، قىستاق ۇيلەرىمەن قوسىلىپ، ٴبىر - بىرىنەن سايكەسىم تاۋىپ، وسىنداعى جانداردىڭ عاسىرلىق قيىن - قىستاۋ كۇندەردە جاپا - ماشاقاتتى ارت - ارتىنان جەڭگەندىگىن، ۇلى گۇلدەنۋدىڭ جاڭا ساپارىندا قادام سايىن تالماي - تالىقپاي العا ىلگەرىلەگەندىگىن جىر ەتۋدە.

جاقىنعى جىلداردا چىنسىلوۋ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسى قىستاق تۇرعىندارىن باستاپ قىستاقتى گۇلدەندىرىپ، حالىقتى اۋقاتتاندىرۋدى ورىستەتىپ، ٴبىر جاعىنان، ٴجۇزىم، اپەلسين سياقتى ەرەكشە ەگىمشىلىك پەن سۋ ونىمدەرى باعىمشىلىعىن جۇرگىزسە، ەندى ٴبىر جاعىنان، شەبەرلەردى شارۋاشىلىق قۇرۋعا شابىتتاندىرىپ، 3 توقىماشىلىق زاۆودىن قۇردى. بۇكىل قىستاقتىڭ كوللەكتيۆ شارۋاشىلىعىنىڭ جىلدىق كىرىسى 500 مىڭ يۋاننان اسىپ، شارۋالاردىڭ جان باسىندىق ورتاشا جىلدىق كىرىسى 16 مىڭ يۋاننان استى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا چىنسىلوۋ قىستاعىنداعى 78 كەدەي وتباسى تۇگەلدەي كەدەيلىكتەن ارىلدى.

«چىن تانچيۋدىڭ ٴومىر بويى كۇرەسكەن ارمانى شىندىققا اينالدى، الايدا كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرىنىڭ حالىقتىڭ باقىتىن كوزدەۋ جولىنداعى ۇتىلامالى تاياقشاسى ٴباز - باياعىسىنداي جالعاسۋدا»، - دەدى چىنسىلوۋ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى چىن ۋىنشىڭ، - چىنسىلوۋ قىستاعى بىلتىر قىزىل قىستاقتار سىناق ٴتۇيىنى قىستاعى قاتارىنا ەنگىزىلدى، بۇكىل قىستاق قۇرىلىستى كەڭەيتىپ، قىزىل بايلىققا سۇيەنىپ، قىستاق ەرەكشەلىگىن تياناق ەتىپ، قىزىل مادەنيەتتى جاسىل كاسىپ سالاسىنا توعىستىرىپ، چىن تانچيۋ ەجەلگى تۇراعى 2 - مەرزىمدىك كورمە سارايىن جوندەپ، اۋىل - قىستاق مادەنيەت شارۋاشىلىعى كاسىپ سالاسى مەن ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ اناعۇرلىم باقىتتى دوڭگەلەك داۋلەتتى جاڭا تۇرمىس كەشىرۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.

(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 7 - كۇنى ۋحاننان بەرگەن حابارى)