□ انار بۇلت \ شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جاڭ تيڭ

كوپشىلىك قورالاي وتىرىپ، اق شاي ءىشىپ، بال كۇلشەدەن ءدام تاتىپ، دومبىرا شەرتىپ، اڭگىمەگە باستى... داۋ - شاردى جاراستىرۋداعى مۇنداي كورىنىستى بۋرىلتوعاي اۋداندىق حالىق سوتى مەكەمەسى قاراماعاي حالىق سوتىنىڭ ”دومبىرا جاراستىرۋكەڭسەسىنەن“ ۇنەمى كورۋگە بولادى.

قاراماعاي قالاشىعى بۋرىلتوعاي اۋدان ورتالىعىنان ەڭ شالعاي اۋىل - قالاشىق، قاراستى ءوڭىرىنىڭ جەر اۋدانى 20 مىڭ شارشى كيلومەتردەن استام، ％80تەن استام بۇقارا قازاق ۇلتى. وسى اراعا ورنالاسقان بۋرىلتوعاي اۋداندىق حالىق سوتى مەكەمەسى قاراماعاي حالىق سوتى 17 اكىمشىلىك قىستاققا قىزمەت وتەيدى. سوتتا تەك ءبىر شتاتتاعى سۋديا، ءبىر سۋديا كومەكشىسى، ءبىر حاتشى، ءبىر زاڭ ساقشىسى بولعانىمەن، ءار جىلى 300دەن استام دەلو بىتىرەدى، ولار جىل بويى نەگىزگى ساتىدا تۇرىپ، تاۋلى ءوڭىردىڭ ءاربىر سۇيەم جەرىن قادامدارىمەن باسىپ ولشەپ، وسى ارانىڭ ادىلدىگىن، ادىلەتتىلىگىن قورعاپ كەلەدى.

مالشىلىق ءوڭىرى سوتىنان دومبىرا ءۇنى تارالدى

11 - ايدىڭ 20 - كۇنى تاڭەرتەڭ، قاراماعاي حالىق سوتىنىڭ سوت ءتوراعاسى اراي باقىتبەك 5 جاستاعى بالاسىن اكە - شەشەسىنە تاپسىرىپ بەرگەننەن كەيىن، ءىسورنىنا اسىعىس جونەلدى. وسى كۇنى ونىڭ كۇن ءتارتىبى تەگىس ورنالاستىرىلعان، ءبىر رەتكى جۇمىس باسىنداعى اڭگىمە، 2 نۇسقا سوتقا شاقىرۋ قاعازىن جەتكىزۋ، 3 رەتكى جۇمىس باسىنداعى جاراستىرۋ...

”قازىر قوزىلاردىڭ كەيبىرى ءولىپ قالدى، كەزىندە كەلىسىمدە بيىلعى قوزىلار ءار ادامعا جارتىدان تيەدى دەپ ايقىن جازىلعان، مەنىڭ زيانىما كىم جاۋاپتى بولادى“؟

”قوزىنىڭ ىندەتىن قولدان جاسامادىق، مال باققان اقىمدى سەن، ءسوزسىز، تولەۋىڭ كەرەك“.

كەڭسەگە ەندى عانا اياق باسقان اراي قىستاق تۇرعىنى قا XXتىڭ قاپالانعان كوڭىل كۇيمەن ا XXتەن مال باعۋ اقىسىن سۇراپ جاتقانىن كوردى.

اراي مەن سول جەردەگى تاعى ءبىر قىزمەتتەسى سوزگە كەلىسىپ قالعان ەكى ادامدى ەكى جاراستىرۋ كەڭسەسىنە شاقىرىپ، جاعدايلارىن جەكە - جەكە ۇعىستى. ەكى جاقتىڭ كوڭىل كۇيى ساباسىنا تۇسكەننەن كەيىن، اراي ەكى داۋگەردى ”دومبىرا جاراستىرۋ كەڭسەسىنە“ شاقىرىپ كەلىپ، ىستىق اق شاي قۇيىپ، ءدامى ءتىل ۇيرەتىن باۋىرساق اكەلىپ، دومبىرا كۇيىن قويدى. ەكى قىستاق تۇرعىنى تۇسپا - تۇس وتىردى، اراي زاڭ بىلىمدەرىن اۋىلداستاردىڭ دامدەس بولۋ جوسىنىمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ سايكەستى ۇسىنىس بەردى، ەكى جاق مۇنى قۋانا قابىل الدى.

وسىنداي ىستەرگە ”90 - جىلداردىڭ تۇلەگى“، سوت ءتوراعاسى اراي كوپ جولىعادى.

2021 - جىلى اراي اۋداندىق حالىق سوتى مەكەمەسىنەن قاراماعاي حالىق سوتىنا اۋىسىپ كەلىپ قىزمەت ىستەيدى. ”بۇرىنعى سوت ءتوراعاسى دەلو قابىلداعاندا ۇنەمى ’دەلو ءبىتىرۋ جۇرت تىلەگىمەن قابىسىپ جاتادى، بۇقارا ءۇشىن كوپ ويلانۋ كەرەك‘ دەگەندى اۋزىنان تاستامايتىن“. اراي بىلاي دەدى: ۇزاق ۋاقىت بويى نەگىزگى ساتىدا ازاماتتىق ىستەر سوتىمەن اينالىسقان ساقا سوت ءتوراعاسى مالشىلىق وڭىرىندەگى ازاماتتىق ىستەر دەلوسىنداعى داۋگەرلەردىڭ باسىم كوبىنىڭ قاراپايىم بۇقارا ەكەندىگىن ابدەن بىلەدى، ولار جەرى كەڭ، ادام سيرەك، قاتىناسى قولايسىز مالشىلىق وڭىرىندە تۇرمىس كەشىرىپ كەلگەن، ارىز - شاعىمنىڭ كوبى ۇيلەنۋ، وتباسى، حالىق اراسىنداعى قارىز، جايلىم، ءورىس داۋلارىن، ت. ب نەگىز ەتەدى، سوندىقتان وسىنداي دەلولاردى قاراۋ بارىسىندا جاراستىرۋ تاسىلىنە باسا ءمان بەرۋ كەرەك.

”ماڭدايداعى مەملەكەت گەربى، كەۋدەدەگى حالىق سوتى بەلگىسى − جاۋاپكەرشىلىك پەن بورىش ارقالاۋدان دەرەك بەرەدى. اراي بىلاي دەدى: ساقا سوت ءتوراعاسىنىڭ تاربيەلەۋىندە جاراستىرۋ قىزمەتىن جاقسى ىستەۋدە جان اشىر، جاراسىمدى، ادال بولۋدى ۇيرەندىم. ”جان اشىر“ بولۋ دەگەنىمىز جەرگىلىكتى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ اس ۇستەلىن قورالاي وتىرىپ، ءبىر جاعىنان، باۋىرساق جەپ، اق شاي ءىشىپ، ەندى ءبىر جاعىنان، دومبىرا شەرتىپ اڭگىمەلەسەتىن ادەتتەرىن جاراستىرۋ كەڭسەسىنە كوشىرىپ اكەلىپ، كوڭىلدى رايدا جاراستىرىپ جىبەرۋ؛ ”جاراسىمدى“ بولۋ دەگەنىمىز دومبىرانىڭ جاراسىمدى اۋەنى، ەكى جاقتىڭ داۋگەرىن قول الىستىرىپ جاراستىرۋدى مەڭزەيدى؛ ”ادال“ بولۋ دەگەنىمىز سۋديانىڭ باستان - اياق پارتياعا ادالدىعى، مەملەكەتكە ادالدىعى، حالىققا ادالدىعى، زاڭعا ادالدىعى. ”دومبىرا جاراستىرۋ كەڭسەسىنىڭ“ جاي - جاپسارى مىنە وسىنداي.

اراي بىلاي دەدى: 2015 - جىلى ”دومبىرا جاراستىرۋ كەڭسەسى“ قۇرىلعاننان بەرى قاراماعاي حالىق سوتى ”دومبىرا جاراستىرۋ ءادىسىن“ قولدانىپ، قايشىلىقتان، داۋ - شاردان 1400دەن استامىن شەشىپ، 1100دەن استام دەلونى ارىز بەرۋدەن بۇرىن جاراستىرىپ، جۇمىس باسىندا شەشىپ، ارىز - شاعىمدى قاينارىنان شەشۋ ونىمدىلىگى كورنەكتى بولدى.

”باسىم كوبى قىستاق تۇرعىندارى اراسىنداعى كىشى - گىرىم داۋ - شار بولعانىمەن، كىشى - گىرىم ىستەر ويداعىداي ءبىر جايلى ەتىلمەسە، ناشار زارداپ تۋىلۋى مۇمكىن. ’دومبىرا جاراستىرۋ ءادىسى‘ اتقارىلعاننان كەيىن، ’كىشى - گىرىم ىستەردىڭ قىستاقتان شىقپاۋىنا، ۇلكەن ىستەردىڭ قالاشىقتان شىقپاۋىنا، قايشىلىقتاردى جوعارىعا جولداماۋدى‘ نەگىزىنەن ورىندادىق“، - دەدى اراي.

”ات ۇستىندەگى سۋديا“ قىستاۋدى، جايلاۋدى ارالاپ ءجۇردى

جەرى كەڭ، ادامى سيرەك، ءادىليالىق قىزمەت وتەۋ كولەمى كەڭ، قاتىناسى قولايسىز بولعاندىقتان، ءداستۇرلى سوت جۇرگىزۋ ءتاسىلى حالىق بۇقاراسىنىڭ ءادىلياعا بولعان تىڭ سۇرانىسى مەن تىڭ ءۇمىتىن تولىق قاناعاتتاندىرا المايدى. سوندىقتان سۋديانىڭ كوپ جول باسۋى، بۇقارانىڭ از شاپقىلاۋى مالشىلىق ءوڭىرى جونىنەن اناعۇرلىم رەال ءمان الادى.

10 جىلدان بەرى قاراماعاي حالىق سوتىنىڭ سۋديالارى قاراماعاي قالاشىعىنداعى 17 قىستاقتىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىن ارالاپ بولدى، قىستاۋ، جايلاۋ اراسىندا شاپقىلاپ، جەرگىلىكتى كادرلارمەن، بۇقارامەن توننىڭ ىشكى باۋىنداي بىتە قايناسىپ كەتتى، بۇقارا ولاردى جاقىن تارتىپ ”ات ۇستىندەگى سۋديا“ دەپ اتاستى.

”كەي كەزدەرى دەلولارعا جاراستىرۋ جۇرگىزۋ ءىسى ءساتتى بولا بەرمەيدى، ءبىز نەشە كۇن، اۋەلى، ون نەشە كۇن ۋاقىت جۇمساپ، تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، دالەل - ىسپات الىپ، بۇقاراعا يدەيالىق قىزمەت ىستەيمىز“، - دەدى اراي.

بۋرىلتوعاي اۋدانى شىعانجيدە اۋىلى شىعانجيدە قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ساي XX پەن ا XX ءاسىلى تاتۋ - ءتاتتى كورشى بولاتىن، 2022 - جىلى 10 - ايدان 12 - ايعا دەيىن، ساي XX قورالى قويىن دۇرىس باعىپ - باسقارماعاندىقتان ا XXتىڭ اتىزىنا كوپ رەت كىرىپ كەتەدى، ا XX نەشە رەت قۋادى ءارى ساي XXكە قويعا جاقسى قاراۋدى ايتادى. 12 - ايدىڭ سوڭىندا، قويلار تاعى اتىزعا كىرىپ، ا XXتى ءبىرجولاتا شامداندىرادى، ول اشۋىنا باسىپ ساي XXتىڭ 18 قويىنىڭ ءبىر جاق قۇلاعىن كەسىپ تاستايدى، سونىمەن ەكى جاقتىڭ قايشىلىعى ۋشىعا تۇسەدى.

دەلونى قابىلداعاننان كەيىن، اراي ەكى جاقتىڭ داۋگەرىن شاقىرىپ ءادىليا بولىمشەسىندە جاراستىرۋ جۇرگىزەدى، ءبىرىنشى رەتكى جاراستىرۋ ءساتتى بولمايدى. اراي ساي XX پەن ا XXتىڭ ۇيىنە سان مارتە بارىپ، سول ورىندا دەلونىڭ جاعدايىن ۇعىسىپ، الاۋىزدىقتى ايقىنداعاننان كەيىن، ەكى جاقتى ”دومبىرا جاراستىرۋ كەڭسەسىنە“ شاقىرىپ ءناسيحات ايتادى.

كوپ رەت ءناسيحات جۇرگىزگەننەن كەيىن، ەكەۋى ءبىر - بىرىنەن كەشىرىم سۇراپ، قول الىسىپ جاراسىپ، سوڭىندا اۋىز بىرلىگىنە كەلىپ، جاراستىرۋ كەلىسىمىنە قول قويادى، سۋديا ەكى جاقتى سول ورىنعا شاقىرىپ كەلىسىم مازمۇنىن اتقارادى، ا XX ساي XXكە 18 قوي تولەپ بەرىپ، ساي XXتىڭ قۇلاعى كەسىلگەن 18 قويىن ءوز ۇيىنە ايداپ اكەتەدى.

”مالشىلاردىڭ ءىسى ءۇشىن، تاۋ جولى قانشاما كۇدىر، قانشاما ۇزاق بولسا دا بارۋ كەرەك، ويتكەنى ءبىز جاۋاپكەرشىلىك جانە بورىش ارقالاپ وتىرمىز“، - دەيدى اراي.

جاڭا داۋىردەگى ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىن“ جاڭالىق اشا دامىتتى

”ليۋ مىرزا سالەمەتسىز بە، اي باسىندا ءسىز بەن ە XXتىڭ حالىقتىق قارىز داۋ - شارىن جاراستىرعان ەدىك، قارسى جاق تولەمدى تولىق تولەدى مە“؟ قاراماعاي حالىق سوتىنىڭ سۋديا كومەكشىسى ءمولدىر تابىس ەلەكتروندى ساناق كەستەسىن اشىپ، بىردەن تەلەفون جالعاپ سۇراپ جاتتى.

ليۋ مىرزانىڭ كەسەتىمدى جاۋابىن العاننان كەيىن، ءمولدىر كەستەگە ”اتقارىلدى“ دەپ جازدى. ءار اپتادا قاراماعاي حالىق سوتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى قىزمەت جاعدايىنا نەگىزدەلىپ كەستەنى جاڭالايدى ءارى كۇشكە يە بولعان دەلولاردىڭ اتقارىلۋ جاعدايىنا مەرزىم سايىن تەلەفون جالعاپ سۇراستىرىپ وتىرادى.

سوڭعى جىلدارى قاراماعاي حالىق سوتى جاڭا داۋىردەگى ”فىڭچياۋ تاجىريبەسىندە“ جاڭالىق اشىپ جانە دامىتىپ، ”دومبىرا جاراستىرۋ كەڭسەسىن“ نەگىزگى شەپ، ”مالشىلىق ءوڭىرى ءۇشتى تىندىرۋ قىزمەت ءادىسى“ مەن ”ۇلىڭگىر تاجىريبەسىن“ ەكى قانات ەتكەن ءادىليالىق قىزمەت وتەۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن قالىپتاستىرۋعا ىزدەنىس جاساپ، حالىق بۇقاراسىنا ادىلدىكتىڭ، ادىلەتتىلىكتىڭ جانىندا ەكەندىگىن شىن مانىندە سەزىندىردى.

حالىق بۇقاراسىنا ءبىر بەكەتتىك كوپ نەگىزدى داۋ - شاردى شەشۋ قىزمەت وتەۋىن ازىرلەۋ ءۇشىن، قاراماعاي حالىق سوتىنىڭ ”دومبىرا جاراستىرۋ كەڭسەسى“ ىلگەرىندى - كەيىندى 2 جىل ەڭ جوعارى حالىق سوتى مەكەمەسىنىڭ قىزمەت بايانداماسىنا جازىلىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى ”اۆتونوميالى رايوندىق تىنىش - اماندىق قۇرىلىسىنداعى وزات كوللەكتيۆ“، ”اۆتونوميالى رايون بويىنشا سوت مەكەمەلەرىندەگى ەڭ تاڭداۋلى حالىق سوتى“ اتاعىنا يە بولدى. بيىل ەڭ جوعارى حالىق سوتى مەكەمەسى ”فىڭچياۋ ۇلگىسىندەگى حالىق سوتىن سومداپ، ارىز - شاعىمدى قاينارىنان شەشۋدى ىلگەرىلەتۋ“ تيپتىك دەلو مىسالىن شىعارىپ، 5 - توپتاعى جاڭا داۋىردەگى حالىق سوتى قۇرىلىسى دەلو مىسالىن جاريالادى، وعان قاراماعاي حالىق سوتىنىڭ ”جاڭا داۋىردە شەكارا رايوندا ’مالشىلىق ءوڭىرى سوتى‘ اۋىل - قىستاق جاراسىمدىلىعىنىڭ ەڭ قۋاتتى ءۇنىن اۋەلەتتى“ دەلو مىسالى ءساتتى تاڭدالدى.

”شىنىن قۋعاندا، جاراستىرۋ قىزمەتىنىڭ بارىسى بەينە دومبىرا شەرتكەندەي، جاراستىرىلعان ەكى جاق دومبىرانىڭ ەكى ىشەگى ىسپەتتى، جاراستىرۋشى سۋديا دومبىرا شەرتكەن اقىن، ىشەكتى سابىرلىلىقپەن تۇسىنگەندە، شەرتۋ ءادىسىن دۇرىس تاپقاندا عانا، دومبىرادان اسەم كۇي توگىلىپ، ارالارىنداعى قايشىلىقتى شەشىپ، ەكى جاقتى قول الىستىرىپ جاراستىرۋعا بولادى“، - دەدى اراي.