«ۇلتتار ىنتىماعى اۋلاسىنان» اۋەلەگەن سۇيىسپەنشىلىك جىرى

نيحات كارىم ۇلى، يان ليڭ (ٴوز تىلشىلەرىمىز)

توعىزتاراۋ اۋدانى ٴدوڭمالى قالاشىعى دايىڭپان قىستاعىنىڭ تۇرعىنى جاۋ سۇيلان 11 - ايدىڭ 27 - كۇنى تاڭەرتەڭ: «اپەكە، تۋعان كۇنىڭىز قۇتتى بولسىن!» دەگەن شاشى مال فەرماسىنىڭ تۇرعىنى زوراگۇلدىڭ تەلەفونىن قابىلدادى، ىلە - شالا كىندىك بالاسى ەرالى بادان ۇلىنىڭ جانە باسقا دا 10 نەشە مالشىنىڭ قۇتتىقتاۋ تەلەفونىن قابىلدادى. ولار جاۋ سۇيلان ٴۇشىن بىرگە تۋماسا دا، تۋعانىنداي بولىپ، ٴبىر ٴبيدايدى ٴبولىپ جەگەن اعا - باۋىر، اپەكە - سىڭلىلەر ەدى. ٴار جىلى ولار اۋدان ورتالىعىنا كەلىپ، جاۋ سۇيلاننىڭ تۋعان كۇنىن بىرگە وتكىزەتىن، بيىل ولار ىندەت جانە اۋا رايى سەبەبىنەن تەلەفون ارقىلى وزدەرىنىڭ تىلەكتەرىن جەتكىزدى.

جاۋ سۇيلان مەن شاشى مال فەرماسىنداعى مالشىلاردىڭ اراسىنداعى باۋىرمالدىق سۇيىسپەنشىلىكتىڭ تامىرى تەرەڭ، ٴمانى زور. بۇل جونىندەگى اڭگىمەنى 66 جىلدىڭ الدىنان باستاپ ايتۋعا تۋرا كەلەدى.

1956 - جىلى جاۋ سۇيلان مەن جۇبايى يۇي ۋيحاي پارتيانىڭ ۇندەۋىنە ٴۇن قوسىپ، تومەنگە ٴتۇسىپ قايتالاي تاربيە الۋعا جىرعالاڭ اۋىلىنىڭ شاشى مال فەرماسىنا كەلىپ، اۋىل - قىستاق شيپاگەرى بولادى. كىشكەنتايىنان قازاق كورشىلەرىنىڭ بالالارىمەن بىرگە ويناپ، بىرگە جۇرگەندىكتەن قازاقشا تىلگە جەتىك جاۋ سۇيلان شاشى مال فەرماسىنا كەلگەن سوڭ، وسىنداعى مالشىلاردىڭ تۇرمىسىنا وڭاي ۇيىرلەسىپ كەتەدى.

مالشىلار بىتىراندى قونىستانعاندىقتان جاۋ سۇيلان اۋرۋ كورۋ ٴۇشىن اتپەن ارالاۋىنا تۋرا كەلەتىن. ول قىستىڭ قاقاعان ايازىندا، جازدىڭ شىلىڭگىر ستىعىندا بولسىن، جاۋىندى نە بوراندى كۇنى بولسىن مالشىلارعا ۋكۋل قويىپ، ٴدارى - دارمەك تاراتىپ، اۋىرعان جانداردى ەمدەيتىن. وسى بارىستا ٴجۇزىن جايلاۋدىڭ كۇنى ٴسۇيىپ، جەلەمىگى قاقتاعان اققۇبا قىز بىرتىندەپ «قارا قىزعا» اينالادى.

ٴبىر جولى ارالاپ ناۋقاس كورىپ جۇرگەن جاۋ سۇيلان مالشى بادان ٴابىل ۇلى وتباسىنا بارادى، ونىڭ اۋىرىپ توسەك تارتىپ جاتقان شەشەسىن، جاڭادان بوسانعان ايەلىن، قاراۋسىز قالعان بالالارىن كورگەن ول شىن نيەتىمەن - اق ولارعا كومەكتەسۋ ويىنا كەلەدى. وسىدان كەيىن ول ٴار كۇنگى قىزمەتىن اياقتاتقان سوڭ باداننىڭ وتباسىنا بارىپ، ونىڭ ناۋقاس شەشەسى مەن جاڭا بوسانعان ايەلىنە قارايلاسىپ، تاماقتارىن جاساپ بەرىپ، كىرلەرىن جۋىپ، ۇيلەرىن جيناستىرىپ جۇرەدى. بادان وتباسىنداعىلار دا اق كوڭىل، اشىق - جارقىن جاۋ سۇيلاندى جان تارتىپ، جاقىنىنداي كورىپ، وزدەرىنىڭ ٴبىر اۋىز ٴۇيىن جاۋ سۇيلان مەن جۇبايىنىڭ وتىرۋىنا بوساتىپ بەرەدى، ولار بۇل ارادا تابانى كۇرەكتەي ون جىلدان استام ۋاقىت تۇرادى.

كەيىن جاۋ سۇيلان ەرلى - زايىپتىلار قىزمەت سەبەبىنەن توعىزتاراۋ اۋدان ورتالىعىنا كوشەدى، ٴبىراق ارالىق الىستاعانىمەن، ولاردىڭ شاشى مال فەرماسىنداعى باۋىرلاستارىمەن تۋىستىق قاتىناسى ۇزىلمەي جالعاسا بەرەدى. «ٴبىر كۇندىك جولداسقا مىڭ كۇندىك سالەم» دەگەندەي، مالشىلار جۇمىس بابىمەن اۋدان ورتالىعىنا بارسا، ٴسوزسىز، جاۋ سۇيلانعا امانداسپاي كەتپەيتىن، بىرەر قينشىلىققا تاپ بولسا دا جاۋ سۇيلاندى ىزدەيتىن. نەشە ونداعان جىلدان بەرى جاۋ سۇيلاننىڭ اۋلاسى مالشى باۋىرلاستارىنىڭ اتبايلار قازىعىنا جانە بايلانىس پۋنكتىنە اينالعان ەدى، كورشىلەرى ونىڭ اۋلاسىن «ۇلتتار ىنتىماعى اۋلاسى» دەپ اتاپ كەتكەن.

2010 - جىلى مالشى زوراگۇل اۋدان ورتالىعىنا جۇمىس ىستەۋگە كەلەدى، ٴبىراق تۇرار جاي تابا المايدى، مۇنى بىلگەن جاۋ سۇيلان ونى ٴوز اۋلاسىنا ورنالاستىرىپ، سۋ، ەلەكتر، كومىرمەن تەگىن قامدايدى. 2011 - جىلى اۋدان ورتالىعىنا كەلىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جىرعالاڭ اۋىلىنىڭ تۇرعىنى سەرىك ٴنۇسىپباي ۇلى قيىنشىلىق سەبەبىنەن ۇنەمى كوشىپ - قونىپ جۇرەدى. ونىڭ جاداپ - جۇدەگەن جايىنان حابار تاپقان جاۋ سۇيلان ولاردى دا قوياردا - قويماي ٴوز اۋلاسىنا كوشىرىپ اكەلەدى. سەرىك تىلشىگە بىلاي دەدى: «ٴبىز جاۋ شەشەيدىڭ اۋلاسىندا 8 جىل تۇردىق، ەگەر سىرتتان ٴۇي مايلاعان بولسام كەم دەگەندە 16 مىڭ يۋان ماياقى تولەيتىن ەدىم، ٴبىراق جاۋ شەشەي بىزدەن سوقىر جارماق تا المادى، بۇل مەنىڭ ەڭسە كوتەرۋىمە كوپ دەمەۋ بولدى، اۋلادا مەن سياقتى تەگىن تۇرىپ جاتقان باۋىرلاستارىمنان تاعى ٴبىرقانشاسى بار» دەدى ول. 

جاۋ سۇيلاننىڭ وتباسىنداعىلار ونىڭ ازىن - اۋلاق زەينەتاقىسىنا سۇيەنىپ كۇنەلتەتىندىكتەن وتباسى ەكونوميكالىق جاعدايى تىم شىركىن - اي ەمەس ەدى. جۇبايى قىزمەت ورنىنان بوساپ، بالالارى جوعارى مەكتەپ وقىعان كەزدە تۋىس - تۋعاندارى ونى اۋلاسىندا وتىرعانداردان از دا بولسا ماياقى الىپ، شاي - تۇزىن ايىرۋعا ٴناسيحاتتايدى، جاۋ سۇيلان ولارعا تويتارىس بەرىپ: «كەزىندە مەن ولاردىڭ ۇيىندە جاتقاندا ماعان اقى تولەتۋ دەگەندى ويلارىنا دا الماعان ەدى، قازىر مەن قايتىپ اۋزىم بارىپ ولاردان اقشا سۇرايمىن، ولاردىڭ بالاسى مەنىڭ دە بالام ەمەس پە!» دەيتىن.

2014 - جىلى بادان ٴابىل ۇلىنىڭ ۇلى ەرالى ٴۇي سالماقشى بولىپ اقشادان قىسىلعاندا جاۋ سۇيلان وعان 5 مىڭ يۋان اقشا بەرىپ، قيىنشىلىعىن شەشەدى. 2018 - جىلى توعىزتاراۋ اۋدانىنىڭ ساياحات كاسىبىنىڭ جاندانۋىنا بايلانىستى ەرالى شاشى كورىنىس رايونى ماڭىنان شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشۋ ويىنا كەلەدى، ٴبىراق، قىسقا ٴجىپ كۇرمەگە كەلمەي، قارجى جاعىنان قاتتى قينالادى. تالاپتى جاستىڭ تالپىنىسى مەن ارمانىنا تۇساۋ بولىپ وتىرعان جاعدايىنان حابار تاپقان جاۋ سۇيلان ەرالىگە: «جاستاردا وزىنە ٴتان مۇرات، تالپىنىس، جۇرەكتىلىك بولۋ كەرەك، ەشنارسەدەن تايىنباي تاباندىلىقپەن ىستە، جاۋ شەشەيىڭ سەنى قولدايدى» دەپ، ازىناۋلاق قاراجاتىن ونىڭ قولىنا ۇستاتادى. 

2021 - جىلى توعىزتاراۋ اۋدانىنىڭ بەيقۇت ٴۇي ارقىلى حالىقتى اۋقاتتاندىرۋ يىنجەنەرياسى بويىنشا جاۋ سۇيلاننىڭ اۋلاسى كوشىرۋ اۋماعىنا ەنەدى. جاۋ سۇيلان ٴوزى كوشىپ شىعۋمەن بىرگە، اۋلاسىنداعى ٴار ۇلت باۋىرلاستارىنا جاڭا تۇراق تاۋىپ بەرىپ، كونە ۇيىندەگى ٴۇي جيھازدارى مەن تۇرمىستىق بۇيىمدارىن ولارعا ۇلەستىرىپ، كوپشىلىكتى ويداعىداي ورنالاستىرادى.

«ۇلتتار ىنتىماعى اۋلاسى» شاعىلعانىمەن ٴار ۇلت حالقىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگى توعىسقان ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى ماڭگى ساقتالدى. وسى بەرەكەلى شاڭىراقتا نەشە ونداعان جىلدان بەرى قانشالاعان وتاۋ ورداعا اينالىپ، قانشالاعان مالشى بالاسى ارمانعا قانات قاعىپ، جوعارى مەكتەپكە اتتاندى دەسەڭىزشى. بۇل اۋلادا حانزۋ، قازاق، ۇيعۇر، سىبە، حۇيزۋ سىندى ٴار ۇلت بالالارى بىرگە ەسەيىپ - ەرجەتىپ، اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسىپ، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ حيكاياسىن بىرگە جازدى.

زوراگۇلدىڭ نەمەرەسى باقبول كىشكەنتايىنان دوپ تەبۋگە قۇمار ەدى، الا دوپتىڭ سوڭىندا جۇرگەن بالاعا اياق كيىم شاق كەلسىن بە، «بولار بالانىڭ بەتىنەن قاقپاي، بەلىن بۋعىسى كەلەتىن» جاۋ سۇيلان ۇنەمى وعان اياق كيىم ساتىپ الىپ بەرىپ: «دوپتى جاقسى ويناۋعا جاتتىعا بەر، بولاشاقتا وتانعا داڭق الىپ بەرەسىڭ» دەپ شابىتتاندىراتىن. 2019 - جىلى باقبول سىچۋان دەنەتاربيە مەكتەبىنە قابىلدانادى. بيىل ىندەت سەبەبىنەن باقبولدىڭ اكە - شەشەسى بالاسىن مەكتەپكە اتتاندىرماق بولعاندا، قاراجات جاعىنان قينالىپ قالادى. وسى كەزدە جاۋ سۇيلان 2 مىڭ يۋان اقشا بەرىپ، باقبولدىڭ وقۋىن  الاڭسىز وقۋىنا كومەكتەسەدى.

«اكە كورگەن وق جونار، شەشە كورگەن تون پىشەر» دەمەكشى، جاۋ سۇيلاننىڭ ونەگەسىن ۇيرەنىپ، تاربيەسىمەن قىزى دا شاشى مال فەرماسىندا مالشى بالالارىمەن بىرگە ويناپ، بىرگە بويجەتەدى. قازىر ول دا تۋماسا دا، تۋعانىنداي بولعان جۇپ قۇراعان تۋىستارى شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشۋ، ەگىمشىلىكپەن، باعىمشىلىقپەن شۇعىلدانۋ بارىسىندا بىرەر قيىنشىلىققا ۇشىراسا، ەش ەكىلەنبەستەن كومەگىن كورسەتىپ كەلەدى. 

قازىر جاۋ سۇيلان مەن شاشى مال فەرماسىنداعى مالشىلاردىڭ سۇيىسپەنشىلىگى ٴۇشىنشى ۇرپاققا جالعاستى. ەرالى بالاسىن اۋدان ورتالىعىندا وقىتپاقشى بولادى، ٴبىراق ەرلى - زايىپتى ەكەۋى كاسىپتەرىنەن قول ۇزە المايتىندىقتان بالالارىنا قارايتىن ادام تاپپايدى. مۇنى ەستىگەن جاۋ سۇيلان ەرالىنىڭ بالاسىن ۇيىنە اكەلىپ جاتقىزىپ، ٴوز نەمەرەسىمەن بىرگە وقىتۋدا.

جاۋ سۇيلان ٴار ۇلت تۋىسقاندارىنا شىنايى مەيىرىن ارناسا، ال ولار دا وزدەرىنىڭ تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكتەرىمەن جاۋاپ قايتاردى. جاۋ سۇيلاننىڭ جۇبايى ناۋقاستان قايتىس بولعاندا زوراگۇل تۋعان سىڭلىسىندەي ونىڭ جانىندا بولىپ، قايعى جەپ، قابىرعاسى قايىسقان قامكوڭىل قارتتىڭ كوڭىلىن جۇباتتى. 2021 - جىلى جاۋ سۇيلاننىڭ 63 جاسقا تولعان تۋعان كۇنىندە سىرت جەردە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ەرالى توعىزتاراۋعا ارنايى قايتىپ كەلىپ، «ۇلتتار ىنتىماعى اۋلاسىندا» بىرگە وسكەن ٴار ۇلت باۋىرلاستارىمەن بىرگە جاۋ شەشەيدىڭ تۋعان كۇنىن دۋمانداتىپ وتكىزىپ بەرەدى. بيىل 7 - ايدا ەرالىنىڭ جۇبايى ەكىنشى بالاسىنا اۋىراياق بولعاندا، ول ەڭ الدىمەن قۋانىشىن جاۋ سۇيلانعا جەتكىزىپ، ودان ٴشۇيىنشى سۇرايدى. 

«<جاۋ شەشەي> مەنىڭ ماڭگىلىك جاناشىر جاقىنىم، ٴبىز بۇل سۇيىسپەنشىلىكتى ماڭگى جالعاستىرامىز» دەدى ەرالى بادان ۇلى.