ماقالاسىن جازىپ، سۋرەتتەرىن تۇسىرگەن ٴتىلشىمىز لاي يۇينيڭ
ىلە اڭعارى تيانشان تاۋىنىڭ قويناۋىندا بولعاندىقتان، ىلعالدىعى مەن تەمپەراتۋراسى تاۋ سىلەمىنىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگىنىڭ ۇقساماۋىنا ىلەسە زاڭدىلىقتى وزگەرىسكە ۇشىرايدى دا، باتىستان ويىسقان دىمقىل اۋا اعىسىنىڭ اسەرىنەن بيىكتەن تومەنگە قاراي سۋىق ٴۇستىرتتى جايىلىم، تاۋلى جايىلىم، ادىرلى شالعىن جايىلىم، ادىرلى جازىق شولەيت جايىلىم، وزەن اڭعارى جايىلىمى بولىپ رەتىمەن تارالىپ، ەرەكشە كوپ تۇرلىلىككە يە بولعان. وسىدان بارىپ ىلە اڭعارىندا كورىكتى جايىلىم ەكولوگياسى مەن كوركەم جايلاۋ كورىنىسى قالىپتاسقان.
ساناققا نەگىزدەلگەندە، ىلە اڭعارىنىڭ تابيعي جايىلىم كولەمى 3 ميلليون 419 مىڭ 500 گەكتارعا جەتىپ، ىلەنىڭ جالپى جەر كولەمىنىڭ %60.4 ىن يەلەگەن. مۇنىڭ ىشىندە پايدالانۋعا بولاتىن جايىلىم جەر كولەمى 3 ميلليون 104 مىڭ گەكتار. وزىندىك جەر ٴتۇزىلىسى مەن جەر بەدەرى ىلە اڭعارىندا تيپتىك تاۋلى جايلاۋ كورىنىسىن قالىپتاستىرعان. جاراتىلىستىق وزگەشە جەر بەدەرى مەن كليماتى كۇنەس، تاڭبالى، موڭعۇلكۇرە، قاراجون سياقتى دۇنيەگە اتى ايگىلى كەڭ ساحارالاردى قالىپتاستىرعان. ولاردىڭ تاۋ سىلەمدەرى يىق تىرەسە تۇتاسىپ، وركەشتەنە كوسىلىپ، جاپ - جاسىل بولىپ جالعاسىپ، ۇكىلى ورماندارى مەن تارام - تارام وزەندەرى سايىن ساحارانىڭ سيمفونياسىنداي سەزىلەدى. 2005 - جىلى «جۇڭگو مەملەكەت جاعىراپياسى» جۋرنالى ۇيىمداستىرعان «جۇڭگوداعى ەڭ كورىكتى جەرلەردى» سارالاۋ قيمىلىندا ىلە ساحاراسى جۇڭگوداعى ەڭ كوركەم التى ساحارانىڭ ٴبىرى بولىپ سارالاندى.
جايلاۋدىڭ كوركەمدىگى ونىڭ جالىندى ومىرشەڭدىگى مەن كەڭ تىنىستى تابيعاتىندا. ىلە اڭعارى ساحاراسى شۇرايلى، شىرايلى، تۇڭكەلى كەلەتىندىكتەن، مۇنداعى ايگىلى وسىمدىكتەر ٴبىر مىڭ 243 تۇرگە جەتىپ، تۇتاس شينجياڭنىڭ جابايى وسىمدىك تۇرلەرىنىڭ %38.8 ىن يەلەيدى. مۇنىڭ ىشىندە جايىلىستىق جەرلەردەگى مال ازىعى بولاتىن وسىمدىك ٴبىر مىڭ 28 ٴتۇرلى، ونىڭ ۇستىنە ساپالى ازىقتىق ٴشوپتىڭ سالىستىرماسى ٴبىرشاما جوعارى. ىلەنىڭ وسىمدىكتەرى تاۋلى وڭىرلەردىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگىنىڭ ۇقساماۋىنا قاراي بەلدەۋلىك ەرەكشەلىككە يە بولىپ، مالشىلاردىڭ ۇرپاقتار بويى ماۋسىمعا ساي كوشپەندى تۇرمىس كەشىرەتىن ٴوندىرىس، تۇرمىس ٴتاسىلىن قالىپتاستىرعان. وسى ٴبىر كەڭ بايتاق ىرىستى القاپ ىلە اڭعارىن جۇڭگوداعى ٴىرى مال شارۋاشىلىق رايونىنا اينالدىرىپ قالماستان، تاعى باتىس تەرىستىكتەگى ماڭىزدى تابيعي ەكولوگيالىق جۇيەگە دە اينالدىردى.
مامىراجاي ماۋسىم ايىندا ىلە اڭعارىنا ات باسىن بۇرساڭىز، الۋان گۇلدەر شەشەك اتقان سايىن ساحاراداعى جامىراعان وزەندەر، كەڭ كوسىلگەن اڭعارلار، كوك تىرەگەن قارلى شىڭدار، نۋ ورماندارمەن وزگەشە جاراسىم تاۋىپ، ەرتەگى الەمىنە كەلگەندەي كۇي كەشتىرەدى. ىلەنىڭ جايلاۋلارىنا بارساڭىز، ونىڭ كوركەم كەلبەتىنەن كوز ايدىن بولىپ قالماستان، تاعى وسىندا جاساپ جاتقان جانسەبىل جانداردان ساحارا مادەنيەتىن سەزىنەسىز. بايابان بايتاق دالاعا دەگەن قاناتتى قيال جان سارايىڭىزدى اشىپ، ارمانىڭىزعا قانات بىتىرەدى.
حانتاڭىر شىڭىنىڭ ەتەگىندەگى مالشىلار
