قازاقستان الماتى

　　شيان شيڭحاي داڭعىلىندا جۇڭگو - قازاقستان دوستىق حيكاياسىن تىڭداۋ

　　□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى لي چۇنشيا، جاۋ چۇنحۋا

كۇزگى الماتى، اسپان شايداي اشىق، سالقىن سامال ەسىپ تۇر. بۇل قالادا شيان شيڭحاي داڭعىلى دەپ اتالاتىن ءبىر جول بار.

9 - ايدىڭ 14 - كۇنى اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ ۇگىت ءبولىمى ۇيىمداستىرعان ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسى العا قويىلعاندىعىنىڭ 10 جىلدىعى نەگىزگى تاقىرىپتىق شەكارا سىرتىندا تىلشىلىك جاساۋ قيمىلىن حابارلاۋ ۇيىرمەسى وسى اراعا كەلدى، كوشەلەر جاسىل جەلەك جامىلعان، كوشە مۇيىسىندە شامگۇل ءپىشىندى شيان شيڭحاي ەسكەرتكىشى جىم - جىرت بوي سوزىپ تۇر، قاسىنان ادامدار مەن كولىكتەر ارى - بەرى ءوتىپ جاتىر، تىنىش تا بەرەكەلى لەپ ەسەدى.

بۇل − حيكاياعا تولى جول.

1940 - جىلى «يان - ان جانە 8 - ارميا» اتتى حۇجاتتى فيلمنىڭ سوڭعى قۇراستىرۋ جۇمىسىن ءبىتىرۋ جانە مۋزيكالىق سۇيەمەلىن جاساۋ ءۇشىن، جۇڭگونىڭ ايگىلى كومپوزيتورى شيان شيڭحاي سوۆەت وداعىنا بارادى.كەيىن وتان قورعاۋ سوعىسى باستالىپ، شيان شيڭحاي الماتىعا بارادى، ءتىل بىلمەيتىن، تۋىس - تۋعانى دا جوق بولعان سوڭ، مۇشكىل جاعدايدا قالادى.

جوقشىلىق پەن جاپا - ماشاقات قوسانجارلاعاندا، قازاقستاندىق كومپوزيتور بايقاداموۆ شيان شيڭحايعا كومەك قولىن سوزىپ، ءوزى از قوراپتاۋلى تاماقتىڭ جارتىسىن ءبولىپ بەرىپ، بار - جوق جالعىز كارتوپتى ونىڭ شىنىسىنا سالدى، ونى وزىمەن بىرگە ويىن قويۋعا، وزىمەن بىرگە جاسامپازدىقپەن شۇعىلدانۋعا ۇسىنىس ەتتى... سوعىس ءورتى لاۋلاعان سول جىلداردا تۇرمىس جاپالى بولسا دا، بايقاداموۆ شيان شيڭحايدى جاقىنىنا بالاپ، وعان وتباسىنىڭ جىلۋىن سيلادى.

2013 - جىلى ءتوراعا شي جينپيڭ قازاقستانعا ساپارلاي بارىپ، نازاربايەۆ داشۋەسىندە ماڭىزدى لەكسيا جاساعاندا وسى اسەرلى حيكايانى بايانداعان بولاتىن.

جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ كينوشىلارى وسىدان شابىت الىپ، وسى حيكايانى ەكرانعا كوتەردى. ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ جۇلگەسىندە، 2017 - جىلى جۇڭگو − قازاقستان ەكى ەلدىڭ مەملەكەت باسشىسى كەلىسىم جاساسۋعا كۋا بولعان «جۇڭگو − قازاقستان بىرگە كينو - فيلم ءتۇسىرۋ كەلىسىمىنىڭ» اتتانىسقا كەلتىرۋ نىسانى رەتىندە، 2019 - جىلى 5 - ايدا «كومپوزيتور» اتتى فيلمى جۇڭگو − قازاقستان ەكى ەلدە قويىلدى.

وسى فيلمنىڭ رەجيسسەرى شەرزات ياقۇپ شينجياڭ تيانشان كينو ستۋدياسىنان كەلگەن.

ءتىلشى ونىمەن حابارلاسىپ، فيلمدى اۋىزعا العاندا، شەرزات ياقۇپ تەبىرەنىسىن جاسىرا الماي، وسى فيلم جونىندەگى حيكايانى اعىنان اقتارىلا ايتىپ بەردى.

”بۇل فيلمنىڭ رەجيسسەرلىگىن ارقالاۋ ماعان ۇلكەن سىن - سايىس بولدى“. بىرنەشە جىل وتە شىقسا دا، شەرزات ياقۇپتىڭ ەسىندە سول كەزدەگى كينو - فيلم ءتۇسىرۋ جاعدايى ءالى اپ - انىق تۇر. جۇڭگو، قازاقستان، رەسەي ءۇش ەلدى اينالعان كينو - فيلم ءتۇسىرۋ ۇجىمىندا 300دەن استام ادام بولدى، ىلگەرىندى - كەيىندى كينو - فيلم تۇسىرۋگە قاتىناسقان ادام 20 مىڭنان اسىپ، ءاربىر ماڭىزدى جۇمىس ءتۇرى مەن قىزمەت ورنىن تۇگەلدەي ەكى ەلدىڭ قىزمەتكەرلەرى سەلبەسىپ ورىنداپ وتىردى.

وسى تاريحتى شىنايى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن، شەرزات ياقۇپ پەن كينو - فيلم ءتۇسىرۋ گرۋپپاسىنداعى قاتىستى ادامدار بىرنەشە اي جۇمساپ، الماتىعا تالاي رەت بارىپ جاعداي ۇعىسىپ، قىرۋار ماتەريال جينادى، وسى ارالىقتا قازاقستان جاقتىڭ زور كۇشپەن قولداۋىنا يە بولدى. شيان شيڭحاي داڭعىلى شەرزات ياقۇپتىڭ رۋحاني كۇش قاينارى بولدى.

”ءار رەت كينو - فيلم تۇسىرۋدە قيىن ماسەلەگە جولىققانىمدا، ءوزىم جالعىز شيان شيڭحاي داڭعىلىنا بارامىن“. شەرزات ياقۇپ بىلاي دەدى: وسى ارادا ۇنەمى جالعىز وتىرىپ، شيان شيڭحايدىڭ مۇسىنىنە كوز قىدىرتىپ، ونىڭ سول جىلداردا جاپا - ماشاقاتتى باستان كەشىرسە دە، مۋزيكاعا دەگەن تالماس تالپىنىسنان، وتان مەن حالىق جونىندەگى شەكسىز سۇيىسپەنشىلىكتەن اينىماعانىن ويلايمىن، ”سوندا بارعان سايىن، ماسەلەنىڭ شەشۋ ءادىسىن تاۋىپ، تۇلا بويىمدى كۇش - قۋات كەرنەپ قايتامىن“.

شيان شيڭحاي مەن بايقاداموۆتىڭ دوستىعى كينو - فيلم ءتۇسىرۋ بارىسىندا تاعى ءبىر ءتۇرلى تاسىلمەن جالعاسا بەردى.

شيان شيڭحايدىڭ رولىن الۋشى حۋ جۇن ورىس ءتىلىن بىلمەيتىن، بايقاداموۆتىڭ رولىن الۋشى بەرىك ايتجانوۆ وعان ءبىر سويلەم، ءبىر سويلەمنەن تۇزەتۋ جاساپ وتىردى؛ فيلمنىڭ كوركەمونەرلىك جەتەكشىسى ءسابيت قۇرمانبەكوۆ قازاقستاننىڭ بەدەلدى كينو رەجيسسەرى، ول شەرزات ياقۇپتىڭ قىزمەتىن ەرەكشە قولدادى ءارى كوپتەگەن تاماشا ۇسىنىستار بەردى؛ كينو - فيلم ءتۇسىرۋ كۇن سانى توقتامدا كەلىسكەن ۋاقىتتان اسىپ كەتكەندە، ەكى جاقتىڭ ارتيستەرى ءبىر اۋىز رەنىش بىلدىرمەدى، ”ءسوز جوق، بۇل فيلمدى جاقسى ءتۇسىرۋ“ كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىندەگى ورتاق نىساناعا اينالدى.

”ءتىل جاعىنان سويلەسە الماعانىمەن، ەكى جاقتىڭ سەلبەستىگى وتە ىركىلىسسىز ءجۇرىلدى، كوپشىلىك ’رولعا‘ بار ىنتا - ىقىلاسىمەن بەرىلدى. كەيدە قارسى جاقتىڭ ويىن قاباعىنان بىلىسەتىنبىز“، - دەدى شەرزات ياقۇپ.

مەملەكەتتەر ارا قارىم - قاتىناس حالىقتاردىڭ ەتەنە باۋىرلاستىعىندا، حالىقتاردىڭ ەتەنە باۋىرلاستىعى جۇرەكتەردىڭ توعىسۋىندا. كينو سىندى وراسان زور بۇقارالىق تاراتۋ ونىمدىلىگىنە يە كوركەمونەر فورماسىمەن، جۇڭگو مەن قازاقستان بىرلەسىپ تۇسىرگەن «كومپوزيتور» فيلمى مادەنيەت اۋىس - كۇيىسىن جانە حالىق تىلەگىنىڭ توعىسۋىن جەبەيتىن ماڭىزدى دانەكەرگە اينالدى. العاشقى قويىلىم سالتىندا كورەرمەندەر فيلمدەگى وقيعادان قاتتى تەبىرەندى، شاپالاق ءۇنى ۇزاققا دەيىن تولاستامادى.

2022 - جىلى 9 - ايدىڭ 13 - كۇنى قازاقستاندا مەملەكەتتىك ساپاردا بولۋ قارساڭىندا، ءتوراعا شي جينپيڭ «قازاقستان اقيقات گازەتىندە» جاريالاعان اۆتورلى ماقالاسىندا وسى فيلمدى اۋىزعا الدى. بيىل 5 - ايداعى جۇڭگو − ورتا ازيا باسشىلار ءماجىلىسى كەزىندە، ”ەكى ەل حالقىنىڭ ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسقان دوستىق رۋحىن اسقاقتاتۋ ءۇشىن، ەكى جاق جۇڭگو كومپوزيتورى شيان شيڭحاي مەن قازاقستان كومپوزيتورى بايقاداموۆتىڭ دوستىعىن ەسكە ءتۇسىرۋدى تاقىرىپ ەتىپ، بىرلەسكەن مۋزيكا كەشى سياقتى مادەنيەت قيمىلدارىن وتكىزۋگە كەلىستى“ دەگەن ءسوز جۇڭگو − قازاقستان بىرلەسكەن مالىمدەمەسىنە ەنگىزىلىپ، گۋمانيتارلىق اۋىس - كۇيىس ارقىلى جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ حالىق تىلەگىنىڭ توعىسۋىن، تاتۋ كورشىلىك، دوستىقتى جەبەۋدىڭ شىنايى تۇسىنىكتەمەسىنە اينالدى.

التىن كۇزدىڭ الاۋى شيان شيڭحاي ەسكەرتكىشىنە ءتۇسىپ، شۋاقتى نۇر توگىلىپ تۇر، وعان ويىپ جازىلعان بەس سىزىقتى نوتادان ”امانكەلدىنىڭ“ ىرعاعى اۋەلەيدى، ول − شيان شيڭحايدىڭ قازاق باتىرى امانكەلدىنىڭ حيكايالارىنا نەگىزدەلىپ جازعان سيمفونيالىق داستانى. ”شيان شيڭحاي جۇڭگوعا عانا ەمەس، قازاقستانعا دا ءتان. ونىڭ كوپتەگەن مۋزيكا تۋىندىلارى كۇنى بۇگىنگە دەيىن تارالىپ كەلەدى“. شيان شيڭحاي ەسكەرتكىشىنىڭ جانىنداعى جەمىس - جيدەك دۇكەنىنىڭ قوجايىنى حاميتوللا تىلشىگە بىلاي دەدى: ءار كۇنى ارناۋلى كەلىپ، سۋرەت، كەسكىن ءتۇسىرىپ، ەكى كومپوزيتوردىڭ حيكاياسىن ۇعىساتىندار كوپ.

ءتىلشى جولدى بويلاي ىلگەرى ءجۇردى، شيان شيڭحاي داڭعىلىنىڭ جانىندا پاراللەل تۇسكەن بايقاداموۆ داڭعىلى دەگەن جول بار. ەكى كومپوزيتور ءبىر - بىرىنە كوز جىبەرىپ تۇر، ولاردىڭ حيكاياسى دا وسى ارادان شار تاراپقا ماڭگىلىك تارالۋدا.

بۇگىنگى كۇندە، ەكى كومپوزيتوردىڭ ۇلى دوستىعىنىڭ ۇشقىنى جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ گۋمانيتارلىق اۋىس - كۇيىسىندە ”لاۋلاعان جالىنعا“ اينالدى. ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرعان 10 جىلدان بەرى جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ گۋمانيتارلىق اۋىس - كۇيىسىنىڭ قادامى بارعان سايىن جەدەلدەپ، ”ءدامدى تاعامدار جۇڭگودا“، ”ۋىنجوۋلىق ءبىر ءۇيلى جان“ سياقتى جۇڭگونىڭ تاڭداۋلى كينو - تەلەۆيزيا فيلمدەرى قازاقستانداعى سان مىڭداعان وتباسىنا كىردى، «قازاقستان اندەرىنەن تاڭدامالىلار (30 ءان)» جۇڭگودا باسپادان شىعىپ تاراتىلدى... بيىل 7 - ايدا 6 - كەزەكتى جۇڭگو شينجياڭ حالىقارالىق ۇلتتار ءبي فەستيۆالىندا قازاقستاننىڭ سالتانات مەملەكەتتىك ءبي ۇيىرمەسى ”باي مەكەن“ اتتى تارتىمدى ءان - ءبي ساۋىق كەشىن وتكىزدى، كورەرمەندەر قىزۋ شاپالاق سوقتى. ”ماعان جۇڭگو قاتتى ۇنايدى، شينجياڭعا تۋىسشىلاعانداي سەزىممەن كەلدىم“، - دەدى ءبي ۇيىرمەسىنىڭ ءارتيسى لاۋرا ۇركىنبايەۆا ىقىلاسپەن.

شيان شيڭحاي داڭعىلىنان اتتاناردا ءبىز: شيان شيڭحاي مۋزيكامەن ەكى ەل حالقى اراسىندا دوستىقتىڭ كوپىرىن سالدى، ونىڭ ەسىمىن ماڭگى ەستە ساقتايىق، جۇڭگو مەن قازاقستاننىڭ دوستىعى ۇرپاقتار بويى جالعاسسىن، - دەپ شيان شيڭحاي ەسكەرتكىشىنە ويىلعان سول سوزدەردى ىشىمىزدەن تاعى قايتالادىق.