− جاڭ سىدى رۋحى جونىندە شولۋ

  «جاڭ سىدى جولداس حالىق مۇددەسى جولىندا قازا بولدى، ونىڭ قازاسى تايشان تاۋىنان دا قادىرلى».

  1944 - جىلى 9 - ايدىڭ 8 - كۇنى ماۋ زىدۇڭ جاۋىنگەر جاڭ سىدىعا ازا ٴبىلدىرۋ جينالىسىندا ىقپالى تەرەڭ ٴسوز سويلەدى. «حالىق ٴۇشىن قىزمەت ىستەيىك» تاقىرىبىنداعى وسى ٴسوز ٴارى ازاناما، ٴارى جارناما. سودان باستاپ، قاتارداعى ٴبىر جاۋىنگەردىڭ ەسىمى ساياسي پارتيانىڭ ٴتۇبىرلى باس ماقساتىمەن تىعىز بايلانىسىپ كەتتى.

  جاڭ سىدىنىڭ ٴومىرى «ناعىز حالىق مۇددەسى ٴۇشىن قىزمەت ىستەگەن» ٴومىر. جاڭ سىدىنىڭ حالىق ٴۇشىن قىزمەت ىستەۋ رۋحى تاريحپەن ساباقتاسىپ، ۇلى جاڭا داۋىرگە ەنىپ، جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ رۋحاني شەجىرەسىنە كىردى.

  حالىق ٴۇشىن ەرلىكپەن قۇربان بولدى

  جاڭ سىدى پارتيامىزدىڭ، ارميامىز قوسىنىنىڭ «قاتارداعى» ٴبىر مۇشەسى. 1915 - جىلى ول داباشان تاۋىنىڭ تەرەڭ قويناۋىنداعى جەر مايلاپ ەگەتىن كەدەي ديقان وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. جۇڭگو جۇمىسشى - شارۋا قىزىل ارمياسىنىڭ 4 - باعىت ارمياسى 1933 - جىلى سىچۋان - شانشي توڭكەرىستىك بازاسىن قۇرادى، سول جىلى 12 - ايدا جاڭ سىدى قىزىل ارمياعا قاتىناسادى، كوپ وتپەي كوممۋنيستىك جاستار وداعىنا كىرەدى. 1935 - جىلى ول قىزىل ارميانىڭ 4 - باعىت ارمياسىنا ىلەسىپ ۇزاق جورىققا قاتىناسىپ، ادام اياعى باسپاعان قارلى تاۋلاردان، سازدى دالالاردان 3 رەت وتەدى. اسكەري بولىمگە ىلەسىپ شانبەيگە بارعان سوڭ جاڭ سىدى 1937 - جىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولادى.

  سوعىس مايدانىندا جاڭ سىدى اتويلاپ الدا ٴجۇرىپ، العان بەتىنەن قايتپايتىندىقتان، جاۋىنگەر سەرىكتەرى ونى سۇيىنە «كىشكەنتاي جولبارىس» دەپ اتايدى. ٴبىر جولعى شايقاستا ول 2 رەت جارالانادى. شابۋىل دابىلىنىڭ ٴۇنى اياقتاماي جاتىپ، جارالى جاعدايىن ەلەڭ قۇرلى كورمەگەن ول اكوپتان اتىپ شىعىپ، جاۋ شەبىنە اتويلاپ كىرىپ، پۋلەمەدشىنى اتىپ ٴولتىرىپ، ٴبىر ٴوزى 2 بىردەي پۋلەمەدتى قولعا تۇسىرەدى.

  ۇزاق جورىق ساپارىندا جاڭ سىدى كوكىرەك كەرە الدا ٴجۇردى. قارنى اشىپ ىشەگى شۇرىلداعان جاۋىنگەر سەرىكتەرى سازدى دالادان «سۋلى شومىردى» بايقاپ قالادى، ول شومىردىڭ جاپىراعىن ٴوزى الدىمەن تاتىپ كورىپ، قاپەلىمدە ۋلانىپ ەسىنەن تانادى، قۇتقارۋدان كەيىن ەسىن جيعان سوڭ: «مۇنداي <سۋلى شومىردا> ۋ بولادى ەكەن، استە، جەۋگە بولمايدى، دەرەۋ كوپشىلىككە ايتىڭدار» دەيدى.

  1942 - جىلى كوكتەمدە ول ياڭجياليڭ زالىنداعى جۇمىس باسىندا ەڭبەككە قاتىناسادى. ارقالىققا شىققاندا تىرەۋ اياق استىنان سىنىپ كەتەدى، ول ٴوزى جالعىز ۇمتىلىپ بارىپ تىرەپ، ارقالىقتىڭ استىندا جۇمىس ىستەپ جاتقان جۇمىسشىلار مەن جاۋىنگەر سەرىكتەرىن قۇتقارىپ قالادى، ال ٴوزى جارالانادى.

  جاپون شاپقىنشى ارمياسىنىڭ قۇتىرىنا جۇرگىزگەن «تازالاۋى»، گومينداڭ توڭمويىندارىنىڭ اسكەري قورشاۋى مەن ەكونوميكالىق قۇرساۋلاۋى الدىندا، جاڭ سىدى بارلىق قيىنشىلىق اتاۋلىنى باتىلدىقپەن جەڭەتىن، ٴارقانداي قيىنشىلىق اتاۋلىدان جەڭىلمەيتىن وسكەلەڭ رۋحپەن جاۋىنگەر سەرىكتەرىن باستاپ تاۋعا شىعىپ كومىر جاعادى. ول كۇندىز ۇرا قازىپ اعاش كەسسە، كەشتە ۇرانىڭ اۋزىندا تۇرىپ وت جاعدايىن بايقاپ، كۇندى - تۇنگە جالعاپ ەڭبەك ىستەپ، ارىپ - شارشاۋدى بىلمەدى.

  جاڭ سىدى سياقتى جۇڭگو كوممۋنيستەرى جاپا - ماشاقاتتان قورىقپاي، ٴولىمدى ەلەڭ قۇرلى كورمەي، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تاۋەلسىزدىگى، جۇڭگو حالقىنىڭ ازاتتىعى ٴۇشىن، حالىق ٴۇشىن قىزمەت ىستەۋ رۋحىن جالعاستىرىپ، نە ٴبىر حاۋىپ - قاتەر مەن قيىندىقتاردى جەڭىپ، حالىق قوجايىن بولعان جاڭا جۇڭگونى قۇردى.

حالىق ٴۇشىن قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزدى

  جايشىلىقتا جاڭ سىدى ۇنەمى وزگەنى وزىنەن بۇرىن ويلاپ، قاي - قاشان دا قالتقىسىز ۇلەس قوسىپ، قاي - قاشان دا جولداستارىنا كوڭىل ٴبولىپ، جاۋىنگەر سەرىكتەرىن ايالادى.

تۇرمىستا قاراپايىم جاڭ سىدىنىڭ ٴبىر سىرلى كەسەسى بار بولاتىن. ونىمەن بىرگە 3 رەت قارلى تاۋ، سازدى دالادان وتكەن سىرلى كەسەنىڭ ويىلىپ - ويىلىپ، سىرى مۇلدە ٴوشىپ كەتكەن ەدى. قوسىن جاڭا كەسە تاراتقاندا ول جاڭا كەسەنى باسقالارعا ۇسىنىپ، ٴوزى كونە كەسەسىن ىستەتە بەردى.

  1941 - جىلى قىستا جاڭ سىدى مەن جاۋىنگەر سەرىكتەرى مىندەت اتقارىپ جۇرگەندە، ٴبىر اۆتوموبيلدىڭ جىلىمعا ٴتۇسىپ كەتكەنىن بايقايدى. ول دەرەۋ اياق كيىمىن شەشىپ تاستاپ، سۇيەكتەن وتەتىن مۇزداي سۋعا سەكىرىپ ٴتۇسىپ، مۇزدى جارا ٴجۇرىپ، اۆتوموبيلدى يتەرىپ شىعارادى. نەشە ون جىلدان بەرى جاڭ سىدى رۋحى داۋىرلەر بويى ادامداردى ەكپىندەي العا ىلگەرىلەۋگە جىگەرلەندىرىپ كەلەدى. وفيتسەر - اسكەرلەر: «جاڭ سىدى بىزگە اسكەردىڭ نە ەكەندىگىن، حالىق ٴۇشىن قىزمەت وتەۋدىڭ نە ەكەندىگىن ۇعىندىردى» دەدى.

  2018 - جىلدان باستاپ جاڭ سىدى كوزى تىرىسىندە تۇرعان اسكەري ٴبولىم، قارۋلى ساقشى بەيجيڭ باس اترەتىنىڭ بەلگىلى اسكەري ٴبولىمى جىل سايىن ٴبىر رەت «جاڭ سىدى سياقتى جاقسى وفيتسەر - اسكەرلەردى» باعالاپ كەلەدى.

  «جاڭ سىدىنىڭ ٴمۇسىنىنىڭ قاسىندا تۇرىپ، ساقا بانجاڭنىڭ باسقان ٴىزىن بويلاي العا باسقانىمدا وزىمدە سارقىلماس كۇش - قۋاتتىڭ پايدا بولعانىن سەزەمىن» دەيدى بەلگىلى اسكەري ٴبولىمنىڭ كادرى حان يە 2021 - جىلعى «جاڭ سىدى سياقتى جاقسى وفيتسەر - اسكەر» بولىپ باعالانعان كەزىندە.

  رۋح بەينە الاۋ سياقتى باتىلدىقپەن الىسقا ساپار شەكتىرەدى. حالىق ٴۇشىن جۇڭگو كوممۋنيستەرى قازىر ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىنا قاراي ارشىندى قاداممەن العا باسۋدا. حالىق ٴۇشىن ۇلەس قوسۋعا پەيىل بولدى

  جاڭ سىدى ۇنەمى قويۋ سىچۋان اكسەنتىندە: «ٴىستى تۇبىندە ادام ىستەيدى» دەۋشى ەدى. تاباندىلىقپەن قۇلشىنىس جاساپ، ۇلەس قوسۋ رۋحى ونىڭ بۇكىل ومىرىنە سەرىك بولدى. تەك توڭكەرىسكە ٴتيىمدى بولسا، حالىققا پايدالى بولسا بولعانى، ول قاشان دا اتويلاپ الدا ٴجۇردى.

  ٴبىر رەت اسكەري ٴبولىم بىرىكتىرىلىپ قايتا ۇيىمداستىرىلادى، جاڭ سىدى ورتالىق قورعاۋشىلار تۋانىنا اۋىستىرىلىپ، بانجاڭنان جاۋىنگەرگە اينالادى. ول ىرىقتىلىقپەن ٴسوز سويلەپ: «بانجاڭ بولۋ توڭكەرىستىڭ قاجەتى، جاۋىنگەر بولۋ دا توڭكەرىستىڭ قاجەتى، بانجاڭ مەن جاۋىنگەردىڭ قىزمەت جاۋاپكەرشىلىگى ۇقساماعانىمەن، ٴبىراق پارتيا ٴۇشىن قىزمەت ىستەۋى ۇقساس» دەيدى. ونىڭ باستاماشىلدىق ەتۋىمەن «ساقا بانجاڭدار» ارت - ارتىنان يدەيالىق جۇكتەن ارىلىپ، قىزمەت جاۋاپكەرشىلىكتەرىن تىڭعىلىقتى ورىندايدى.

  ٴومىرىنىڭ ەڭ سوڭعى ساتتەرىنە دەيىن جاڭ سىدى اۋەلگىسىندەي قالتقىسىز ۇلەس قوسۋدان جازبادى.

  ول 1944 - جىلى 9 - ايدىڭ 5 - كۇنى ەدى، جاڭبىر جاۋىپ تۇرعان، جاڭ سىدى مەن جاۋىنگەر سەرىكتەرى اۋەلگىسىندەي تاۋعا بارىپ جاڭا قۇمدان قازىپ جاتادى. كەنەت كومىر قۇدىعى قۇلاپ تۇسەدى، جاڭ سىدى ٴارى - ٴسارى بولماستان جاۋىنگەر سەرىگىن كومىر قۇدىعىنىڭ سىرتىنا قاراي يتەرىپ شىعارادى. ول تىرشىلىك ورايىن جاۋىنگەر سەرىگىنە قالدىردى دا، ٴوزى كوز جۇمدى.

  «ٴبىزدىڭ بۇل قوسىنىمىز بۇكىلدەي حالىقتى ازات ەتۋدى كوزدەيتىن، حالىق مۇددەسى ٴۇشىن ٴۇزىلدى - كەسىلدى قىزمەت ىستەيتىن قوسىن...». بۇل كۇندەرى يان - ان قالاسىنداعى جاڭ سىدى الاڭىنا كەلەتىن قىرۋار جاستار 6 مەتر بيىكتىكتەگى جاڭ سىدىنىڭ ٴمۇسىنى الدىندا بار داۋىستارىمەن وسى ٴسوزدى وقيدى. بۇل جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ جۇڭگو حالقىنا بەرگەن ايبىندى دا قاسيەتتى ۋادەسى.

 (شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 11 - ايدىڭ 9 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى. تىلشىلەرى لي شياۋميڭ، ليۋ چى)