تۇلعالار ارحيۆى

ان گۇيحۋاي (1918 - جىلى − 1993 - جىلى) 1937 - جىلى 5 - ايدا توڭكەرىسكە قاتىناسقان، 1939 - جىلى 10 - ايدا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولعان، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستى، ازاتتىق سوعىستى باستان كەشىرگەن. 1956 - جىلى كوكتوعاي كەن رايونىنا اۋىسىپ كەلىپ نەگىزگى باسشى مىندەتىن وتەگەن، 1958 - جىلدان 1964 - جىلعا دەيىن كوكتوعاي كەن ىستەرى مەكەمەسىنىڭ باستىعى، پارتكوم شۋجيى بولعان. ول كوكتوعايداعى ٴار ۇلت كادر - بۇقاراسىن باستاپ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، قالتقىسىز ۇلەس قوسىپ، اسا ماشاقاتتى قىزمەت مىندەتىن ورىنداعان.

«ٴبىز ٴارقانداي ىستە پارتيا مەن حالىقتىڭ مۇددەسىن نەگىزگە الىپ، كەلەلى جاعدايمەن ساناسىپ، قاي جەر قاجەت ەتسە سول جەرگە بارۋىمىز كەرەك...»            − ان گۇيحۋاي

 2020 - جىلى 6 - ايدىڭ 7 - كۇنى ۇشقىشسىز ۇشاقپەن تارتىلعان شينجياڭ كوكتوعاي دۇنيە جۇزىلىك گەولوگيالىق باقشاسى 3 - ٴنومىرلى كەنى كورىنىس رايونىنىڭ سۋرەتى. شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ٴتىلشىسى ديڭ لەي فوتوسى

 1962 - جىلى 2 - ايدا ان گۇيحۋاي (ورتادا) كوكتوعاي كەنشىلەرىمەن اڭگىمەلەسۋدە. سۋرەتتى كوكتوعاي كادرلار شۋەيۋانى قامداعان

كوكتەمنىڭ شۇلەن شۇعىلاسى شينجياڭ ٴتۇستى مەتال توبى تۇرعىندار اۋلاسىنا توگىلىپ تۇر، 4 - ايدىڭ 13 - كۇنى ٴتىلشى ان گۇيحۋايدىڭ كوزى تىرىسىندەگى تۇراعىنا كەلدى، ان گۇيحۋايدىڭ ۇلكەن قىزى، بيىل 84 جاستاعى ان اييىڭ ۇستەلگە ەڭكەيىپ جازۋ جازىپ جاتىپتى، ول جانىنا قابات - قابات تاريحي ماتەريالدار مەن قاعازى سارعايىپ كەتكەن 3 − 4 ەستەلىك داپتەرىن قويىپ قويعان ەكەن.

اينالانى شولا قاراساڭىز، ٴۇيدىڭ ىشىندە بىرنەشە قاراپايىم ٴۇي جيھازدارى، ٴبىر كونە كىتاپ سورەسىنە بۋدا - بۋدا تاريحي ماتەريالدار قويىلىپتى. «بۇل كىتاپ سورەسى اكەمىز ىستەتكەن زاتتاردان قالعان جالعىز بۇيىم. قالعان زاتتاردى كوكتوعاي گەولوگيالىق كورمە سارايى مەن كوكتوعاي كادرلار شۋەيۋانىنا تارتۋ ەتتىم»، - دەدى ان اييىڭ كۇلىمسىرەپ.

ۇيلەرىندە كوزگە ەڭ الدىمەن تۇسەتىنى تامعا ىلىنگەن كوكتوعاي قالاشىعىنىڭ سۋرەتى. سۋرەتتەگى بۇل شاعىن قالاشىق كەزىندە كەن بايلىعى ارقىلى دۇنيەگە اتى ايگىلى بولعان، ول ەلىمىزدىڭ «ەكى بومبى، ٴبىر جاساندى سەرىكتىڭ» كەم بولسا بولمايتىن شيكىزاتىنا ۇلەسىن قوسىپ، ەلىمىز ٴۇشىن سوۆەت وداعىنان العان قوماقتى قارىزدى قايتاردى.

«ەڭبەگى ەگەي كەننىڭ»، «قاھارمان كەننىڭ» ىقپالىنىڭ استارىندا، اعا بۋىن كوكتوعايلىقتاردىڭ وتانعا دەگەن ادالدىعى مەن ۇلەسى جاتىر.

ان گۇيحۋاي سولاردىڭ ىشىندەگى تاڭداۋلى كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى، ول كوكتوعايداعى كادر - بۇقارانى باستاپ شەكارا وڭىردەگى قىزىل تاريحقا ايشىقتى تاڭبا قالدىرعان.

ان اييىڭنىڭ تانىستىرۋىمەن، جارتى عاسىردىڭ الدىنداعى وتكەن ىستەر كوز الدىمىزعا قايتا كەلدى.

مەملەكەت ٴۇشىن قوماقتى شەتەل قارىزىن قايتاردى

«ٴبىز ٴارقانداي ىستە پارتيا مەن حالىقتىڭ مۇددەسىن شىعار ٴتۇيىن ەتىپ، كەلەلى جاعدايمەن ساناسىپ، قاي جەر قاجەت ەتسە سول جەرگە بارۋىمىز كەرەك...» اكەسىنىڭ ايتقان ٴسوزى قۇلاعىنان كەتپەيدى.

1954 - جىلى 10 - ايدا، ان گۇيحۋاي مەملەكەت بويىنشا ونەركاسىپ قۇرىلىسىنا كومەكتەسۋ ۇندەۋىنە ٴۇن قوسىپ، ٴۇي - ىشىمەن شينجياڭعا اتتانىپ، التايعا كەلەدى. قىزى ان اييىڭ ٴۇشىن الىپ ايتقاندا، «كوشۋ» دەگەن قالىپتى ىسكە اينالعان. «اكەم مەيلى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس، ازاتتىق سوعىس كەزىندە بولسىن، كەيىنگى ەكونوميكالىق قۇرىلىسپەن اينالىسقان كەزدە بولسىن، قاي جەرگە بارسا دا تۇگەلدەي پارتيا مەن مەملەكەت مۇددەسىن ماڭىزدى ورىنعا قويىپ، ٴارقانداي قيىنشىلىقتى جەڭىپ، پارتيا تاپسىرعان ٴتۇرلى مىندەتتەردى باتىلدىقپەن ورىندايتىن»، - دەدى ان اييىڭ.

1958 - جىلدان 1964 - جىلعا دەيىن ان گۇيحۋاي كوكتوعاي كەن ىستەرى مەكەمەسى پارتكومنىڭ شۋجيى، مەكەمە باستىعى مىندەتىن وتەگەن، ٴدال وسى بىرنەشە جىلدا كوكتوعايلىقتار مەملەكەت ٴۇشىن سوۆەت وداعىنىڭ قارىزىن قايتارۋ اۋىر مىندەتىن ارقالايدى.

«كوكتوعاي − جۇڭگوداعى ەڭ سۋىق جەرلەردىڭ ٴبىرى، قىستا اۋا تەمپەراتۋراسى نولدەن تومەن 40 سەلتسي گرادۋسقا تۇسەدى. مىنە وسىنداي ورتادا تۇتاس كەندەگى كادر، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر شارباق - شارباق رۋدانى يىقتارىمەن كوتەرىپ ٴجۇرىپ مەملەكەتتىڭ قىرۋار شەتەل قارىزىن قايتاردى». ان گۇيحۋايدىڭ ەستەلىگىنەن ٴتىلشى وسى ٴبىر ابزاتس جازۋدى كوردى.

سول جىلداردا جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر قۇم ارالاسقان قارا كوجە ىشەتىن، كوكونىستەن تەك وزدەرى ەككەن از مولشەردەگى كارتوپ قانا بار، كوپتەگەن جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر كونەك اۋرۋىنا شالدىققان، مۇنىڭ ىشىندە ان گۇيحۋايدىڭ ايەلى شى يۇنحۋا دا بار بولاتىن. وسىنداي ماشاقاتتى ورتادا، ان گۇيحۋاي كوپشىلىكتى باستاپ ٴار كۇنى 15 ساعاتتان ارتىق جۇمىس ىستەپ، «ەكسپورتقا كەپىلدىك ەتۋ» مىندەتىن ورىندادى.

كوكتوعاي كادرلار شۋەيۋانى وقىتۋدى زەرتتەۋ ٴبولىمىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى ۋاڭ دان بىلاي دەدى: ٴبىزدىڭ اعا بۋىندار كوممۋنيزمدى كورگەن جوق، الايدا باستارىن ٴباي تىگىپ، ىستىق قاندارىن توكتى. بۇگىنگى ۇزدىكسىز كوركەيگەن جۇڭگو اعا بۋىنداردىڭ قاجىماي - تالماي كۇرەس جاساۋى مەن رۋحتى جالعاستىرۋىنىڭ ناتيجەسى.

بۇقارامەن استىققا، مۇددەگە تالاسپادى

كوكتوعاي شاعىن قالاشىعىندا ادامدار ان گۇيحۋايعا قاتىستى بىرنەشە اڭگىمەنى بىلەدى.

«ول بار پەيىلىمەن جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردى ويلايدى، جۇمىسشىلاردى بارىنەن جوعارى قويادى، ەشقاشان ٴوزىن ويلاپ كورگەن ەمەس». ان گۇيحۋاي جايلى اڭگىمە بولعاندا، كوكتوعاي قالاشىعىنداعى 80 جاستاعى تۇرعىن جۋ جيليننىڭ جانارىنا جاس ىركىلدى.

جۋ جيلين بىلاي دەدى: ان گۇيحۋاي كوكتوعايدا قىزمەت ىستەگەن كەزدە، ٴبىرىنشى شەپتەگى جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ كۇن سايىن قارا ٴبيداي ۇنىنان جاسالعان 4 بۋنان مەن ٴبىر تاقسى قۋىرماش جەۋىنە كەپىلدىك ەتۋ ٴۇشىن، كونەك اۋرۋىنا شالدىققان جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ جانە بالاباقشاداعى بالالاردىڭ تويا تاماقتانۋى ٴۇشىن، ٴوزىن قامتىعان پارتيالى كادرلارعا كۇن سايىن بەلگىلەگەن تاماعى 3 كەسە بوتقا عانا بولاتىن.

1961 - جىلدىڭ قىسىندا ٴبىر دوسى ان گۇيحۋايدىڭ قىزمەتىنىڭ جاپالى ەكەنىن ٴبىلىپ، ونىڭ ۇيىنە 2 قالتا ۇن اكەلىپ بەرەدى.

«وحو، شىركىن، ناعاشى اپام بىزگە ٴدامدى تاماق جاساپ بەرەتىن بولدى!» ان گۇيحۋايدىڭ 2 ۇلى قۋانعانىنان ۇيلەرىندە ارلى - بەرلى اسىر سالىپ كەتەدى.

ان گۇيحۋاي بىلگەن سوڭ بىلاي دەيدى: «استىقتى بالاباقشاعا اپارىپ بەرىڭدەر، بالالاردىڭ ٴوزى تويىپ تاماق جەمەسە، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەر قايتىپ الاڭسىز جۇمىس ىستەي الادى؟».

«وندا وزىمىزگە بىرنەشە جىڭ قالدىرايىقشى». نەمەرەلەرىنىڭ ۇمىتسىزدەنگەن كەيپىن كورىپ، ناعاشى اپالارى جالىنادى. «بولمايدى، ٴبىر جىڭدى دا قالدىرۋعا بولمايدى!» ٴسوزىن اياقتاي سالا ان گۇيحۋاي 2 قالتا ۇندى كوتەرىپ ەسىكتەن شىعىپ كەتەدى. وسى ٴىستى ەستىگەن سوڭ، جۋ جيلين ەرەكشە اسەرلەنەدى، ول پارتياعا مۇشە بولۋ ٴوتىنىشىن جازىپ، ان گۇيحۋاي سياقتى كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى بولاتىندىعىن ايتادى. جۋ جيلين بىلاي دەدى: وسى ىستەر ماعان ىقپال جاساپ قانا قالماي، كوپتەگەن ادامداردىڭ وسىندا قالۋ سەنىمىن بەكەمدەدى.

وتكەن ىستەردى ەسكە العاندا، تاعى ٴبىر ٴىس ان اييىڭدىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن قىستىعىپ جىلاۋىنا سەبەپ بولىپ كەلەدى. ول 1959 - جىلى بولاتىن، ان اييىڭنىڭ 11 جاستاعى ەكىنشى ٴىنىسى ناعاشى اپاسىمەن بىرگە كوكتوعايعا كەلەدى. ٴبىر كۇنى، ەكىنشى ٴىنىسى كەن رايونى جۇمىسشىلار اسحاناسىنىڭ ارتىنا بارىپ جابايى كوكونىس جۇلىپ جەيدى، ناتيجەدە اسقازانى بۇزىلىپ جاسىل سۋ قۇسادى. اسحاناداعى لي ۇستاز كورگەن سوڭ، جانى اشىپ ودان بارىپ جاعداي ۇعىسادى ٴارى بالانى جەتەكتەپ اسحاناعا كەلىپ، وعان ٴبىر بۋنان بەرەدى. بالا بۋناندى قولىنا العان سوڭ، ناعاشى اپاسىنىڭ دا اش ەكەنىن ويلاپ، ۇيگە اپارىپ وتباسىنداعىلارمەن بىرگە جەمەكشى بولادى.

ۇيدەگىلەر بۋناندى بالا ۇرلاپ اكەلگەن دەپ قارايدى، جازىقسىز جابىرلەنگەن ول ان گۇيحۋايدى ەرتىپ اسحاناعا كەلىپ لي ۇستازدى كورسەتىپ تۇرىپ: «وسى كىسى بەرگەن»، - دەيدى. وسى كەزدە بارىپ لي ۇستاز بالانىڭ ان گۇيحۋايدىڭ ۇلى ەكەنىن بىلەدى.

«مەنىڭ بالام ٴتىپتى دە وزگەشەلەنبەۋ كەرەك!» دەگەن ان گۇيحۋاي بۋناندى قايتارامىن دەپ قاسارىسادى.

«بالاڭىز اشىعىپ كەتىپتى، مەن كورىپ شىداي الماي قينالىپ كەتتىم، بۇل ٴىستىڭ ونىڭ كىمنىڭ بالاسى ەكەنىمەن نە قاتىسى بار؟ بۇل بۋنان مەنىڭ ۇلەسىم، مەن ٴوز رازىلىعىممەن بالاعا بەردىم». لي ۇستاز دا شيرىعىپ كەتەدى.

بۇل جايت سول جەردەگىلەردى قاتتى اسەرلەندىرەدى.

ان گۇيحۋاي ۇنەمى بىلاي دەيتىن: «ٴبىز پارتيالى كادرلار جۇمىسشىلارمەن استىققا، مۇددەگە تالاسۋىمىزعا بولمايدى». ول وسىلاي دەپ ايتقان ٴارى وسىلاي ىستەگەن.

كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى سالاۋاتىن قاي - قاشان دا ٴبىرىنشى ورىنعا قويدى

ان اييىڭنىڭ قاراپايىم ۇيىندە ٴبىر «ساۋلەتتى» ۋاننا بار، شاعىن عانا تازالىق ۇيىنە قويىلعان، كورەر كوزگە ونشا «جاراسپاي» تۇر.

ان اييىڭ كۇلىمسىرەي ۋاننانىڭ اڭگىمەسىن باستادى.

«اكەم شينجياڭدا 30 نەشە جىل قىزمەت ىستەدى، الايدا قابات ۇيدە تۇرعان ۋاقىتى 7 جىلعا جەتپەدى. ٴبىزدىڭ ٴۇيىمىز كەزىندە 30 شارشى مەتر ەدى، سول ۇيدە 12 جىل تۇردى»، - دەدى ول.

1979 - جىلى اۆتونوميالى رايوندىق ەكونوميكا - ساۋدا كوميتەتى ان گۇيحۋايعا 100 شارشى مەترلىك ٴۇي بەرەدى، ول المايدى. «جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرمەن بىردەي ۇيدە تۇرسام سوندا عانا الاڭسىز تۇرامىن»، - دەيدى ان گۇيحۋاي.

1992 - جىلى قىستا شينجياڭ ٴتۇستى مەتال مەكەمەسى جاڭادان عيمارات سالادى، ان گۇيحۋاي 70 شارشى مەترلىك ۇيگە كوشىپ كىرىپ، ۇيگە ۋاننا قويادى. ول ۇنەمى قۋانىشتى تۇردە: «قازىر شارت - جاعداي جاقساردى، ۇيدە مونشاعا تۇسە الاتىن بولدىق، وتە ساۋلەتتى بولدى كوپشىلىك» دەيتىن.

ٴار رەت جۋىنۋعا سۋ قۇيعان كەزدە، ول وتىرعان سوڭ سۋ توبىقتان اسسا بولدى دەيتىن، اسىپ كەتسە كوڭىلسىز بولىپ قالاتىن. ول بىلاي دەيتىن: «كوپشىلىك سۋ مەن توكتى ۇنەمدەۋ قاجەت!».

ٴتىلشىنىڭ ۇعىسۋىنشا، 1964 - جىلى ۇيىم شى يۇنحۋانى كوكتوعاي كەن ىستەرى مەكەمەسىنەن اۆتونوميالى رايوندىق قۇرىلىس مەكەمەسىنە اۋىسىپ كەلىپ ارحيۆ قىزمەتىنە جاۋاپتى بولۋعا ۇيعارادى، سول كەزدە ان گۇيحۋاي اۆتونوميالى رايوندىق قۇرىلىس مەكەمەسى پارتكومىنىڭ شۋجيى، قوسىمشا مەكەمە باستىعى مىندەتىن وتەيتىن، ول ايەلىمنىڭ ساۋاتى تومەن دەگەندى سىلتاۋ ەتىپ، ونى وسى مەكەمەگە قاراستى ٴبىر قۇرىلىس سەرىكتەستىگىنىڭ يگىلىك بولىمىنە اۋىستىرىپ اپارادى. بىرنەشە رەت ەڭبەكاقى وسىرگەن كەزدە، كەستەدەن شى يۇنحۋانىڭ اتىن كورسە بولدى ول ونى سىزىپ تاستايتىن نەمەسە الدىندا «×» بەلگىسىن قويىپ قوياتىن. ٴىس جۇزىندە شى يۇنحۋا دا ماشاقاتتى ورتادا شىنىققان، پارتيانىڭ باۋلۋىندا جەتىلگەن ساقا پارتيا مۇشەسى بولاتىن، كۇيەۋىنىڭ ەسكەرتۋىنسىز - اق ول تالاي رەت ەڭبەكاقى وسىرگەن كەزدە، ورايدى وزگەلەرگە بەرگەن، تەك بۇل ٴىس تۋرالى كۇيەۋىنە ٴتىس جارىپ ەشتەڭە ايتپاعان.

«ٴارقانداي ٴىس ىستەگەندە، ۇكىمەت ٴىسى مەن جەكە ٴىستى ەسكەرۋ كەرەك، جولدى ٴوزىڭ تاڭدايسىڭ، اكەم كوز جۇماردىڭ ەڭ سوڭعى ساتىنە دەيىن، اعا - باۋىر، اپەكە - سىڭلىلەرىمە وسىلاي تاربيە بەرۋدى ەسىنەن شىعارمادى. ول مىنە وسىنداي ادام، كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى سالاۋاتىن قاي - قاشاندا ٴبىرىنشى ورىنعا قوياتىن. ول ۇنەمى تەك وسىلاي ىستەگەندە عانا پارتياعا ۇياتتى بولمايسىڭدار، مەملەكەتكە ۇياتتى بولمايسىڭدار، بۇقاراعا ۇياتتى بولمايسىڭدار، وزدەرىڭە ۇياتتى بولمايسىڭدار دەيتىن»، - دەدى ان اييىڭ.

2020 - جىلى كوكتوعاي كادرلار شۋەيۋانى ان گۇيحۋاي كورمە زالىن قۇردى. كورمە زالى «سوعىس جىلدارى، سوعىس مايدانىنا تاعى اتتانۋ، ادالدىقپەن حالىق ٴۇشىن ىستەۋ، پاك، كىرشىكسىز بولۋ» سىندى ٴتورت بولەككە ٴبولىپ، ان گۇيحۋايدىڭ پارتيا ٴۇشىن، مەملەكەت ٴۇشىن، حالىق ٴۇشىن ۇلەس قوسقان ٴومىرىن تولىق ٴتۇسىندىردى.

شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى جاڭ تيڭ، ەرىكتى ٴتىلشى حۋ جينلياڭ