تىڭشىلىق سوعىستا اتى اڭىزعا اينالعان چيان جۋاڭفي:

جاۋ اپانىنداعى اقپار ورتالىعىنا كىرىپ، ٴومىرىن قاتەرگە تىگىپ پارتيا ورتالىق كوميتەتىن قۇتقارىپ قالدى

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ٴتىلشىسى  يىن شياۋشىڭ

چيان جۋاڭفيدىڭ سۋرەتى           شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان

ۇشى - قيىرسىز جاسىل تاۋلار، كوگىلدىر ورماندار. جىجياڭ ولكەسى حۋجوۋ قالاسى قۇرباندار قابىرستاندىعىنىڭ شىعىس قاپتالىندا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ استىرتىن سوعىس شەبى «ايداعار اپانىنداعى ٴۇش ارىستىڭ» ٴبىرى چيان جۋاڭفي قۇرباندى ەسكە الۋ ٴۇشىن سالىنعان ەسكەرتكىش سارايى بار. بيىل چيان جۋاڭفيدىڭ قۇربان بولعانىنا 86 جىل تولادى.

چيان جۋاڭفي ەسكەرتكىش سارايىنا قادام تاستاساڭىز، الدىڭىزدان ٴبىر اق ٴمارمار ٴمۇسىن كورىنەدى، شاشىن قايىرا تاراپ، دوڭگەلەك جاقتاۋلى كوزىلدىرىك تاعىپ، كاستوم كيىپ، اياعىنا ساپتاما ەتىك سۇققان سۇڭعاق بويلى بۇل جاس جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ العاشقى كەزىندە استىرتىن سوعىس شەبىندە كۇرەس جۇرگىزگەندەردىڭ تاڭداۋلى ۋاكىلى.

چيان جۋاڭفي، اۋەلگى اتى چيان جۋاڭچيۋ، چيان چاۋ دەپ تە اتالعان، جىجياڭنىڭ حۋجوۋىنداعى ٴبىر جىبەك ساۋداگەردىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1915 - جىلى ول بەيجيڭ مەديتسينا كاسىپتىك مەكتەبىنە ەمتيحان بەرىپ وقۋعا ٴتۇسىپ، كەيىن بەيجيڭدە قالىپ دارىگەر بولادى. 1926 - جىلى بالدىزى جاڭ شيانجۇڭنىڭ تانىستىرۋىمەن بەيجيڭدە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولادى.

كوپ ونەر يگەرگەن چيان جۋاڭفي مەديتسينا ونەرىنە جەتىك بولىپ قانا قويماي، حۇسىنيحات، سۋرەت سالۋعا دا شەبەر بولعان، كەزىندە جۇڭگونىڭ العاشقى رەڭسىز سەرىلىك كينوسى «تاساداعى يانشان سەرىسى» كينوسىنىڭ باس رولىن ويناعان. چيان جۋاڭفيدىڭ ۇلى چيان جياڭ «اكەم چيان جۋاڭفيدى ەسكە العاندا» دەگەن ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازادى: «اكەم ۇنەمى تۇرلىشە كاسىپتەرمەن توڭكەرىستىك قىزمەتىن جاسىرىپ وتىردى، كەيدە دارىگەر بولسا، كەيدە اسەمونەر مەكتەبىندە تاربيەشى بولدى، كەيدە شاعىن گازەتكە رەداكتور بولىپ ىستەپ، تاعى بىردە كينوعا دا ٴتۇستى. بويىنداعى ارتىقشىلىقتارى مەن شۇعىلدانعان كاسىپتەرىنىڭ وزگەرىسى سەبەبىنەن ول كوپ ادامدارمەن ارالاسىپ، تامىر - تانىس بولدى، بۇل ونىڭ قۇپيا قىزمەتپەن شۇعىلدانۋىنداعى ٴتيىمدى شارت - جاعداي ەدى».

1927 - جىلى زور توڭكەرىس جەڭىلىسكە ۇشىراعان سوڭ، چيان جۋاڭفي وتباسىنداعىلارىن الىپ ەرىكسىزدەن شاڭحايعا اتتانادى. 1928 - جىلى جازدا ول ٴبىر سىمسىز تەلەگراف كۋرسىنا قاتىناسىپ، ۇزدىك ناتيجەمەن قابىلدانىپ، حۋجوۋلىق اۋىلداسى، سىمسىز تەلەگراف ٴبولىمىنىڭ جاۋاپتىسى شۇي ىنزىڭنىڭ نازارىنا ٴىلىنىپ، كەيىن وعان ىلەسىپ نانجيڭگە بارىپ گومينداڭنىڭ اقپار ورگانىنا كىرەدى.

1929 - جىلى چيان جۋاڭفي جوۋ ىنلاي باسشىلىق ەتكەن ورتالىق كوميتەت ارنايى قىزمەت ٴبولىمىنىڭ جىبەرۋىمەن، گومينداڭ ورتالىق ۇيىمداستىرۋ ٴبولىمىنىڭ تەكسەرۋ بولىمىنە كىرىپ، تەكسەرۋ ٴبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى شۇي ىنزىڭىنىڭ قۇپيا حاتشىسى بولادى.

چيان جۋاڭفيدىڭ ورنالاستىرۋىمەن، لي كىنۇڭ مەن حۋ دي ەكەۋى ىلگەرى - كەيىن گومينداڭنىڭ ەرەكشە مىندەت ورگانىنا كىرىپ، لي كىنۇڭ شاڭحاي سىمسىز تەلەگراف باسقارۋ مەكەمەسى ەرەكشە مىندەت بولىمشەسىنىڭ باستىعى، حۋ دي تيانجيندەگى «چاڭچىڭ اگەنتتىگىنىڭ» باستىعى بولادى. ال، چيان جۋاڭفيدىڭ ٴوزى نانجيڭدەگى «جىڭيۋان كاسىپكەرلىك قوعامىندا» تۇرادى ٴارى گومينداڭ اقپار ورگانى «چاڭجياڭ اگەنتتىگىن» باسقارادى.

وسىلايشا، 3 كوممۋنيست گومينداڭ ەرەكشە مىندەتىنىڭ باسشىلىق ورگانىندا وشاقتىڭ ٴۇش بۇتى بولىپ قالىپتاسىپ، جاۋ اپانىنا كىرىپ اقپار الىپ، گومينداڭنىڭ قولقا - جۇرەگىنە قانجارشا قادالادى. سوندىقتان ولاردى جوۋ ىنلاي اقپار قىزمەتى سالاسىنداعى «ايداعار اپانىنداعى ٴۇش ارىس» دەپ اتاعان. چيان جۋاڭفيدىڭ اڭىزعا بەرگىسىز ومىرىندە كەيىنگىلەر جىرعا قوسقان ٴبىر ايرىقشا ەرەن ەڭبەگى − ٴومىرىن قاتەرگە تىگىپ پارتيا ورتالىق كوميتەتىن قۇتقارىپ قالۋى ەدى.

1931 - جىلى 4 - ايدىڭ 24 - كۇنى ورتالىق كوميتەت ەرەكشە مىندەت ٴبولىمىنىڭ قورعاۋشىلار قىزمەتىنە جاۋاپتى 3 - ٴبولىمىنىڭ باستىعى گۋ شۇنجاڭ تۇتقىنعا ٴتۇسىپ، ىلە - شالا وپاسىزدىقپەن جاۋعا بەت بۇرادى. قولىندا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ تۇگەل دەرلىك وزەكتى قۇپيالىقتارى بار گۋ شۇنجاڭ شاڭحايداعى بارلىق باسشى تۇلعالاردىڭ بۇركەنىش اتتارى مەن قۇپيا تۇراعىنىڭ ادرەسىن، سونىڭ ىشىندە چيان جۋاڭفيدىڭ دە جاعدايىن قانىق بىلەتىن. ونىڭ وپاسىزدىق جاساۋى پارتيا ورتالىق كوميتەتى ٴۇشىن وڭدىرماس اپات بولار ەدى.

تەلەگراف اپپاراتىنىڭ شيقىلداعان داۋىسى 1931 - جىلى 4 - ايدىڭ 25 - كۇنى ٴتۇن ورتاسىندا بەزىلدەي جونەلەدى. اپتا سوڭىنداعى وسى كەشتە شۇي ىنزىڭ شاڭحايعا جول الىپ، چيان جۋاڭفيدى «جىڭيۋان كاسىپكەرلىك قوعامىندا» تۇنگى كەزەكشىلىككە قويىپ كەتكەن بولاتىن، ول ۋحاننان گومينداڭنىڭ باستى ٴمانساپتىلارى چىن ليفۋ مەن شۇي ىنزىڭعا توتەنشە شۇعىل، مۇلدە قۇپيا دەلىنگەن 6 تەلەگرامما ەدەل - جەدەل كەلگەنىن بايقاپ، كاسىپتىك قىراعىلىقپەن مۇندا قالايدا ۇلكەن ٴىس بولعانىن سەزەدى.

چيان جۋاڭفي كوپ ويلانىپ وتىرماي، قۇپيا تەلەگراممانى دەرەۋ اشىپ، تەلەگرامما ٴماتىنىنىڭ سيفرىن شەشكەن سوڭ، كوزى الاقانداي بولىپ تۇرىپ قالادى − «ليميڭ ۇستالدى ٴارى قىلمىسىن تاپسىردى. ەگەر دەرەۋ نانجيڭگە ايداپ اپارىلسا، 3 كۇن ىشىندە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ورگانىنداعىلاردى تىپ - تيپىل جويۋعا بولادى» دەلىنگەن ەكەن. تەلەگراممادا ايتىلعان «ليميڭ» گۋ شۇنجاڭ بولاتىن.

تىعىز - تاياڭ قاتەرلى ساتتە، چيان جۋاڭفي پارتيامىزدىڭ قۇپيا بايلانىسشىسى، ٴوزىنىڭ كۇيەۋ بالاسى ليۋ چيفۋدى تۇندەلەتىپ شاڭحايعا بارىپ لي كىنۇڭعا حابارلاۋعا جىبەرەدى، لي كىنۇڭ بۇل اقپاردى بىردەن جوۋ ىنلايعا مالىمدەيدى. جوۋ ىنلاي دەرەۋ باتىل كەسىم جاساپ، شاڭحايداعى پارتيا ۇيىمىنىڭ ورنىن شۇعىل كوشىرتىپ جىبەرەدى ٴارى گۋ شۇنجاڭمەن بارلىق بايلانىستى ۇزەدى.

پارتيانىڭ ورىن اۋىستىرۋىنا كوبىرەك ۋاقىت ۇتۋ، جاۋدىڭ نازارىنا ىلىنبەۋ ٴۇشىن، چيان جۋاڭفي ۇل - قىزدارىن ۋاقىتشا نانجيڭگە قالدىرا تۇرۋدى ۇيعارادى. بۇل ىستەن كەيىن، چيان جۋاڭفيدىڭ قىزى، كۇيەۋ بالاسى تۇگەلدەي تۇتقىندالادى، كەيىننەن شۇي ىنزىڭ ٴوزى قۋىستانىپ ولاردى قويا بەرەدى.

ٴاسىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ورگانىن ٴبىر جولدا قولعا تۇسىرەتىن بولدىق دەپ ويلاعان گومينداڭ بار ٴۇمىتىنىڭ جەلگە ۇشارىن ويلاماعان - دى.

جوۋ ىنلاي زۇڭلي تالاي رەت تەرەڭ ساعىنىشقا تولى سۇيىسپەنشىلىكپەن: چيان جۋاڭفي جولداس بولماسا، وسى جۇرگەن بارلىعىمىز گومينداڭ كەرتارتپاشىلارىنىڭ قولىنان جازىم بولار ەدىك، - دەگەن ەدى.

چيان جۋاڭفيدىڭ تەگى پاش بولىپ قالعان سوڭ، شاڭحايدان شەگىنىپ ورتالىق سوۆەتتىك رايونعا بارىپ، ٴوزىنىڭ قىزىل ەرەكشە مىندەتتەگى قىزمەتكەر رەتىندەگى ٴومىر ساپارىن اياقتاتادى. كەيىن ول ورتالىق توڭكەرىستىك اسكەري ىستەر كوميتەتى ساياسي قورعاۋ مەكەمەسىنىڭ باستىعى، باس شتاپ 2 - بيۋروسىنىڭ ورىنباسار باستىعى، زۇن - ي ماجىلىسىنەن كەيىن قىزىل ارميا باس ساياسي ٴبولىمىنىڭ ورىنباسار باس حاتشىسى بولادى.

1935 - جىلى 3 - ايدىڭ سوڭىندا چيان جۋاڭفي گۇيجوۋدىڭ ۋجياڭ وڭىرىندە گومينداڭ ارمياسى ۇشاعىنىڭ بومبىلاۋىنا ۇشىراپ، قوسىننان بايلانىسى ٴۇزىلىپ قالادى، كەيىن قۇربان بولدى دەپ تانىلادى.

ۇزاق جىل چيان جۋاڭفيدى زەرتتەگەن، بۇرىنعى حۋجوۋ قالاسى پارتيا تاريحى كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى فان ۋيمين بىلاي دەيدى: «چيان جۋاڭفي سياقتى زيالىنىڭ، ەگەيدىڭ كوممۋنيستىك پارتياعا مۇشە بولۋىنىڭ سەبەبى ونىڭ كوممۋنيزمدىك مۇرات - سەنىمنىڭ دۇرىس ەكەندىگىن شىنايى تۇسىنگەندىگىنەن».

«تالاي جىلدان بەرى مەن اتامنىڭ ٴىزىن قۋىپ، استىرتىن سوعىس شەبىندەگى وسىناۋ ەرجۇرەك قاھارمانداردى زەرتتەپ، ولاردىڭ بويىنان ٴبىز ۇيرەنۋگە تاتيتىن ەكى ٴسوزدى − <ادالدىق> پەن <سەنىمدى> بايقادىم». چيان جۋاڭفيدىڭ ۇلكەن نەمەرەسى چيان حۇڭ بىلاي دەيدى: وسى جىلداردا كىتاپ - ماقالالار جازىپ، ٴار جەردە ساباق سويلەۋدەگى ماقساتىم اتامنىڭ قاھارماندىق ىزگى ىستەرىن جالعاستىرىپ، اناعۇرلىم كوپ ادامنىڭ كوممۋنيستەردىڭ باسىپ وتكەن جولى مەن اۋەلگى ماقساتىن بىلۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ.

(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 11 - كۇنى حاڭجوۋدان بەرگەن حابارى)