جوعارى - تومەن بىرلەسە قيمىلداپ، ۇقساس سۇراۋعا بىردەي جاۋاپ بەرۋ كەرەك

　　− نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتۋ جونىندە جەلىلەس سۇحبات 24

　　□ شين شىجيان

2 - توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ىشكەرىلەي ورىستەتىلگەن ساتتە، رايونىمىزداعى 1 - توپتا نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىستەتكەن ورىندار دا بۇعان بەلسەنە ات سالىسىپ، دامۋ قاجەت ەتكەن، رەفورما ءزارۋ بولعان، نەگىزگى ساتى ىنتىزار بولعان، حالىق اڭساعان ماسەلەلەرگە مەڭزەس، ىرىقتىلىقپەن ىسكەرلىك كورسەتىپ، 2 - توپتاعى ورىندارمەن جوعارى - تومەن بولىپ بىرلەسە قيمىلداپ، بىرگە كۇش سالىپ، ماسەلەنى اناعۇرلىم پارمەندى، اناعۇرلىم ءونىمدى شەشۋدى ىلگەرىلەتتى.

2 - توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنىڭ ءتۇيىنى كوپ، جەلىسى ۇزىن، قامتىمى كەڭ، بۇقارامەن بايلانىسى اناعۇرلىم تىكە، ءدوپ كەلەتىن قايشىلىقتار، ماسەلەلەر اناعۇرلىم كۇردەلى، اسىرەسە، ءىشىنارا ”قاساڭ دەرتتەردىڭ“ بەينەسى نەگىزگى ساتىدا بولعانىمەن، ونىڭ سەبەبىن قازبالاساق، تامىرى جوعارى جاقتا، 2 - توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىندارىنا عانا سۇيەنىپ ”جەكە دارا شايقاس جۇرگىزىلسە“ ماسەلەنىڭ تۇبەگەيلى شەشىلۋىن ىلگەرىلەتۋگە بولمايدى، ءسوز جوق، 1 - توپتاعى جانە 2 - توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىندارى ورتاق تانۋى، بىرگە ىلگەرىلەتۋى كەرەك. ەندى ءبىر جاعىنان الىپ ايتساق، كەزەكتە 1 - توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىندارى تەكسەرىپ ورتاعا قويعان ماسەلەلەردىڭ كەيبىرى ءالى تىڭعىلىقتى رەتتەلىپ - تۇزەتىلە قويعانى جوق، بۇل تاعى تومەن دارەجەلى سايكەستى ورىنداردىڭ بەلسەنە سايكەسۋىن قاجەت ەتەدى، سوندا عانا تىڭعىلىقتى رەتتەپ - تۇزەتۋگە بولادى. مۇنان جوعارى - تومەننىڭ بىرلەسىپ قيمىلداۋى، ءبىر باعىتتا كۇش سالۋى − نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنىڭ تەرەڭدەۋىن، ناقتىلانۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ، تىڭعىلىقتى ونىمدىلىككە قول جەتكىزۋدىڭ تابيعي تالابى ەكەندىگىن كورۋگە بولادى.

جوعارى مەن تومەننىڭ نيەتتەس بولۋى − العى شارت. وسى رەتكى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ەكى توپقا ءبولىنىپ جۇرگىزىلدى، قامتۋ اۋماعى، قاتىناساتىن وبيەكتىلەر ۇقساماعانىمەن، نىسانا - تالاپتارى بىردەي، بارلىعى ”شىنايى“ بولۋدى كورنەكتىلەندىرگەن، ماسەلەنى شەشۋ، قىزمەتتى ىلگەرىلەتۋ جاعىنا كۇش سالعان. بۇل ەكى توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىندارىنىڭ بارلىعىنان ماسەلە تانىمىن بەرىك ورناتىپ، ماسەلەنى شەشۋدە جوعارى مەن تومەن نيەتتەس بولىپ، جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، ماسەلەگە ىلەسە ءجۇرىپ، ماسەلەنى قاداعالاي تۇزەتىپ، ماسەلەنىڭ ءونىمدى شەشىلۋىن ىلگەرىلەتۋدى تالاپ ەتەدى. ەگەر ۇشتاستىرىلۋى ىركىلىسسىز بولماسا، جوعارى مەن تومەن جىكتەلسە، اۋەلى، بىرىنە - ءبىرى اۋدارا سالسا، جوعارى مەن تومەن قيىنشىلىققا كەزدەسىپ، ماسەلەنىڭ ۇزاققا دەيىن شەشىلمەۋىن كەلتىرىپ شىعارۋى مۇمكىن.

جوعارى مەن تومەننىڭ ءتۇسىنىسۋى − تەتىك. ”اسپان مەن جەر ۇشتاسقاندا عانا، بار تىرشىلىك جالعاسا الادى؛ جوعارى مەن تومەن اۋىس - كۇيىس جاساپ، تىلدەسە بىلسە، ولاردىڭ ماقساتى بىردەي بولادى“. ەكى توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىندارىنىڭ ىركىلىسسىز بايلانىس جاساۋ، سايكەسۋ مەحانيزمىن ورناتۋى − جوعارى مەن تومەن نيەتتەس بولىپ ماسەلەنى شەشۋدىڭ تۇبىرىنەن وڭاۋ شاراسى، ءبىر باعىتتا كۇش سالۋدىڭ ماڭىزدى قامتاماسىزدىعى. بيىل اۆتونوميالى رايوننىڭ تور كوزدەندىرىپ قىزمەت وتەۋ ورتالىعى «قايشىلىققا، داۋ - شارعا ساياتىن ىستەردى بىتىرۋگە وتكىزىپ بەرۋ قىزمەتى بەلگىلەمەسىن» جاساپ، شىعارىپ، دارەجەسىن ءوسىرۋدى قاداعالاپ ءبىتىرۋ مەحانيزمىن يكەمدى قولدانۋدى باسا دارىپتەدى. حابارعا قاراعاندا، بيىل جىل باسىنان بەرى، تۇتاس شينجياڭنىڭ جەر - جەرى وسى مەحانيزم ارقىلى 6000نان استام ءتۇرلى قايشىلىقتى، داۋ - شاردى شەشكەن. بۇل جوعارى مەن تومەن تۇسىنىسەتىن ءتۇزىلىس - مەحانيزمنىڭ ماسەلەگە باسا ءمان بەرۋدىڭ، ءارقايسى ورىندار تىزە قوسا سەلبەسىپ قامال الىپ قيىندىقتى شەشۋدىڭ ماڭىزدى قامتاماسىزدىعى ەكەندىگىن تۇسىندىرەدى. نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنى ويداعىداي ورىستەتىپ، جوعارى مەن تومەن تۇسىنىسەتىن ءونىمدى ءتۇزىلىس - مەحانيزم ورناتقاندا عانا، ماسەلەنى شەشۋدە ءوزارا سايكەسەتىن، بىرگە ىلگەرىلەيتىن تاماشا جاعداي قالىپتاستىرۋعا بولادى.

جوعارى مەن تومەننىڭ كۇش بىرىكتىرۋى − نەگىز. ءبىر توپ تۇعىرناما ءبىر ءىس جۇزىندىك ارەكەتكە جەتپەيدى. نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە بارىسىندا كۇردەلى قايشىلىققا، بۇقارانىڭ شۇعىل، قيىن، ۋايىمداعان، ءزارۋ ماسەلەلەرىنە ءدوپ كەلگەندە، قاتىستى ورىنداردىڭ ”سۇراۋعا جاۋاپ بەرۋ“ ونىمدىلىگىنىڭ قالاي بولعاندىعى جونىندە ءىس جۇزىندىك ارەكەت قولدانعان - قولدانباعاندىعىنا قاراۋمەن بىرگە، ونان دا ماڭىزدىسى، جوعارى مەن تومەننىڭ سايكەسىپ ”شايقاس جۇرگىزۋ“ ونىمدىلىگىنە، ”كوز بوياۋشىلىق ىستەدى مە“، الدە ماسەلەنى ناقتى شەشتى مە دەگەنگە قاراۋ كەرەك. ەكى توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىندارى سالالاپ شىققان، جوعارى مەن تومەن كۇش بىرىكتىرىپ شەشۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەرگە قاراتا جاۋاپكەرشىلىكتى شىنايى تۇردە ناقتىلاندىرىپ، بىرىككەن كۇش قالىپتاستىرىپ، بىرگە تامىر ۇستاپ، سۇراپ تەكسەرىپ، اۋرۋىنا قاراي ەمدەپ، جوعارىنىڭ سۇراۋىنا تومەن جاۋاپ بەرۋدى، تومەننىڭ ماسەلەسىن جوعارى شەشۋدى ءوزارا ۇشتاستىرۋدى ورىنداۋ كەرەك. وسىنداي بولعاندا عانا، ءبىر تۇلعالى ىلگەرىلەتەتىن تۇتاس تۇلعالىق اسەر جانە سوڭىنا دەيىن يگەرەتىن قىزمەت ارناسىن قالىپتاستىرىپ، ماسەلەنى ۇستىنەن جانە تۇبىرىنەن بىردەي وڭاپ، قۇلانتازا تۇبىرىنەن جويۋعا بولادى.

بوران - شاشىندا تىزە قوسىپ، بىلەك بىرىكتىرگەندەر كوركەيۋگە بەت الادى، جوعارى مەن تومەن ءبىر نيەتتە جۇمىلعاندار جەڭىسكە جەتە الادى. ەكى توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىندارى تاباندىلىقپەن جوعارى مەن تومەن بىرلەسە قيمىلداپ، ءبىر باعىتتا كۇش سالعاندا عانا، ءسوز جوق، جۇمىستاندىرۋ، وقۋ - اعارتۋ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ، ەمدەۋ، تۇرعىن ءۇي، زەينەتكەرلىك سياقتى سالالاردا ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءتول مۇددەسىنە ساياتىن ءبىر توپ ماسەلەلەردى شەشىپ، تىڭعىلىقتى ىستەۋ، ناقتى ونىمدىلىك ارقىلى دامۋدى ىلگەرىلەتىپ، حالىق سەنىمىنە يە بولىپ، نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەدە شىن مانىندە جوعارى ساپا، تاماشا ونىمدىلىك جاراتا الادى.