− نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتۋ جونىندە جەلىلەس سۇحپات (13)

□ شين شىجيان

كوپ بولىپ اقىل قوسىپ، جۇمىلا كۇش سالىپ، ”شينجياڭنىڭ پوچتا اقىسىن ارقالاماۋ، زات جونەلتپەۋ“ ماسەلەسىن شەشۋدى ىلگەرىلەتتى؛ «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ ينجەنەريا قۇرىلىسى سالاسىنداعى شارۋا جۇمىسكەرلەرگە ەڭبەكاقى تولەۋ جانە ونى باقىلاۋ - باسقارۋ قىزمەت نۇسقاماسىن» باسىپ تاراتىپ، اتقارىپ، ينجەنەريا قۇرىلىسى سالاسىنداعى شارۋا جۇمىسكەرلەرگە ەڭبەكاقى تولەۋگە تاعى قامتاماسىزدىق ۇستەدى... نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە بارىسىندا رايونىمىزداعى ٴارقايسى ورىندار ٴىستى بۇقارانىڭ ماڭىنداعى ”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەردى شەشۋدەن باستاپ، شىنداپ ىستەپ، قيىن تۇيىندەرگە سايىس جاريالاي وتىرىپ بۇقارانىڭ قيىنشىلىعىن شەشەتىن شىنايى سۇيىسپەنشىلىك پەن جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋدى ايگىلەدى. قيىن تۇيىندەردەن كوز المايتىن، ۇرىمتال تۇيىندەردى تىكە كوزدەيتىن مۇنداي قىزمەت ستيلىنىڭ نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنىڭ حالىق بۇقاراسى ريزا بولاتىن ونىمدىلىككە قول جەتكىزۋىن ىلگەرىلەتەتىندىگى داۋسىز.

”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەر − ۇعىنىقتى تىلمەن ايتساق، شەشۋگە ٴزارۋ ەكەندىگى ايدان ايقىن بولسا دا، الايدا ”ٴتۇرلى سەبەپتەرمەن“ دايىم شەشىلمەي كەلە جاتقان ماسەلەلەر بولىپ تابىلادى. دايىم شەشىلمەي كەلە جاتۋىنىڭ ەكى سەبەبى بار: ٴبىرى، ماسەلەنىڭ ٴوزى كۇردەلى، شەشۋ قيىندىعى زور؛ ەندى ٴبىرى، ماسەلەنىڭ ٴوزى ۇلكەن ەمەس، تانىم، جاۋاپكەرشىلىك، قابىلەت سياقتى جاقتاردا ۇزاق ۋاقىتتان بەرى جەتەرسىزدىك ساقتالعاندىقتان، كىشكەنە ماسەلە ٴسوزبۇيدالىققا سالىنۋدان ۇلكەن ماسەلەگە اينالىپ، شەشۋ قيىندىعى دا ارتقان. مۇندا بۇقارا نازار اۋدارىپ وتىرعان ٴىشىنارا ”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەردە شينجياڭنىڭ رەفورماسىنىڭ، دامۋىنىڭ، ورنىقتىلىعىنىڭ ۇرىمتال ٴتۇيىنى جانە قيىن ٴتۇيىنى ەكەندىگىن، ولار ۋاقىتتىڭ جىلجۋىنا ىلەسە تابيعي تۇردە شەشىلمەۋمەن قويماي، دامۋ قارقىنىن دا اۋىر دارەجەدە تەجەيتىندىگىن ايقىنداۋ كەرەك. وڭاي ٴىستى شەشۋدە ۋاقىت، كۇش ۇنەمدەلىپ، ونىمدىلىك تەز بولادى؛ قيىن ماسەلەلەردى شەشۋدە ۋاقىت، كۇش جۇمسالىپ، ونىمدىلىك باياۋ بولادى. ايتسەدە ٴبىزدىڭ ٴىستىڭ وڭايىنا جۇگىرىپ، قيىنىن تاستاپ قويۋىمىزعا، استە، بولمايدى. ”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەردى شەشۋ ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تاماشا تۇرمىس جونىندەگى ىقىلاستى تىلەگىن ارقالايدى. وسى رەتكى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنى ورىستەتۋدە بۇقارانىڭ ريزا بولعان - بولماعاندىعىن ەڭ سوڭعى ٴتۇبىرلى باعالاۋ ولشەمى ەتۋ كەرەك.ەگەر كادرلار جۇرتشىلىق ەڭ كوڭىل ٴبولىپ وتىرعان قيىن ماسەلەلەرگە جولىققاندا ”بۇعىنباق” ويىنىن ويناپ، قيىن ماسەلەلەردىڭ شاۋجايسىز ”ۇلكەيۋىنە، ٴسىڭىستى بولۋىنا“ ەرىك بەرسە، بۇل ٴىستىڭ وڭايىنا ۇمتىلاتىن، پايدالىسىنا جۇگىرەتىن ستيل بەينەسى بولادى، بۇقارانى قالايشا ريزا ەتە الادى؟ قيىن ماسەلەلەردەن تايساقتاماي، قاشقالاقتاماي قيىندىققا قارسى اتتانىپ، بۇقارانى ۇزاق ۋاقىتتان بەرى بەيمازا ەتىپ كەلگەن ۋايىمداتقان، مازالاعان، الاڭداتقان ىستەردى تۇبەگەيلى شەشكەندە عانا، حالىق بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى اناعۇرلىم كۇشەيەتىن بولادى، نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە دە ناقتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزەتىن بولادى.

نازاردى تاعى ماسەلەنىڭ وزىنە شوعىرلاندىرساق، ”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەردى شەشۋ قيىن بولعانىمەن، الايدا شەشىلمەيتىن نارسە ەمەس. ”بۇقارانى سابىلتۋدىڭ“ ورنىنا ”ساندى مالىمەتتى ىسكە قوسۋ“ ٴار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ٴىس بىتىرۋدە ”ەڭ كوپ بولعاندا ٴبىر رەت بارۋ“ تىلەگىن بىرتىندەپ رەالدىققا اينالدىردى؛ اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىنە ”ينتەرنەت“ قاناتىن جالعاعان سوڭ شينجياڭنىڭ ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى اناعۇرلىم تەز، اناعۇرلىم شالعايعا ساتىلدى؛ ”دارەتحانا توڭكەرىسىن“ كۇش سالا ىلگەرىلەتۋ ساياحات كورىنىس وڭىرلەرىندە دارەتكە وتىرۋ قيىن بولۋ ماسەلەسىن نەگىزىنەن شەشتى... تاياۋ جىلداردان بەرى رايونىمىز ٴداۋىر قادامىنا ٴجىتى ىلەسىپ، جاڭا يدەيا، جاڭا ۇستانىم، جاڭا ۇلگى قولدانىپ ٴبىرقىدىرۋ ”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەردى شەشتى. اماليات سىرقات سەبەبىن ٴدال تاۋىپ، شىن مانىندە يدەيانى ازات ەتىپ، كوزقاراستى جاڭالاپ، ٴادىس - جولدى دۇرىس تاپقاندا عانا ”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەر وڭاي شەشىلىپ، ەكونوميكانىڭ، قوعامنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا قوزعالىس ەنەرگياسىن ۇستەيتىندىگىن دالەلدەدى.

ارينە، ”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەرگە كىرىسۋ دە، استە، وڭاي ٴىس ەمەس. ٴىشىنارا ماسەلەلەر كوپ جاقتىڭ مۇددە قاتىناسىن ٴبىر تۇتاس جوسپارلاپ سايكەستىرۋگە مۇقتاج ٴارى شىنايى دا ناقتى ىستەۋگە مۇقتاج، كەي كەزدەرى تاعى ناقتى قارجى قوسۋعا دا مۇقتاج بولادى، مەڭگەرۋگە بولاتىن، تياناقتاناتىن شەشۋشى شارالاردى تاۋىپ شىعا الماساق، تابىسقا جەتۋ قيىنعا سوعادى. ماۋ زىدۇڭ بىلاي دەگەن بولاتىن: ”ٴبىزدىڭ مىندەتىمىز − وزەننەن ٴوتۋ دەلىك، ٴبىراق كوپىر بولماسا نەمەسە قايىق بولماسا وزەننەن ٴوتۋ مۇمكىن ەمەس. كوپىر نەمەسە قايىق ماسەلەسى شەشىلمەسە، وزەننەن وتەمىن دەۋ بوس ٴسوز بولىپ قالادى“. ”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ تەتىگى وزەننەن وتەتىن ”كوپىر نەمەسە قايىق“. كەزەكتە مەيلى شينجياڭنىڭ ”پوچتا اقىسىن ارقالاماۋ، زات جونەلتپەۋ“ ماسەلەسىن شەشۋدى، الدە ينجەنەريا قۇرىلىس سالاسىنداعى شارۋا جۇمىسكەرلەرگە ەڭبەكاقى تولەۋدى جالپى بارىستىق باقىلاۋ - باسقارۋدى جۇزەگە اسىرۋدى ىلگەرىلەتۋ بولسىن، ٴادىس ويلاپ، ”كوپىر نەمەسە قايىق“ ماسەلەسىن شەشۋگە باسا ٴمان بەرۋ كەرەك، وسىلاي بولعاندا عانا، ٴبىز قيىن ىستەردى ويداعىداي بىتىرە الامىز.

نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىستەتۋدە جارىققا شىققان جاڭا ماسەلەلەردى شەشىپ عانا قويماي، ونان دا ماڭىزدىسى، ”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەرگە قاراي ۇمتىلىپ، ”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەرگە ىلەسە ٴجۇرىپ، ”ٴسىڭىستى، ۇلكەن، قيىن“ ماسەلەلەردى قاداعالاي تۇزەتىپ، حالىق بۇقاراسىنا قيىن ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ، قيىن جاعدايدان ارىلتۋدىڭ ٴىس جۇزىندىك تابىسىن شىنايى سەزىندىرۋ كەرەك، وسىلاي بولعاندا عانا، بۇقارانىڭ نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەگە ريزا بولۋ دەڭگەيى بارىنشا جوعارىلايتىن بولادى.