− نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەنى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتۋ جونىندە جەلىلەس سۇحبات (25)

　　□ شين شىجيان

باس ماقساتتى امالياتتا ايگىلەپ، حالىقتى باقىتقا كەنەلتۋ − نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىستەتۋدەگى ماڭىزدى نىسانا - مىندەت. 2 - توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە ورىستەتىلگەننەن بەرى رايونىمىزدىڭ جەر - جەرىندەگى پارتيا ۇيىمدارى نازاردى بۇقارانىڭ ماڭىنداعى شۇعىل، قيىن، ۋايىمداعان، ءزارۋ ماسەلەلەردى شەشۋگە شوعىرلاندىرىپ، تەكسەرۋ - زەرتتەۋدى ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، تيپتىك مىسالداردان پايدالانۋعا باسا ءمان بەرىپ، ”تيپتىك ماسەلەلەردى تەكسەرىپ - زەرتتەۋ“ بارىسىندا كىشكەنەسىنەن ۇلكەنىن اڭعارۋ ارقىلى ماسەلەلەردى تەكسەرىپ العا قويىپ، پىشاق ءجۇزىن ىشكە قاراتۋ ارقىلى ماسەلەلەرگە تالداۋ جاساپ، بىرەۋى ارقىلى وزگەسىن تۇسپالداۋ بارىسىندا ماسەلەلەردى شەشىپ، ”ءبىر ماسەلەگە تالداۋ جاساپ“ ”ۇقساس ماسەلەلەردى شەشۋدى“ ىلگەرىلەتۋدە تاماشا ونىمدىلىككە جەتۋگە تالپىندى.

”ءبىر ماسەلەگە تالداۋ جاساۋدان“ ”ۇقساس ماسەلەلەردى شەشۋگە“، ”بەلگىلى ءتۇيىندى“ قاداعالاۋدان ”جالپى ماسەلەنى“ ءبىر جاقتى ەتۋگە دەيىن، بۇل سان مىڭداعان بۇقارانىڭ قۇت - ىرىسىنا سايادى. قونىس ورتاسىنان قاتىناسقا، تازالىققا، پەرزەنتتەر تاربيەسىنەن ەمدەۋدى قامتاماسىز ەتۋگە دەيىن، 1 - توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەگە سالىستىرعاندا، 2 - توپتاعى نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيە نەگىزگى ساتى مەن بۇقاراعا تىكە بەتپە - بەت كەلىپ، بۇقارامەن بايلانىسى اناعۇرلىم تىكە، اناعۇرلىم ءجيى، شەشەتىن قايشىلىعى، ماسەلەسى اناعۇرلىم كۇردەلى، اناعۇرلىم ناقتى بولدى. بىرەۋى ارقىلى وزگەسىن تۇسپالداپ، ماسەلەلەرگە قاراتا ۇقساس تۇرلەردى بىرىكتىرۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، ماسەلەلەردىڭ تەگىن تەكتەپ، قاينارىن تابۋ قابىلەتىن كۇشەيتىپ، ”ۇقساس ماسەلەلەردى“ شەشۋدە نازاردى كۇش سالۋعا شوعىرلاندىرعاندا عانا، ۇستىنەن وڭاۋدان تۇبىرىنەن وڭاۋعا قاراي بەت الىپ، نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەدەن قوعامنىڭ يگىلىككە كەنەلۋ اياسى اناعۇرلىم كەڭ بولادى.

بىرەۋىن بىلسەڭ، ءبارىن بىلەتىن بولاسىڭ، ”ۇقساس ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ نەگىزى − ”ءبىر ماسەلەگە تالداۋ جاساۋدا“. ەگەردە تەكسەرۋ - زەرتتەۋگە، اسىرەسە، ”تيپتىك ماسەلەلەردى تەكسەرۋ - زەرتتەۋگە“ ويداعىداي كۇش سالماساق، ”ۇقساس ماسەلەلەردى شەشۋدە“ ”اسپانداعى ايعا قول سوزۋ“ ىقتيمالدىعى تۋىلادى. تۇيىننەن كىرىسىپ، بايلانىس جاساۋ كوزقاراسىنان پايدالانىپ جۇيەلى سالالاۋ جۇرگىزگەندە عانا، قۇبىلىستان ءوتىپ، بولمىستىڭ ءمانى مەن زاڭدىلىعىن يگەرىپ، جالپى جاعداي مانىنە يە تۇجىرىم جاساپ، ماسەلەنى شەشۋدىڭ دۇرىس ءادىسىن تابۋعا بولادى. بۇل باسشى كادرلاردان بەل شەشە كىرىسىپ، ءبىرىنشى شەپكە ىشكەرىلەي بارىپ، اۋىل - قىستاق، الەۋمەتتىك اۋماق، كاسىپورىن، شيپاحانا، مەكتەپ، ەكى جاڭا ۇيىم سياقتى نەگىزگى ساتى ورىندارىن ىشكەرىلەي ارالاپ، بۇقارا شەشۋدى ەڭ كوكسەپ وتىرعان ىستەر جونىندە تامىر ۇستاپ، سۇراپ تەكسەرىپ، بورشالاپ، تالداۋ جاساپ، تۇيىندە تاقىرىپ اشىپ، شارا قاراستىرۋ ارقىلى كولەمنىڭ ۇزارۋىن، كەڭەيۋىن ىلگەرىلەتۋدى تالاپ ەتەدى.

ءتۇزىم ماسەلەلەرىندە ءتۇبىرلى سيپات، جالپى جاعدايلىق سيپات، ورنىقتىلىق سيپات جانە ۇزاق ۋاقىتتىق سيپات قامتىلعان. ”ۇقساس ماسەلەلەردى“ شەشۋدە رەفورما رۋحىن، زاڭمەن باسقارۋ ويىن، ماسەلە باعدارىن ورناتىپ، ورتالىقتىڭ تالاپتارىمەن، بۇقارانىڭ تىلەگىمەن، ءىس جۇزىندىك قاجەتپەن، سونى تاجىريبەمەن ۇشتاستىرىپ، جۇيەلى، كەمەلدى ءتۇزىم جۇيەسىن قۇلشىنا قالىپتاستىرۋعا تۋرا كەلەدى. مىسالى، بۇقارانى جۇمىستاندىرۋعا كۇش ۇستەۋ ءۇشىن، كەلپىن اۋدانى جۇمىستاندىرۋ قىزمەتىنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدى اتقارۋ جوباسىن ارناۋلى زەرتتەپ جاسادى؛ ”دارەتحانا كەمشىل بولۋ“ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، ءۇرىمجى قالاسى تيانشان رايونى ساۋدالىق تاسىلمەن دارەتحانانى جۇرگىزۋ سەلبەستىك قىزمەت وتەۋى نىسانىن ورىستەتۋ جونىندە ىزدەنىس جاسادى؛ بۇقارانى قامنان ارىلتىپ، قيىنشىلىعىن شەشۋگە كومەكتەسۋ ءۇشىن، حوتان اۋدانى باقچي قالاشىعى انار ءدانى قىزمەت وتەۋ پۋنكتىن قۇرىپ، ”ارىزدى قابىلداي سالىسىمەن، دەرەۋ ءبىتىرۋ“ قىزمەت مەحانيزمىن جاپپاي اتقاردى... قايتا - قايتا جارىققا شىققان ماسەلەلەرگە قاراتا، ”تاباندا تۇزەتۋ“ مەن ”باياندى مەحانيزم ورناتۋدى“ ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، تۇزىمدىك جاقتان كەمشىلىكتى تەكسەرىپ، ولقىلىقتاردى تولىقتاۋعا باسا ءمان بەرىپ، ءتۇزىم تورىن بەرىك توقىپ، ”سايكەستى ءتۇزىمدى كەمەلدەندىرىپ، ۇقساس ماسەلەلەردى شەشۋدى قۇلشىنا ورىنداۋ كەرەك.

يدەيا - كوزقاراس جاعىندا جاڭا ءورىس اشىپ، ساياسات - شارا جاعىندا تىڭ سەرپىلىستى جۇزەگە اسىرىپ، قىزمەت مەحانيزمى جاعىندا جاڭا بىرىككەن كۇش قالىپتاستىرىپ، قىزمەتتىڭ عىلميلىق سيپاتىن، كورەگەندىك سيپاتىن، ىرىقتىلىق سيپاتىن، جاسامپازدىق سيپاتىن ۇزدىكسىز كۇشەيتەتىن بولساق، ءبىز ”ءبىر ءىستى“ شەشۋدەن ”ۇقساس ءىستى“ ويداعىداي بىتىرۋگە قاراي بۇرىلىس جاساپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمىن، باقىت سەزىمىن، حاۋىپسىزدىك سەزىمىن ۇزدىكسىز كۇشەيتە الامىز.