− نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتۋ جونىندە جەلىلەس سۇحبات ⑲

□ شين شىجيان

نەگىزگى تاقىرىپتى تۇراقتاندىردى، جوبانى بەلگىلەدى، قۇلاق قاعىس ەتپەي جۇمىس باسىنا توتە باردى، جاعدايدى باعامداپ، سۇراپ تەكسەردى، تيپتىك ماسەلەلەردى تەكسەرىپ - زەرتتەپ، سالالاپ تاماشا ساياسات شىعاردى ... نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىستەتىلگەننەن بەرى رايونىمىزداعى قالىڭ پارتيا مۇشەلەرى، كادرلار تەكسەرۋ - زەرتتەۋدى ادەتكە اينالدىرىپ، بىلەك سىبانا كىرىسىپ، الدىڭعى شەپكە ءتۇسىپ، دەن قويا، سۇيىسپەنشىلىكپەن ناقتى ءىس ىستەپ، بار ىقىلاسپەن حالىقتى ۋايىمنان ارىلتىپ، نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنىڭ تەرەڭدەۋىن، ناقتىلانۋىن ىلگەرىلەتتى.

تەكسەرۋ - زەرتتەۋ − جۇمىس ىستەۋدىڭ نەگىزى، ءىس تىندىرۋدىڭ جولى. توڭكەرىس جىلدارىندا سول كەزدەگى جۇڭگوداعى باي شارۋالار ماسەلەسىن جانە ساۋدانىڭ احۋالىن انىقتاپ ءبىلۋ ءۇشىن، ماۋ زىدۇڭ جولداس ءبىر ايعا جۋىق ۋاقىت شىعارىپ، شارۋالار، قولونەركاسىپشىلەر، ساۋداگەرلەر سياقتىلارمەن ىشكەرىلەي سىرلاسىپ، قىرۋار سەنىمدى ماتەريال جيناپ، 80 مىڭ ارىپتەن اساتىن «شۇن - ۋ تەكسەرۋىن» جازىپ شىقتى؛ رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ العاشقى كەزىندە ”دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە“ قاتىستى ءبىرسىپىرا ماسەلەنى ايقىنداۋ ءۇشىن دىڭ شياۋپيڭ جولداس تالاي رەت تەڭىز جاعالاۋىنداعى جانە ىشكى قۇرلىقتاعى ولكە - قالالارعا بارىپ ناقتى ورىندا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، ەڭ سوڭىندا ”ءۇش باسقىشقا ءبولىپ ءجۇرۋ“ سىندى دامۋ ستراتەگياسىن العا قويدى ... تەكسەرۋ - زەرتتەۋ − دۇرىس ۇعىم، تەرەڭ تۇسىنىككە يە بولۋدىڭ كۇش قاينارى، تالاي رەتكى يدەيا تۇمانىن سەيىلتۋ، امالياتتىق قيىن ماسەلەلەردى شەشۋ، قىزمەت جاعدايىن اشۋ بارىسىندا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ ىشكى جاقتا كوممۋنيستەردىڭ قوعامدىق توڭكەرىس پەن وزىنە - ءوزى توڭكەرىستى ىلگەرىلەتۋىنىڭ اسىلىنا اينالدى.

بيىل پارتيا 20 - قۇرىلتايىنىڭ رۋحىن جاپپاي دايەكتىلەندىرۋدىڭ، تياناقتاندىرۋدىڭ باستالعان جىلى، پارتيا 20 - قۇرىلتايىنىڭ رۋحىن ناقتاپ تياناقتاندىرۋ تەكسەرۋ - زەرتتەۋدى جان - جاقتىلى، ىشكەرىلەي ورىستەتۋدى شۇعىل قاجەت ەتەدى. باياندى تىنىشتىققا ساياتىن ءتۇبىرلى سيپاتتى، نەگىزدىك سيپاتتى، ۇزاق بولاشاقتىق سيپاتتى قىزمەتتەردى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن اۆتونوميالى رايون باسشىلارى باستاماشىلدىقپەن قۇمدى ءشول قويناۋىن، وزەن - كولدەردى ىشكەرىلەي ارالاپ، نىسان جۇمىس باسىنا، باقشا رايون كاسىپورىندارىنا بارىپ، شەكارا وتكەلى مەن شەكاراعا، اۋىل - قالاشىققا جانە قىستاقتارعا كەلىپ، وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسىن قۇرۋ، جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونى قۇرىلىسى، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشا دامۋ سياقتى ماسەلەلەر جونىندە جاعدايدى باعامداپ، سۇراپ تەكسەرىپ، جونگە سالۋ جولىن قاراستىرىپ، ءبىر دارەجە ءبىر دارەجەگە ىستەپ كورسەتىپ، ءبىر دارەجە ءبىر دارەجەنى باستاپ ىستەپ، كەڭەس ءماجىلىسىن اۋىلداستاردىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا دەيىن بارىپ اشىپ، جۇمىس ۇستەلىن دامۋدىڭ الدىڭعى شەبىنە اپارىپ، تەكسەرۋ - زەرتتەۋدى بارىنشا ورىستەتۋ تيانشان الابىندا سانالىلىققا، سالتقا اينالدى.

تەكسەرۋ - زەرتتەۋدى بارىنشا ورىستەتۋ ماسەلەنى بايقاۋدىڭ، ماسەلەنى شەشۋدىڭ ماڭىزدى ءادىسى، ونان دا ماڭىزدىسى، يدەيالىق كوزقاراستى جاڭارتۋ جانە قىزمەت ستيلىن جاڭالاۋ توڭكەرىسى. تەكسەرۋ - زەرتتەۋدى ادەتكە اينالدىرۋ دۇرىس ناتيجە كوزقاراسىن بەرىك ورناتۋدى، امالياتتا ايگىلەۋدى قاجەت ەتەدى. شىندىققا جۇگىنىپ، ناقتى ءىس ىستەۋگە تاباندى بولىپ، باتىلدىقپەن ماسەلەگە بەتپە - بەت كەلىپ، شىن مانىندە احۋالدى ايقىنداۋ، ماسەلەنى ءدال تابۋ، ساياساتتى ناقتى العا قويۋ؛ حالىقتى باقىتقا كەنەلتۋگە تاباندى بولىپ، ىرىقتىلىقپەن بۇقارانىڭ اراسىنا بارىپ، بۇقارانىڭ ۇنىنە ىقىلاسپەن قۇلاق ءتۇرىپ، بۇقارانىڭ تىلەگىن شىنايى اڭىس ەتىپ، بۇقارانىڭ مۇڭ - مۇقتاجىنا شىن كوڭىلمەن كوڭىل ءبولۋ كەرەك. جول ازابىن تارتىپ ساپار شەگۋ، ساۋالناما تولتىرۋ، اڭگىمەلەسۋ، تەكسەرۋ - زەرتتەۋ دەگەنىمىز ”جاپالى جۇمىس“ ، دەنە قۋاتى مەن ويلاۋ قۋاتىن سىننان وتكىزەدى، كوڭىلدەگى ناتيجە كوزقاراسىن دۇرىستاساق، اۋەلگى ماقساتتى، بورىشتى ويداعىداي ساقتاساق، تەكسەرۋ - زەرتتەۋ قيىن ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ، قىزمەتتەردى ىلگەرىلەتۋدىڭ اسىلىنا اينالادى.

تۇزىمدەندىرگەندە عانا ۇدايىلاندىرۋعا، ۇدايىلاندىرعاندا عانا ادەتكە اينالدىرۋعا بولادى. تەكسەرۋ - زەرتتەۋدى باسشى كادرلاردىڭ ادەتىنە اينالدىرۋ ىشكى سانالىلىقتى قاجەت ەتىپ قانا قويماي، تەكسەرۋ - زەرتتەۋدى كەمەلدەندىرەتىن باياندى مەحانيزم ورناتۋدى دا قاجەت ەتەدى. ءبىر جاعىنان، كەلەلى ساياسات جاساۋدا، ماڭىزدى ءماجىلىس اشۋدا، ءتۇيىندى قىزمەت ورىستەتۋدە تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋ، رەفورمادا، دامۋدا، ورنىقتىلىقتا تاپ بولعان قيىن ماسەلەلەردى شەشۋدە تەكسەرۋ - زەتتەۋ جۇرگىزۋ، بۇقارانىڭ اڭىسى كۇشتى بولعان ماسەلەلەردى شەشۋدە تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋ كەرەك؛ ەندى ءبىر جاعىنان، ويىن قويۋ تۇرىندە تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋدەن، كورىنىس تۇرىندە تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋدەن قول ۇشىمەن ىستەپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋدەن ساقتانىپ، تورەشىلدىكتەن، فورماشىلدىقتان باتىل ساقتانىپ، تەكسەرۋ - زەرتتەۋدىڭ ناقتى ونىمدىلىگىنە شىنايى كەپىلدىك ەتۋ كەرەك. ەرەجە جاساپ، ءتارتىپ ورناتۋ ارقىلى تەكسەرۋ - زەرتتەۋدى پارتيا مۇشەلەرىنىڭ، كادرلاردىڭ ۇنەمىلىك قىزمەتىنە اينالدىرىپ، بۇكىل شينجياڭدا جوعارىدان - تومەنگە دەيىن سالتقا اينالدىرۋ كەرەك.

مەيلى ءداۋىر قالاي دامىسا دا، تەكسەرۋ - زەرتتەۋ سىندى اسىلدان ايرىلۋعا بولمايدى. تەك تەكسەرۋ - زەرتتەۋدى ادەتكە اينالدىرىپ، تاباندىلىقپەن بۇقارانىڭ اراسىنا بارىپ، امالياتقا ارالاسىپ، شىنايى سوزگە قۇلاق ءتۇرىپ، ناقتى احۋالدى يەلەپ، ناقتى ءىس ءبىتىرىپ، ءبىر - بىرلەگەن ”ماسەلە ءتىزىمىن“ ”جەتىستىك تىزىمىنە“ اينالدىرعاندا عانا، تەكسەرۋ - زەرتتەۋدىڭ ءىس جۇزىندىك ونىمدىلىگى ارقىلى دامۋداعى قيىن ماسەلەلەردى ۇزدىكسىز شەشىپ، ءداۋىر ۇمىتىنەن شىعاتىن، حالىقتىڭ ءۇمىتىن اقتايتىن ناقتى ناتيجە جاراتۋعا بولادى.