”شىعىس سولتۇستىك، ٴسوزسىز، ايبىنىن قايتا اسقاقتاتىپ، تاعى دا تاماشا ناتيجە جاراتا الادى“
− باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ حيلۇڭجياڭدا قىزمەت تەكسەرۋىنەن ٴارى جاڭا داۋىردە شىعىس سولتۇستىكتى جاپپاي گۇلدەندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ٴماجىلىسىن باسقارىپ اشۋىنان ەستەلىك
حالىق گازەتىنىڭ تىلشىلەرى دۋ شاڭزى، سۇي جيا، شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ شياۋسۇڭ، لين حۇي
شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسى اتقارىلعاندىعىنىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ شىعىس سولتۇستىككە تاعى كەلدى. 20 جىلدان بەرى شىعىس سولتۇستىك تيپ وزگەرتىپ دامۋدىڭ قيىندىعىنان بىرتىندەپ قۇتىلىپ، جاپپاي گۇلدەنۋدىڭ، ارىنداي ىلگەرىلەۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە بىرتە - بىرتە قادام تاستادى.
”شىعىس سولتۇستىككە كوبىرەك كەلدىم، مەن بۇل ارانىڭ گۇلدەنۋىنە، دامۋىنا توتەنشە كوڭىل بولەمىن“، - دەگەن ەدى باس شۋجي كەزىندە تەرەڭ اسەرلەنىپ.
9 - ايدىڭ 6 - كۇنىنەن 8 - كۇنىنە دەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ حيلۇڭجياڭعا بارىپ قىزمەت تەكسەردى، بۇل پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى ونىڭ شىعىس سولتۇستىكتىڭ بايتاق دالاسىنا 10 - رەت قادام باسۋى.
تاڭعى ارايدا، سامالاداي سامسىعان جۇلدىزدى ٴتۇندى جامىلا ساپار شەگىپ، بىرنەشە ٴتۇيىن ارقىلى بەلگىلى كولەمدى جەبەدى.
”ٴتۇيىن“ − حيلۇڭجياڭدا. ەلىمىزدەگى ەندىگى ەڭ جوعارى شەكارالىق قالا موحىدا ورمانداردى كوردى، وزەن - كولدەردى كوردى، قىستاقتاردى كوردى، بارلىق جەردەن تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋدىڭ جاڭا ٴداۋىر حيكاياسى مەنمۇندالايدى؛ بايىرعى ٴارى جاستىق جالىن اتقان حاربيندە اۋىلدارعا بارىپ اپات جاعدايىن تەكسەردى، مەكتەپتەرگە كىرىپ عىلىم - تەحنيكانى كوزدەن كەشىردى. باس شۋجي اۋىلداستاردىڭ اماندىعىن، حال - جايىن ەسىنەن شىعارمادى، ۇزاق بولاشاققا قاتىستى ستراتەگيالىق حاۋىپسىزدىككە دە وي جۇگىرتتى.
”كولەم“ − حاربيندە اشىلعان ٴبىر رەتكى اڭگىمە ٴماجىلىسى: جاڭا داۋىردە شىعىس سولتۇستىكتى جاپپاي گۇلدەندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ٴماجىلىسى.
جاڭا ٴداۋىر، جاپپاي گۇلدەندىرۋ، وسى كىندىك سوزدەر پارتيا 20 - قۇرىلتايىنىڭ بايانداماسىندا العا قويىلعان ”شىعىس سولتۇستىكتىڭ جاپپاي گۇلدەنۋىن ىلگەرىلەتۋدە جاڭا تابىستارعا قول جەتكىزۋ“ دەگەن سوزبەن ۇندەسكەن؛ جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدىڭ جاڭا جورىعىنداعى قۇلاشىن كەڭ جايعان شىعىس سولتۇستىك امالياتىن كەسكىندەگەن.
بورىش
شىعىس سولتۇستىكتىڭ بورىشى نە؟
مۇناي - تابيعي گاز تاپشى بولعاندا رەسپۋبليكاعا قوزعالىس ەنەرگياسىن جەتكىزۋ بورىشىن ارقالادى؛ ىشەر اس، كيەر كيىم تاپشى بولعاندا چاڭجياڭ وزەنىنىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىن استىقپەن قامداۋ بورىشىن ارقالادى...
جاڭا داۋىردەگى بۇگىنگى كۇنگە جەتكەندە جاڭا بورىش قايسى؟
باس شۋجي شي جينپيڭ وسى رەتكى اڭگىمە ماجىلىسىندە سويلەگەن سوزىندە بىلاي دەپ ايقىن اتاپ كورسەتتى: ”شىعىس سولتۇستىكتىڭ مەملەكەتتىڭ ’بەس ٴىرى حاۋىپسىزدىگىن‘ قورعاۋداعى كەلەلى بورىشىن مىقتاپ يگەرۋ كەرەك“.
”بەس ٴىرى حاۋىپسىزدىك“، وسىدان 5 جىل بۇرىن شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي: ”مەملەكەتتىڭ مەملەكەت قورعانىسى حاۋىپسىزدىگىن، استىق حاۋىپسىزدىگىن، ەكولوگيا حاۋىپسىزدىگىن، ەنەرگيا حاۋىپسىزدىگىن، كاسىپ سالاسى حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋدى“ ايقىن بەلگىلەپ بەرگەن بولاتىن.
حاۋىپسىزدىك − ٴبىر ٴىرى ەلدىڭ ىرگە تاسى. شىعىس سولتۇستىكتىڭ بورىشىن تۇراقتاندىرۋ مەملەكەتتىڭ حاۋىپسىزدىك كەلەلى جاعدايىمەن تىعىز بايلانىسىپ جاتىر.
شىعىس سولتۇستىك وسى تاپسىرماعا لايىق. شىعىس سولتۇستىكتىڭ جاعراپيالىق ورنى، تاريحي قوردالانۋى، بايلىق باسىمدىعى، كاسىپ سالاسى نەگىزى، دامۋ كومەسكى كۇشى ٴبارى - ٴبارى دە ”بەس ٴىرى حاۋىپسىزدىكتىڭ“ شىعىس سولتۇستىكتە تياناقتانۋىنا ٴتىپتى دە بەرىك نەگىز ۇستەدى.
شىعىس سولتۇستىكتىڭ باسىمدىعىن باس شۋجي وسى رەتكى اڭگىمە ماجىلىسىندە مىناداي 4 اۋىز سوزبەن سۇلبالادى: ”شىعىس سولتۇستىكتىڭ بايلىق شارت - جاعدايى ٴبىرشاما جاقسى، كاسىپ سالاسى نەگىزى ٴبىرشاما مىعىم، وڭىرلىك ورىن باسىمدىعى ەرەكشە، دامۋ كومەسكى كۇشى زور“.
”بەس ٴىرى حاۋىپسىزدىككە“ شىنايى كەپىلدىك ەتەتىن ستراتەگيالىق شارالاردىڭ دايەكتىلەنگەنىنە، تياناقتانعانىنا 5 جىل بولدى، ناتيجەسى قانداي؟
يدەيانى ازات ەتتى، وي جەلىسىنە بۇرىلىس جاسادى، ارتىقشىلىعىن ساۋلەلەندىرىپ، ولقىلىعىن تۇزەدى، ناتيجەسى كوپكە ايان. استىق حاۋىپسىزدىگىن ايتار بولساق، وسى رەتكى اڭگىمە ماجىلىسىندە بىرنەشە جولداس ٴسوز كەزەگىندە استىقتى تىلگە الدى.
حيلۇڭجياڭنىڭ 2022 - جىلعى استىق جالپى ٴونىم مولشەرى بۇكىل ەلدىڭ 9/1 ۇلەسىن يەلەدى، جالپى ٴونىم مولشەرى، تاۋار مولشەرى، شىعارۋ مولشەرى، قور مولشەرىنىڭ ٴبارى مەملەكەت بويىنشا ٴبىرىنشى ورىندا؛
ىشكى موڭعۇل دا ٴبىر توپ ساندى مالىمەتىن الىپ شىقتى، بىلتىر تۇتاس رايوننىڭ استىق ٴونىمى 78 ميلليارد جىڭ بولىپ، سىرتقا 50 ميلليارد جىڭ شىعاردى. ”شىعىس سولتۇستىكتەگى 3 ولكەنىڭ جانە ىشكى موڭعۇلدىڭ شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ جاعىندا قول جەتكىزگەن جاڭا ىلگەرىلەۋشىلىكتەرىن، جاڭا ونىمدىلىكتەرىن“ ەگجەي - تەگجەيلى ساناپ، باس شۋجي ەڭ الدىمەن استىقتى تىلگە تيەك ەتتى: ”مەملەكەتتىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىنىڭ ’ورنىقتىرعىشى‘ رولى ونان ارى بەكەمدەلدى، استىق ٴونىم مولشەرى بۇكىل ەلدىڭ 4/1 ۇلەسىن، تاۋار استىعى بۇكىل ەلدىڭ 3/1 ۇلەسىن، سىرتقا شىعارۋ مولشەرى بۇكىل ەلدىڭ % 40 ىن يەلەدى“.
استىق ماڭداي الدى ورىندا تۇراتىن ٴىس. ”سولتۇستىكتەگى استىق قامباسى“ بۇرىن ”سولتۇستىكتەگى ٴشول دالا“ دەلىنەتىن، ال قازىر اۋىل شارۋاشىلىعىن وسىزامانداندىرۋداعى قۇنارلى توپىراق بولدى.
حيلۇڭجياڭنىڭ جەر جىرتۋ، استىق ەگۋ، ٴونىم جيناۋىنىڭ ماشينالانۋ سالىستىرماسى بۇكىل ەلدە الدىڭعى قاتاردا تۇرادى. باس شۋجي وسى رەت قىزمەت تەكسەرگەندە، ولكەلىك پارتكوم مەن ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ قىزمەتتەن مالىمەت بەرۋ ماجىلىسىندە وسىزاماندانعان ٴىرى اۋىل شارۋاشىلىعىن اۋىزعا الىپ، ولاردى وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعى ٴىرى بازاسىن، ٴىرى كاسىپورىندارىن، ٴىرى كاسىپ سالالارىن جەدەل قۇرۋعا جىگەرلەندىردى.
تاعى ەكولوگيا حاۋىپسىزدىگىن تىلگە تيەك ەتتى. ”ادام مەن تابيعات جاراسىمدى قاتار ٴومىر سۇرەتىن وسىزاماندانۋ“ شىعىس سولتۇستىككە باياندى دامۋ مەن اناعۇرلىم كورىكتى بولاشاق الىپ كەلەدى.
موحى ۇلكەن ھىنگان تاۋ سىلەمىنىڭ سولتۇستىك باۋرايىنا ورنالاسقان، جۇڭگو سىندى وسى ”اتەشتىڭ“ تاجىنە قادالعان ٴبىر تال مەرۋەرت ٴتارىزدى. كەڭ كوسىلگەن حيلۇڭجياڭ وزەنى بەينە جاقۇت بەلبەۋ ىسپەتتى قالانى وراپ ٴتۇر. باس شۋجي بايىرعى ورمانعا باردى. اسپانعا كوز جىبەرسەڭىز، قاراعاي، بال قاراعاي بۇلتقا سۇعىنىپ تۇر؛ ۇستىنەن قاراساڭىز، ورمان اراسىندا جەلمەن بىرگە جايقالىپ تۇرعان كوكەك ٴشوپ، توبىلعى، مانيۋەمەيدى كورەسىز. قىزىل جەمىس، جاسىل جاپىراق.
قاتپار - قاتپار اسقار تاۋ، قۇزار شىڭدار جاپ - جاسىل بولىپ مۇنارتادى. ۇرمە بۇرشاق، سيىر بۇلدىرگەن، ۇساق تۇيە جاڭعاق، يانسۇڭتا، اعاش ساڭىراۋقۇلاق، ماۋجيانمو، تىكەندى اراليا اعاشى... جەمىس - جيدەك، ساڭىراۋقۇلاق، ٴدارى، كوكونىس سياقتى تاۋ اسىلدارى كوزدىڭ جاۋىن الادى. ”بارلىعى اسىل عوي، جەردىڭ استى - ٴۇستى تولعان اسىل“. باس شۋجي تەبىرەنىپ: ”ورمان − سۋ قويماسى، استىق قامباسى، اقشا قويماسى، كومىرتەگى قامباسى شوعىرلانعان ۇلكەن اسىل قامبا“، ”جاسىلدى كوبەيتۋ − باسىمدىقتى كوبەيتۋ، ورماندى قورعاۋ − بايلىقتى قورعاۋ“، - دەدى.
بەيبىت كۇندە دە بەيعام بولماۋ كەرەك. باس شۋجي تاباندىلىقپەن ورتتەن ساقتانۋ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋدى تاپسىردى. ”ورمان ٴوسىرۋ مەن ورماندى قورعاۋعا بىردەي ٴمان بەرۋگە تاباندى بولۋ، كۇنى بۇرىن قامدانىپ، الدىن الا ساقتانۋ كەرەك“. ول تەبىرەنە: ”اسىلىندە ’ورتتەن‘ كۇنى بۇرىن ساقتانۋ كەرەك“، - دەدى.
”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق، قارلى دالا، مۇزدى القاپ تا باعالى بايلىق“، موحىدا بۇنىڭ جاندى تۇسىندىرمەسى بار. قىستاق تۇرعىنى شى رۇيجۋان وتباسىنىڭ حالىقتىق تۇسەلحانا شاعىن اۋلاسىندا 8 بولمە بار، ساياحاتشىلاردىڭ اياعى ۇزىلمەيدى، بيىل جىل باسىنان قازىرگە دەيىن 200 مىڭ يۋانعا تاياۋ كىرىس كىرگىزدى.
ەسىنەن شىعارمادى
”حالىقتىڭ تىنىش ٴومىر، شات - شادىمان تىرشىلىگىن، حال - جاعدايىن، ىستىق - سۋىعىن باستان - اياق كوكەيدە ساقتاۋ كەرەك“. اپات تۋىلعان وڭىردەگى ادامداردى، ىستەردى باس شۋجي شي جينپيڭ ٴارقاشان ەسىنەن شىعارمادى.
وسى رەتكى قىزمەت تەكسەرۋدە باس شۋجي اپات جاعدايى ەڭ اۋىر قىستاققا بارىپ ارالاپ كورۋدى ەسىنەن شىعارمادى. الدىڭعى ٴبىر مەزگىلدە حيلۇڭجياڭدا سۇراپىل نوسەر جاۋدى، بۇل ەسىنەن ٴبىر ٴسات تە شىققان ەمەس.
الدىمەن ەگىس باسىنا بارىپ، ودان كەيىن وتباسىلارىن ارالادى. اۋىل - قىستاقتىڭ بەت - بەينەسىن كورىپ، اۋىلداستاردىڭ شۇعىل، قيىن، ۋايىمداعان، ٴزارۋ ماسەلەلەرىن بارىنشا تەكسەردى. سۇلاعان كۇرىش ساباعى، قيراعان ۇيلەر، وسى ارادا تۋىلعان سۇراپىل جاعدايدى ٴۇنسىز بايانداپ تۇرعانداي.
ولكەلىك پارتكوم جانە ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ قىزمەتتەن مالىمەت بەرۋ ماجىلىسىندە باس شۋجي بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: اپات تۋىلعان وڭىرلەردىڭ ٴدوپ كەلىپ وتىرعان كەلەسى قادامداعى سىن - سىناعى − قىستان جىلى ٴوتۋ، اپات تۋىلعان وڭىرلەردىڭ قالىپتى ٴوندىرىس، تۇرمىس ٴتارتىبىن تەز ارادا قالپىنا كەلتىرۋ.
حاربيندە اشىلعان جاڭا داۋىردە شىعىس سولتۇستىكتى جاپپاي گۇلدەندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ ”ەكىگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋدى“ ورىنداۋدى قاداعالاي تاپسىردى.
”اپاتتان كەيىنگى قالپىنا كەلتىرۋ، قايتا قۇرۋ قىزمەتتەرىن شىن مانىندە ويداعىداي يگەرىپ، اپاتقا ۇشىراعان بۇقارانىڭ قىستان جىلى وتۋىنە شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، اپات تۋىلعان وڭىردەگى وقۋشىلاردىڭ وقۋعا بارا الۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، اپات تۋىلعان ٴوڭىردىڭ قالىپتى ٴوندىرىس، تۇرمىس ٴتارتىبىن تەزىرەك قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك“.
”وبلىس، اۋداندارداعى ۇساق ۇلىق بولساق تا، بۇقارانىڭ ٴار ىسىنە سۇيىسپەنشىلىكپەن قاراۋىمىز كەرەك“. باس شۋجي كوپ رەت سيتات كەلتىرىپ: ”ٴبىز كوممۋنيستەر حالىق بۇقاراسىنىڭ مۇڭ - مۇقتاجىنا وسىنداي ىنتا - ىقىلاسپەن قاراۋىمىز كەرەك“، - دەدى.
جاپپاي گۇلدەندىرۋدە ”بىرگە بايۋ“ تاقىرىپتىق ٴمان.
”حالىق تۇرمىسى سالاسىنداعى ولقىلىقتاردى تولىقتاۋعا اناعۇرلىم ٴمان بەرىپ، حالىق بۇقاراسىنا شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدىڭ تابىستارىنان تەڭ يگىلىكتەندىرۋ كەرەك“. ٴار رەتكى شىعىس سولتۇستىك ساپارىنا قايىرىلا قاراساق، يانبيانداعى حايلان وزەنى جاعاسىنان يچۇنداعى ورمان الاڭىنا دەيىن؛ فۋشۇنداعى كومىر قازعاننان كەيىنگى شوگىپ كەتكەن رايوننان چىفىڭ ما - انشان قىستاعىنداعى ”كوپ ۇلتتى وتباسىنا“ دەيىن... باس شۋجي شي جينپيڭ بۇقارانىڭ جاقسى تۇرمىس كەشىرگەن - كەشىرمەگەندىگىن ەسىنەن شىعارمادى.
شى رۇيجۋان حالىقتىق تۇسەلحانا شاعىن اۋلاسىن جەلىلەس دۇكەنگە اينالدىرۋدى ارمانداعان موحىلىق بويجەتكەن؛ ياڭ چۇنگۇي كەلەر جىلى اتىزدان، ٴسوز جوق، مول ٴونىم الۋدى ارمانداعان اپاتقا ۇشىراعان ازامات... ولاردىڭ ٴبارى شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋ ۇلى ٴىسىنىڭ قاراپايىم ٴبىر مۇشەسى ٴارى قارا توپىراقتا جارىققا شىققان سايىسكەرلەر، شارۋاشىلىق قۇرۋشىلار، ٴوزىن ارناۋشىلار.
شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدىڭ ايبىندى جوباسى، ۇلى ٴىسى، سايىپ كەلگەندە، ادام ٴۇشىن، سونداي - اق ادامعا سۇيەنەدى.الدىڭعى رەت شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ٴماجىلىسىن اشقاندا، باس شۋجي شي جينپيڭ شىعىس سولتۇستىك سىندى وسى توپىراقتا دۇنيەگە كەلگەن رۋحتاردى تىلگە تيەك ەتتى. داچيڭ رۋحى (قۇرىش ادام رۋحى)، بەيداحۋاڭ رۋحى... ۋاقىت كەرۋەنىنىڭ تەرەڭ قويناۋىنا قاراي قايتا قايىرىلعاندا، شىعىس سولتۇستىك جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ بىرىككەن ارميا رۋحىندا جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس قاھارماندارى ياڭ جيڭيۇي، جاۋ يمان بار، سونداي - اق سوعىستا ەڭ سوڭعى ٴبىر تامشى قانىنا دەيىن سارىققان قۇرباندار بار... 100 جىلدىق جورىقتا ٴار بۋىن ۇرپاقتار ٴۇرتىس العا باسىپ، قاجىماي - تالماي ىزدەنىس جاسادى.
بۇل جولى باس شۋجي شي جينپيڭ حاربين ينجەنەريا داشۋەسىندە ”حاربين اسكەري ينجەنەريا شۋەيۋانى رۋحىن“ اۋىزعا الدى.
بىرىنشىدەن كەدەي، ەكىنشىدەن اق بولۋدان ٴورىس اشىپ، قاجىرلىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇرۋ ساپارىندا پارتيانى ويلادى، مەملەكەت ٴۇشىن قۇلشىندى، ارميانى قۇدىرەتتەندىردى.
ۇلى ٴىس ۇلى رۋحتى تۋىنداتادى، ۇلى رۋح ۇلى ٴىستى ىلگەرىلەتەدى.
1 - ، 2 - توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنى ۇشتاستىرۋدىڭ، بىرلەسىپ ارەكەتتەنۋدىڭ ٴدال ساتىندە، باس شۋجي شي جينپيڭ حاربيندە اشىلعان ەكى ماجىلىستە دە نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنى ويداعىداي يگەرۋ جونىندە تالاپ قويدى.
نازاريا ۇيرەنۋدى تەرەڭدەتۋ كەرەك، باس شۋجي ەگجەي - تەگجەيلى بىلاي دەدى: ”نازاريا ۇيرەنۋ مۇرات - سەنىمدى بەكەمدەۋدىڭ ٴتۇبىرلى جولى. پارتيا مۇشەلەرى، كادرلار مەيلى ساياسي جاقتا قاتەلىك وتكىزسىن، الدە ەكونوميكالىق جاقتا ٴىرىپ - ٴشىرىسىن، تۇپتەپ كەلگەندە، مۇرات - سەنىمىنەن ماسەلە شىققان. پارتيامىزدىڭ ەڭ قالىڭ حالىقتىڭ ٴتۇبىرلى مۇددەسىنەن باسقا ٴوزىنىڭ ەرەكشە مۇددەسى جوق، پارتيانىڭ ٴتۇبىرلى ماقساتى − بۇكىل ىنتا - پەيىلىمەن حالىق ٴۇشىن قىزمەت ىستەۋ“.
”حالىق“ دەگەن ٴسوز قورعاسىنداي سالماقپەن جۇرەكتەن ورىن العان.
وراي
5 جىلدىڭ الدىندا دا التىن كۇز بولاتىن. شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى اڭگىمە ٴماجىلىسى شىنياڭدا اشىلدى.
ەكى رەتكى اڭگىمە ٴماجىلىسىن سالىستىرىپ كورەر بولساق، زور ٴۇمىت ساباقتاسقان، شارالار پارمەندى جالعاسىن تاپقان. ”ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋدەن“ ”جاڭا داۋىردە ىلگەرىلەتۋگە“، ”شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدەن“ ”شىعىس سولتۇستىكتى جاپپاي گۇلدەندىرۋگە“ دەيىن ٴماجىلىس نەگىزگى تاقىرىبىنداعى وسى سوزدەردەگى وزگەرىستەر دە جاڭا جاعدايدى، جاڭا ورايدى جانە وسىدان كەلگەن جاڭا يدەيا، جاڭا شارالاردى اڭعارتتى.
وسى رەتكى اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ: ”جوعارى ساپالى دامۋدىڭ، باياندى گۇلدەنۋدىڭ جاڭا جولىن قۇلشىنا اشىپ، شىعىس سولتۇستىكتى جاپپاي گۇلدەندىرۋدىڭ جاڭا تاراۋىن قۇلشىنا جازۋ كەرەك“ دەپ باسا دارىپتەدى.
ىسكە شەبەر جان اۋقىمدى جوسپارلايدى. ۇلكەن جاقتان نازار اۋدارىپ، نازىك بۋىنداردا ىجداعاتتىلىقپەن ىستەدى، باس شۋجي ۇلكەن ورايدان ۇلكەن ٴىستى جوسپارلادى:
”جوعارى دەڭگەيدەگى عىلىم - تەحنيكادا ٴوز كۇشىنە سۇيەنۋدى، ٴوزىن الۋەتتەندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋ شىعىس سولتۇستىكتىڭ عىلىم - تەحنيكا، وقۋ - اعارتۋ جانە كاسىپ سالاسى باسىمدىعىن دامۋ باسىمدىعىنا اينالدىرۋعا ٴتيىمدى“؛
”جاڭا دامۋ ارناسىن قالىپتاستىرۋدا شىعىس سولتۇستىكتىڭ ماڭىزدى ستراتەگيالىق ورنىن ونان ارى كورنەكتىلەندىرۋ“؛
”جۇڭگو ۇلگىسىندەگى وسىزامانداندىرۋدى ىلگەرىلەتۋدە شىعىس سولتۇستىكتىڭ ستراتەگيالىق تىرەكتىك رولىن كۇشەيتۋ قاجەت“.
شىعىس سولتۇستىكتىڭ دامۋ جاڭا ورايى ٴدال مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ، ۇلتتى گۇلدەندىرۋدىڭ جاڭا ساپارى اكەلگەن جالىندى تىنىس.
وتكەندە شىعىس سولتۇستىك شۇعىلالى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋدە دە جاڭا جۇڭگو قۇرىلىسىنىڭ ٴداۋىر ورايىنا سۇيەنگەن ەدى. ”1 - بەسجىلدىق“ جوسپاردا ەلىمىزدىڭ ونەركاسىپ قۇرىلىسىنىڭ جەتەكشى يدەياسى ”ٴبىردى كەمەلدەندىرۋ، ۇلكەن تور جايۋ بولدى“. مۇنداعى ٴبىر دەگەنىمىز شىعىس سولتۇستىك.
1 - توپتاعى جيەفاڭ ماركالى اۋىر جۇك اۆتوموبيلى، تۇڭعىش رەاكتيۆ ۇشاق، تۇڭعىش 10 مىڭ توننالىق الىپ كەمە، تۇڭعىش ىشتەن جاناتىن ديۆيگاتەلدى پاراۆوز، تۇڭعىش ”ديچۋەلياڭ“... شىعىس سولتۇستىك ٴوڭىرى جاڭا جۇڭگو ونەركاسىبىنىڭ بەسىگىنە اينالدى.
سودان كەيىن رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ ۇلكەن تولقىنى كوتەرىلىپ، شىعىس وڭتۇستىك تەڭىز جاعالاۋى جاپپاي اتويلاپ العا ىلگەرىلەدى، شىعىس سولتۇستىكتىڭ قادامى باياۋلادى، ۇزاق ۋاقىتتان بەرى جينالعان تۇزىلىستىك، قۇرىلىمدىق قايشىلىقتار كۇن سايىن كورنەكتىلەنە ٴتۇستى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى باس شۋجي ۇزدىكسىز تولعانىپ وي جۇگىرتە وتىرىپ شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدى، دامىتۋدى جوسپارلاپ، ”قوسۋ، الۋ، كوبەيتۋ، ٴبولۋ“ امالدارىمەن ماسەلەلەردى جاندى تۇردە شەشتى. شىعىس سولتۇستىكتى گۇلدەندىرۋدى ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ اڭگىمە ماجىلىسىندە ٴتۇيىندى سالالاردى كوزدەپ، شەشۋشى بۋىنداردى يگەردى. ٴبىر ۇلكەن شاحمات تاقتاسىندا ۇقىپپەن كەلەلى جاعدايدى يگەردى.
وسى رەتكى اڭگىمە ماجىلىسىندەگى 5 تالاپتىڭ، ورنالاستىرۋدىڭ ويى ورەلى بولىپ، ٴارى جاڭا ورايدى ارقاۋ ەتسە، ٴارى كونە ماسەلەلەرگە باعىتتالدى؛ ٴارى جالعاستىرۋ بار بولسا، ونان دا ماڭىزدىسى، جاڭا باستاما اشتى.
”عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋ ارقىلى كاسىپ سالاسىندا جاڭالىق اشۋدى ىلگەرىلەتىپ، شىعىس سولتۇستىك ەرەكشەلىگىنە، باسىمدىعىنا يە وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسىن ورناتۋدى جەدەلدەتۋ كەرەك“؛
”وسىزاماندانعان ٴىرى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى نەگىزگى قامال الۋ بەتالىسى ەتىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن، اۋىل - قىستاقتى وسىزامانداندىرۋدى جەدەل ىلگەرىلەتۋ كەرەك“؛
”وسىزاماندانعان نەگىزدىك قۇرىلعىلار جۇيەسىن جەدەل ورناتىپ، ىشكە، سىرتقا ەسىك اشۋ سەلبەستىگىنىڭ دەڭگەيىن جوعارىلاتۋ كەرەك“؛
”جان سانىنىڭ جالپى تۇلعالىق ساپاسىن جوعارىلاتىپ، جان سانىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋى ارقىلى شىعىس سولتۇستىكتى جاپپاي گۇلدەندىرۋگە تىرەك بولۋ كەرەك“؛”ساياسي ەكولوگيانى ونان ارى ساپالىلاندىرىپ، تاماشا شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىن قالىپتاستىرۋ كەرەك“.
بارلىق تارماقتار نىسانالى تۇردە ىستەلدى، ٴبارى دە ولقىلىقتارعا، ٴالسىز تۇستارعا باعىتتالدى. ماسەلەن، ”جان سانى“. جان سانىنىڭ، دارىندىلاردىڭ كەمەيۋى ٴبىر مەزگىل شىعىس سولتۇستىكتىڭ جانعا باتار قيىنشىلىعى، سونداي - اق باس شۋجي ٴجىتى قاداعالاپ وتىرعان ماسەلە بولاتىن. شىعىس سولتۇستىكتەگى 3 ولكە ناقتى شارا شىعاردى، ايتالىق، لياۋنيڭ ”لياۋنيڭدى گۇلدەندىرەتىن دارىندىلار جوسپارىن“ ىشكەرىلەي اتقارىپ، 2022 - جىلى 238 جوعارى دەڭگەيلى دارىندىلار ۇجىمىن بۇكىلدەي كوشىرىپ اكەلدى. ايتالىق، جيلين جوعارى دارەجەلى كاسىپتىك اتاعى بار دارىندىلار تەك سىرتقا اعىلا بەرۋدەن ىشكە قاراي قۇيىلۋعا اۋىسىپ، ٴۇرتىس 2 جىل بويى جوعارى دەڭگەيلى دارىندىلاردىڭ كەتۋىنەن كەلۋى كوپ بولدى. ايتالىق، حيلۇڭجياڭ بىلتىر 60 تارماقتى دارىندىلار ساياساتىن شىعارىپ، ٴبىر جىلدا مەملەكەت ٴىشى - سىرتىنان ەنگىزگەن دارىندىلاردىڭ سانى الدىڭعى 6 جىلداعىنىڭ جالپى سانىنىڭ 8. 5 ەسەسىندەي بولدى.
حاربين ينجەنەريا داشۋەسى − توڭكەرىستىك قۇنارلى توپىراق، دارىندىلاردىڭ بەسىگى. 70 جىل كوكتەمدە گۇلدەپ، كۇزدە ماۋەلەدى، ”ماڭگى ٴوڭى تۇسپەس مەملەكەتتىك قۇرامانىڭ“ ٴدال جاستىق شاعى. 9 - ايدىڭ 7 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ وسى اراعا كەلىپ، قاجىرلىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇرۋ تاريحىنا قادام قويىپ، جىگەرى تاسقىنداعان وقىتۋشى - وقۋشىلار اراسىنا باردى. باس شۋجي مىناداي تىلەك ٴبىلدىردى: ”جاس ۇرپاق قايراتتانا ايقاساتىن، جۇڭحۋانى كوركەيتەتىن ۇرپاق بولسا، ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋ ۇمىتكە تولى بولادى. جاس شاكىرتتەر عىلىم - تەحنيكا ارقىلى وتان ٴۇمىتىن اقتاۋ ەرىك - جىگەرىن بەرىك ورناتىپ، قاجىرلىلىقپەن ۇيرەنىپ، ىزدەنىپ، عىلىم شىڭىنا ەرلىكپەن ۇمتىلىپ، مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىن، ۇلتتى گۇلدەندىرۋ ۇلى ٴىسىن ىلگەرىلەتۋ بارىسىندا جاستىق جالىنىن لاۋلاتۋى كەرەك“.
وسى رەتكى اڭگىمە ماجىلىسىندە لەبىز بىلدىرگەن بىرنەشە جولداس تۇگەلدەي ”كونە ايگىلى ماركا“، ”اسىلگى ايگىلى ماركا“، ”جاڭا ايگىلى ماركا“ سىندى 3 ۇلكەن جۇمىستىڭ اياق الىسىن، ناتيجەسىن تىلگە تيەك ەتتى. وسى 3 ”ايگىلى ماركا“ باس شۋجيدىڭ شىعىس سولتۇستىكتىڭ وسىزاماندانعان كاسىپ سالاسى جۇيەسى قۇرىلىسىن جوسپارلاعانداعى بىرنەشە نازار اۋدارۋ ٴتۇيىنى بولاتىن.
جەر - جەر تۇگەلدەي اياق الىس كەستەسىن كورسەتتى: لياۋنيڭ وزىق جابدىق جاساۋ سياقتى ٴبىر تريلليوندىق دەڭگەيدەگى 3 كاسىپ سالاسى بازاسى مەن اۆياتسيالىق جابدىق، قۇلتەمىر سياقتى 22 ٴتۇيىندى كاسىپ سالاسى شوعىرىنىڭ قۇرىلىسىن جەدەلدەتتى؛ جيليننىڭ عىلمي زەرتتەۋ زاتتىق شارت - جاعدايىنىڭ كورسەتكىشى بۇكىل ەل بويىنشا 5 - ورىنعا كوتەرىلدى، عىلىم - تەحنيكانىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋدى جەبەۋ كورسەتكىشى بۇكىل ەل بويىنشا 11 - ورىنعا كوتەرىلدى؛ حيلۇڭجياڭدا ”جاڭا ايگىلى ماركا“ جوعارى، جاڭا تەحنيكالىق كاسىپورىنداردىڭ سالىستىرماسى 2012 - جىلداعىدان 5. 5 ەسە ارتتى... اۋىر تۇرپاتتى جابدىق، عارىشقا ادام الىپ ۇشۋ، تەرەڭ تەڭىزدى بارلاۋ - ولشەۋ، مەملەكەت قورعانىسى اسكەري ونەركاسىبى، عارىشقا شىعۋ، تەڭىزگە سۇڭگۋ.
ٴبىر توپ مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى جابدىعى، ٴبىر توپ ”القىمداعان“ تەحنيكالاردى شەشكەن جاڭالىق اشۋ جەتىستىكتەرى شىعىس سولتۇستىكتە دۇنيەگە كەلدى. سۇڭحۋاجياڭنىڭ جاعاسى، لياۋحىنىڭ بويى، ىشكى موڭعۇلدىڭ شىعىسىنداعى ساحارا... مەملەكەتتىڭ ستراتەگيالىق قاجەتىمەن ىرىقتىلىقپەن ٴتۇيىلىسىپ، تۇلعالىق ەكونوميكانى بەكەمدەپ، عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى ىشكەرىلەي جۇرگىزىپ، كاسىپ سالاسىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋدەن قامال الدى، جاڭا قوزعاۋشى قۋات شوعىرلانىپ، اۋقىم قالىپتاستىردى.
وسىناۋ ٴبىر ميلليون شارشى كيلومەتردەن اساتىن دالادا مىندەتتەر قۇلشىنا ىلگەرىلەتىلىپ، ورنالاستىرۋلار ٴتارتىپتى تياناقتاندىرىلدى.
ۋاقىت تىعىز، مىندەت اۋىر، تەك قيىندىققا قارسى اتتانۋ، تەك قاجىرلىلىقپەن ناقتى ىستەۋ كەرەك.
پارتيا ورتالىق كوميتەتى شىعىس سولتۇستىككە زور ٴۇمىت ارتىپ وتىر. باس شۋجي شي جينپيڭ نىق سەنىممەن بىلاي دەدى: ”مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ، ۇلتتى گۇلدەندىرۋدىڭ جاڭا جورىعىندا شىعىس سولتۇستىكتىڭ، ٴسوز جوق، ايبىنىن قايتا اسقاقتاتىپ، تاعى دا تاماشا ناتيجە جاراتاتىندىعىنا سەنەمىن“!
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 9 - ايدىڭ 9 - كۇنى حاربيننەن بەرگەن حابارى)