شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ٴتىلشىسى لي ۋي

يۇن داييىڭنىڭ سۋرەتى       شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان

«وتاندى قۇتقارماساق بولمايدى، باسقالار قۇتقارعىسى كەلمەسە، وندا تەك وزىمە عانا سۇيەنەمىن!»، ۇزىن شاپان كيگەن «جاس يۇن داييىڭنىڭ» قولىن سەرمەي سويلەگەن ايبىندى سوزدەرى حۋاجۇڭ شىفان داشۋەسىندەگى يۇن داييىڭ الاڭىندا جاڭعىرىپ تۇردى...

بيىل 4 - ايدىڭ 29 - كۇنى يۇن داييىڭنىڭ قۇربان بولعاندىعىنىڭ 90 جىلدىعىن ەسكە الۋ كۇنىندە حۋاجۇڭ شىفان داشۋەسىنىڭ وقۋشىلارى وزدەرى رەجيسسەرلىك ەتىپ، وزدەرى ويناپ شىققان اسەرگە شومۋ تۇرىندەگى ٴتول جاسامپازدىق تاقىرىپتىق تاربيە دراما «سالەم، يۇن داييىڭ» الاڭ ورتالىعىندا قويىلىپ جاتتى. الاڭدا جاس يۇن داييىڭنىڭ اق ٴمارمار ٴمۇسىنى قاسقايىپ تۇر، ۇزىن شاپان كيگەن، ٴبيازى ٴوڭدى، قولىنا كىتاپ ۇستاپ، كوزىلدىرىك تاققان ونىڭ قوس جانارى جالىن شاشادى. جاس يۇن داييىڭنىڭ رولىن العان، حۋاجۇڭ شىفان داشۋەسى ماركسيزم شۋەيۋانىنىڭ تولىق كۋرس وقۋشىسى ۋاڭ جياحاۋدىڭ داۋىسى ۋاقىت كەڭىستىگىن اتتاپ ٴوتىپ، جاستار كوسەمى يۇن داييىڭمەن ۇندەسىپ جاتقانداي.

يۇن داييىڭ، اتا مەكەنى جياڭسۋدىڭ ۋجينى، 1895 - جىلى حۋبەيدىڭ ۋچاڭ قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول وقۋشى كەزىندە توڭكەرىستىك قيمىلدارعا بەلسەنە قاتىناسقان، 1918 - جىلى جۇڭحۋا داشۋەسى (حۋاجۇڭ شىفان داشۋەسىنىڭ توركىنى) فيلوسوفيا فاكۋلتەتىنەن وقۋ تاۋىسقان سوڭ مەكتەپتە قالىپ ورتا مەكتەپ ٴبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعان، ۋحان وڭىرىندەگى 4 - مامىر قوزعالىسىنىڭ باستى جەتەكشىلەرىنىڭ ٴبىرى. ول 1920 - جىلى ليچۇن كىتاپ باسپاسىن، كەيىن گۇڭسۇن باسپاسىن قۇرىپ، جاڭا يدەيا، جاڭا مادەنيەت جانە ماركسيزم تاراتقان. ول 1921 - جىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولىپ، 1923 - جىلى شاڭحاي داشۋەسىنىڭ پروفەسسورى بولعان، سول جىلى 8 - ايدا جۇڭگو سوتسياليستىك جاستار وداعى ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ كانديدات مۇشەسى، ۇگىت ٴبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ سايلانعان، «جۇڭگو جاستارىن» شىعارعان جانە وعان باس رەداكتور بولعان، بۇل باسىلىم تولىق ٴبىر ۇرپاق جاستاردى تاربيەلەگەن جانە ولارعا ىقپال جاساعان.

1924 - جىلى يۇن داييىڭ گومينداڭ مەن كومپارتيا سەلبەستىگىندەگى بىرلىكساپ قىزمەتىمەن اينالىسىپ، 1925 - جىلى 30 - مامىر قوزعالىسىنا قاتىناسقان جانە باسشىلىق ەتكەن، 1926 - جىلى 5 - ايدا پارتيا ونى حۋاڭپۋ اسكەري مەكتەبىنە جىبەرىپ، وندا ول ساياسي مەڭگەرۋشى تاربيەشى بولعان. 1927 - جىلى 1 - ايدا ول ۋحاندا ورتالىق اسكەري - ساياسي مەكتەپتىڭ قىزمەتىن باسقارىپ، ساياسي باس تاربيەشى بولىپ، جياڭ جيەشىنىڭ، ۋاڭ جيڭۋيدىڭ توڭكەرىسكە وپاسىزدىق جاساعان ٴىس - ارەكەتتەرىمەن باتىل كۇرەس جۇرگىزگەن. 7 - ايدا يۇن داييىڭ ورتالىقتىڭ بۇيرىعىمەن جيۋجياڭعا اتتانىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى الدىڭعى شەپ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولىپ، نانچاڭ كوتەرىلىسىن ۇيىمداستىرۋعا جانە قوزعاۋعا قاتىناسقان. 12 - ايدا ول گۋاڭجوۋ كوتەرىلىسىنە قاتىناسىپ، گۋاڭجوۋ سوۆەتتىك ۇكىمەتىنىڭ باس حاتشىسى بولعان.

1928 - جىلدىڭ سوڭىندا يۇن داييىڭ شاڭحايعا بارىپ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ۇگىت ٴبولىمىنىڭ باس حاتشىسى، ۇيىمداستىرۋ ٴبولىمىنىڭ باس حاتشىسى سياقتى مىندەتتەر اتقارىپ، ورتالىق كوميتەتتىڭ ورگان باسىلىمى «قىزىل تۋعا» باس رەداكتور بولعان. 1929 - جىلى 6 - ايدا ول جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 6 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى جالپى ماجىلىسىندە ورتالىق كوميتەتتىڭ مۇشەلىگىنە تولىقتىرىلىپ سايلانعان.

يۇن داييىڭ − كوكىرەگىن اسقاق جىگەر كەرنەگەن توڭكەرىستىك جاۋىنگەر، سونداي - اق جاۋدىڭ زىعىردانىن قايناتقان كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى. كەزىندە حۋاڭپۋ اسكەري مەكتەبىندە - اق يۇن داييىڭدى جياڭ جيەشى «حۋاڭپۋداعى 4 جاۋىزدىڭ» ٴبىرى دەپ ساناعان. گومينداڭ - كومپارتيا سەلبەستىگى بۇزىلعان سوڭ، گومينداڭ كەرتارتپاشىلارى يۇن داييىڭدى باستان - اياق ٴتۇيىندى تۇردە تۇتقىنداۋ وبيەكتىسى ەتكەن. 1930 - جىلى 5 - ايدىڭ 6 - كۇنى يۇن داييىڭ شاڭحايدا گومينداڭ بيلەۋشىلەرىنىڭ قولىنا ٴتۇسىپ تۇتقىن بولادى. اباقتىدا يۇن داييىڭ جاۋدىڭ قورقىتۋى مەن الداپ - ارباۋى الدىندا قايسارلىق كورسەتىپ، تىزە بۇكپەدى. 1931 - جىلى 4 - ايدىڭ 29 - كۇنى ول نانجيڭدە نەبارى 36 جاسىندا ولتىرىلەدى.

يۇن داييىڭنىڭ رۋحى زامانىمىز ادامدارىن ٴالى دە ىنتالاندىرىپ كەلەدى. حۋاجۇڭ شىفان داشۋەسىنىڭ پارتيا تاريحىن زەرتتەۋشى مامانى، «سالەم، يۇن داييىڭ» دراماسىنىڭ جەتەكشىسى، 75 جاستاعى لي لياڭميڭ بىلاي دەيدى: «يۇن داييىڭ حۋاجۇڭ شىفان داشۋەسىنىڭ تاڭداۋلى تۇلەگى، يۇن داييىڭنىڭ حيكايالارىن ٴۇزىلىسسىز جالعاستىرا بايانداۋ، قىزىل مەكتەپ تاريحىن ويداعىداي بايانداۋ، قىزىل گەندى جالعاستىرۋ مەنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىم جانە بورىشىم».

(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 11 - كۇنى ۋحاننان بەرگەن حابارى)