انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ٴتىلشىسى حى جياڭ، ەرىكتى ٴتىلشى تيان جيبين 9 ـ ايدىڭ 3 ـ كۇنى ۇرىمجىدەن حابارلايدى. تۇرپان قالالىق سۋ يگىلىگى مەكەمەسىنەن ۇعىسۋىمىزشا، 9 ـ ايدىڭ 3 ـ كۇنى اۆستراليانىڭ سيدنەيىندە اشىلعان حالىقارالىق سۋارۋ ـ سۋ ىعىستىرۋ كوميتەتىنىڭ 75 ـ كەزەكتى اتقارۋ القالار كەڭەسىندە 2024 ـ جىلعى (11 ـ توپتاعى) دۇنيە جۇزىلىك سۋارۋ ينجەنەرياسى مۇرالارىنىڭ ٴتىزىمى جاريالانىپ، تۇرپان كارىزى ٴساتتى تۇردە تىزىمگە ەنگىزىلگەن.

كارىز _ شينجياڭداعى ٴار ۇلت حالقىنىڭ ەرەكشە قۋاڭ جانە سۋدىڭ بۋلانۋ مولشەرى ەرەكشە جوعارى بولعان شارت ـ جاعدايعا ۇيلەسۋ ٴۇشىن جاسامپازدىقپەن سالعان تاياز قاباتتاعى جەر استى سۋىن باستاپ شىعارىپ سۋارۋعا پايدالانعان بايىرعى سۋ يگىلىگى ينجەنەرياسى. كارىزدىڭ ”جەر استى كانالى“ دەگەن اتاعى بار، ۇلى قورعانمەن، بەيجيڭ ـ حاڭجوۋ ۇلكەن كانالىمەن اتاعى تەڭ ٴارى جۇڭگونىڭ ەرتە زامانداعى ٴۇش ۇلكەن ينجەنەرياسى دەپ اتالعان. ول بەينە قان تامىرلار ىسپەتتى تۇرپاننىڭ ”تۇلا بويىنا“ تۇگەل تارالىپ، قار ـ مۇزدان ەرىگەن سۋ وسى ارقىلى ٴدامدى ٴجۇزىمدى سۋارىپ، تۇرپانداعى ٴار ۇلت پەرزەنتتەرىنە ٴنار بەرىپ كەلەدى.

تۇرپان قالالىق سۋ يگىلىگى مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى، ورىنباسار مەكەمە باستىعى زىلاۋۇدۇن جالالدين بىلاي دەپ تانىستىردى: قازىر بۇكىل شينجياڭدا 1540 كارىز ەستەلىككە الىنىپ، تىزىمگە ەنگىزىلدى، تۇرپاننىڭ وزىندە 1200دەن استامى بار، مۇندا 190عا تاياۋىندا سۋ بار، جىلدىق اعىس مولشەرى 114 ميلليون تەكشەمەتر بولىپ، مەڭگەرىپ وتىرعان سۋارمالى جەر اۋدانى 100 مىڭ مۋعا تايايدى، جاسىرىن توعاننىڭ جالپى ۇزىندىعى 3400 كيلومەتردەن اسادى. وسى ساندى مالىمەتتەر كارىزدىڭ جەرگىلىكتى ورىننىڭ اۋىل شارۋاشىلىق وندىرىسىندەگى جانە ەكولوگيالىق ورتاسىنداعى ماڭىزدى ورنىن تولىق دالەلدەپ وتىر.

سوڭعى جىلدارى تۇرپان قالاسى كارىزدى قورعاۋ جانە ودان پايدالانۋ قىزمەتىن ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، كەمەلدى قورعاۋ، باسقارۋ جۇيەسىن قۇرۋ، ارناۋلى قورعاۋ قۇرىلىمىن قۇرۋ، سونداي ـ اق قاتاڭ قورعاۋ جوباسىن جانە باسقارۋ ٴتۇزىمىن جاساۋ ارقىلى كارىزدى جوندەۋ، تازالاۋ جانە باقىلاۋ قىزمەتىن بەلسەنە ورىستەتىپ، سۋارۋ يقۋاتىن قالىپتى ساۋلەلەندىرۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتتى. 2023 ـ جىلى تۇرپان كارىزىن قورعاۋ جانە ودان پايدالانۋ تىڭ ساتىعا ٴوتتى، جەرگىلىكتى ورىن «تۇرپان كارىزىن قورعاۋ، پايدالانۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ قىزمەتىن اتقارۋ جوباسىن» جاساپ جانە اتقارىپ، تۇرپان كارىزىن دۇنيە جۇزىلىك سۋارۋ ينجەنەرياسى مۇرالارى قاتارىنا ەنگىزۋگە ٴوتىنىش بەرۋ قىزمەتىن باستادى.

زىلاۋۇدۇن جالالدين بىلاي دەدى: وسى رەت دۇنيە جۇزىلىك سۋارۋ ينجەنەرياسى مۇرالار تىزىمىنە ٴساتتى ەنگىزىلۋى تۇرپان كارىزى سىندى وسى بايىرعى ٴارى وزگەشە جەر استى سۋ يگىلىگى، سۋارۋ جۇيەسىنىڭ حالىقارالىق قوعامنىڭ جاپپاي مويىنداۋىنا يە بولىپ، تۇتاس ادامزاتتىڭ ورتاق باعالى قازىناسىنا اينالعاندىعىنان دەرەك بەرەدى. تۇرپان قالاسى وسىنى وراي ەتىپ، حالىقارالىق قوعاممەن اۋىس ـ كۇيىستى جانە سەلبەستىكتى ونان ارى كۇشەيتىپ، كارىز مادەنيەتىن جالعاستىرۋدى جانە دامىتۋدى بىرگە ىلگەرىلەتىپ، كارىزدىڭ جاڭا داۋىردە تىڭ تىرشىلىك تىنىسىن جانە ومىرشەڭدىك كۇشتى قاۋلاتۋىنا مۇمكىندىك جاسايدى.

دۇنيە جۇزىلىك سۋارۋ ينجەنەرياسى مۇرالار ٴتىزىمى 2014 ـ جىلدان باستاپ تاعايىندالعان، ماقساتى _ دۇنيە جۇزىلىك سۋارۋ وركەنيەتىنىڭ دامۋ جۇلگەسىن سالالاپ، سۋارۋ ينجەنەرياسى مۇرالارىن قورعاۋدى جەبەپ، ٴداستۇرلى سۋارۋ ينجەنەرياسىنىڭ سۋدى تىزگىندەۋدەگى تاڭداۋلى اقىل ـ پاراساتىن قورىتىندىلاپ، سۋارۋ ىستەرىنىڭ باياندى دامۋىنا تاريحي تاجىريبە جانە شابىت سيلاۋ. قازىر ەلىمىزدەگى دۇنيە جۇزىلىك سۋارۋ ينجەنەرياسى مۇرالارى 38گە جەتتى.