□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ”شينحۋا نازارى“ تىلشىلەرى جاڭ چۋان، ۋىن جيڭحۋا

　　XBB جەلىلەس وزگەرگەن شتاممى كەڭ كولەمدى تارالا ما؟ اۋىل - قىستاق وڭىرلەرىنىڭ ەمدەۋ بايلىعىن قالاي قامتاماسىز ەتۋ كەرەك؟ ۆيرۋسقا قارسى ءدارى - دارمەكتەردى، گلوبۋليندى باسىپ الۋدىڭ قاجەتى بار ما؟... كەزەكتە جۇرت قاداعالاي نازار اۋدارىپ وتىرعان ىندەتكە قاتىستى كوپتەگەن تولعاقتى ماسەلەلەرگە مەڭزەس، ”شينحۋا نازارى“ تىلشىلەرى مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ بىرلەسىپ ساقتانۋ، بىرلەسىپ تىزگىندەۋ مەحانيزمىنىڭ ماماندارىنا تىلشىلىك ىستەدى.

1 - سۇراۋ: XBB جەلىلەس وزگەرگەن شتاممى كەڭ كولەمدى تارالا ما؟

　　جۇڭگو اۋرۋدان ساقتانۋ جانە تىزگىندەۋ ورتالىعى ۆيرۋس اۋرۋى ورنىنىڭ باستىعى شۇي ۋىنبو مىنالاردى ءبىلدىردى: سوڭعى 3 ايدان بەرى، ەلىمىز 7.XBB، BQ.1، BF لەردىڭ كىرگەندىگىن باقىلاپ بايقادى، ايتسە دە 1.BQ مەن XBB ەلىمىزدە ءالى تارالۋ باسىمدىعىن قالىپتاستىرا قويمادى.

　　جۇڭگو اۋرۋدان ساقتانۋ جانە تىزگىندەۋ ورتالىعى جاريالاعان ينفورماتسيالاردا كورسەتىلۋىنشە، ەلىمىزدە قازىر جەرگىلىكتى تارالعان جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستىڭ مۇلدەم باسىمدىعى بار ۆيرۋس شتاممى − 5.2.BA مەن7.BF، جەكە ادام جۇعىمدالعاننان كەيىن قالىپتاسقان بەيتاراپ انتيدەنە قىسقا مەرزىمدە (3 اي) سالىستىرمالى تۇردە ەداۋىر جوعارى دەڭگەيدى ساقتايدى ەكەن، وزگە وميكرون وزگەرگەن شتاممىنىڭ تارامىنا (XBBدى قامتيدى) مەڭزەس، ەداۋىر جاقسى توعىسپالى قورعاۋ رولىنا يە بولاتىنى مەجەلەنگەن. ەلىمىزدە قىسقا مەرزىمدە XBB جەلىلەس وزگەرگەن شتاممىنىڭ كەڭ كولەمدى تارالۋ مۇمكىندىگى تومەن.

　　ينتەرنەتتە تارالىپ جۇرگەن XBB ۆيرۋس شتاممى قۇسۋ جانە ءىشى ءوتۋ اۋرۋ بەلگىلەرىن كەلتىرىپ شىعاراتىندىعىنا مەڭزەس، استانا مەديتسينا داشۋەسىنە قاراستى بەيجيڭ يوۋ - ان شيپاحاناسى تىنىس جولى جانە جۇعىمدالعىش اۋرۋلار ءبولىمىنىڭ اعا شيپاگەرى لي دۇڭزىڭ مىنالاردى ءبىلدىردى: جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسپەن جۇعىمدالعانداردىڭ كەيبىرەۋىندە، شىنىمەن، قۇسۋ جانە ءىشى ءوتۋ اۋرۋ بەلگىلەرى بولادى، ادەتتە 1 − 3 كۇندە وزدىگىنەن جاقسارادى، XBB ۆيرۋس شتاممىنىڭ جۇرەك - مي قان تامىرلارى جۇيەسىنە جانە اس قورىتۋ جۇيەسىنە اناعۇرلىم وڭاي سوقتىعاتىندىعى بايقالمادى.

　　ماماندار قورعانۋ جاعىندا وزگە وميكرون قوسالقى ۆيرۋسىمەن جۇعىمدالۋدان ساقتانۋ سياقتى جەكە ادام ءوز سالاماتتىعىنىڭ ءبىرىنشى جاۋاپتىسى بولۋدى، داعدىلى دەمالۋعا تاباندى بولۋدى، تەرەزەنى ۇنەمى اشىپ اۋا الماستىرۋدى، اقاۋسىز تاماقتانۋدى قامتاماسىز ەتۋدى، دەنەنىڭ يممۋنيتەتتىك قۋاتىن جوعارىلاتۋدى، ءوز سالاماتتىعىن باقىلاۋ - تەكسەرۋدى ويداعىداي ىستەۋدى، وتباسىندا ۇنەمى قولدانىلاتىن ءدارى - دارمەكتەردى ۇيلەسىمدى ساقتاۋدى ۇسىنىس ەتەدى.

2 - سۇراۋ: جۇعىمدالعاننان كەيىن جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس ۆاكسيناسىن ەكتىرۋدىڭ قاجەتى بار ما؟

　　جۇڭگو اۋرۋدان ساقتانۋ - تىزگىندەۋ ورتالىعى يممۋنيتەتتەۋ جوسپارى باس مامانى ۋاڭ حۋاچيڭ بىلاي دەدى: قازىرگى جاعدايدان قاراعاندا، كىلەڭ جۇعىمدالۋدان قالىپتاسقان يممۋنيتەتتىك قورعاۋ قۋاتى جۇعىمدالعاننىڭ ۇستىنە ۆاكسينا ەكتىرۋدەن قالىپتاسقان ارالاس يممۋنيتەت قۋاتىنىڭ قورعاۋ رولىنداي كۇشتى بولمايدى، سوندىقتان الدا ۆاكسينا ەكتىرۋ قاجەت بولسا، ۆاكسينا ەكتىرۋدى ۇسىنىس ەتەمىز.

　　كەزەكتەگى جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس ۆاكسيناسىن ەگۋ تەحنيكالىق كورسەتكىشىنىڭ بەلگىلەمەسى بويىنشا، ەگەر جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسپەن جۇعىمدالسا، جۇعىمدالعان ۋاقىت پەن جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس ۆاكسيناسىن ەكتىرۋدىڭ اراسىندا 6 ايدان ارتىق ۋاقىت بولۋ كەرەك.

　　ۋاڭ حۋاچيڭ بىلاي دەدى: زەرتتەۋ يممۋنيتەتتى كۇشەيتۋ ۋكولىن ەكتىرۋ ارقىلى دەنەنىڭ يممۋنيتەتتى ەستە ساقتاۋ كلەتكاسىن وياتىپ، انتيدەنە دەڭگەيىن دە ءوسىرىپ، سالماقتى ناۋقاستان جانە ءولىم - جىتىمنەن اراشالاۋ رولىن اناعۇرلىم بەكەمدەۋگە بولاتىندىعىن كورسەتتى. سوندىقتان يممۋنيتەتتى كۇشەيتپەگەن ادامدار ەگۋ شارتىنا ۇيلەسسە بولعانى، يممۋنيتەت ءتارتىبىنىڭ بەلگىلەمەسى بويىنشا يممۋنيتەتتى كۇشەيتۋدى مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك ورىنداپ، اناعۇرلىم ويداعىداي قورعاۋ ءونىمىن قالىپتاستىرۋ كەرەك.

3 - سۇراۋ: برۋفەن سياقتى ءدارى - دارمەكتەردى قالاي عىلمي پايدالانۋ كەرەك؟

　　كەيبىرەۋلەر جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسپەن جۇعىمدالۋدى ەمدەۋ بارىسىندا ءدارى - دارمەكتەردى ورىندى پايدالانباعاندىقتان زاقىمدالعان، ءدارى - دارمەكتەردى حاۋىپسىز، عىلمي پايدالانۋ بۇقارانىڭ ءومىرىنىڭ حاۋىپسىزدىگىنە جانە دەنساۋلىعىنا سايادى.

　　بەيجيڭ شيەحى شيپاحاناسى ءدارى - دارمەك ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جاڭ بو بىلاي دەپ تانىستىردى: ىستىق قايتارىپ، اۋىرۋدى باساتىن ءدارى - دارمەكتەر، مىسالى، ۇنەمى پايدالانىلاتىن برۋفەن، اتسەتامينوفەن اۋرۋعا قاراي ەمدەيتىن ءدارى - دارمەكتەر سانالادى. ادەتتە ناۋقاس 1 − 2 كۇن ىستەتكەننەن كەيىن قىزۋى قايتادى، ونىڭ ۇستىنە ناۋقاستىڭ دەنەسىنىڭ اۋىرعانى تىزگىندەلگەننەن كەيىن، ءدارىنى توقتاتسا بولادى، ۇزاق ۋاقىت ءىشۋدىڭ قاجەتى جوق.

　　ادەتتەگى جاعدايدا، قىزۋدى قايتارىپ، اۋىرۋ باساتىن ءبىر ءتۇرلى ءدارىنى تاڭداعان ءجون. قىزۋدى قايتارىپ، اۋرۋ باساتىن كوپتەگەن ءدارىنىڭ قۇرامى ۇقساس نەمەسە قارايلاس بولادى، ەگەر قىزۋدى قايتارىپ، اۋرۋ باساتىن كوپ ءتۇرلى ءدارىنى قوسىپ پايدالانسا، ءدارىنىڭ مولشەرى ارتىپ كەتۋى مۇمكىن. ناۋقاس پايدالانۋدان بۇرىن، ءسوزسىز، تۇسىندىرمەسىن مۇقيات وقۋ كەرەك.

　　جاڭ بو بىلاي دەپ تانىستىردى: ادەتتە ايتىلاتىن انتيبيوتيك نەگىزى باكتەرياعا قارسى ءدارى - دارمەكتەردى مەڭزەيدى، تەك باكتەريادان بولعان جۇعىمدالۋدى ەمدەيتىن ءدارى - دارمەكتەر ۆيرۋستان بولعان جۇعىمدالۋدى ەمدەۋگە ءونىمى بولمايدى. كلينيكادا كەيبىر ناۋقاستاردا باكتەريامەن جۇعىمدالۋ دا كەزىگەدى نەمەسە جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسپەن جۇعىمدالعاننان كەيىن، سوزىلمالى سيپاتتى باكتەريامەن جۇعىمدالادى؛ مۇنداي جاعدايدا، انتيبيوتيك دارىلەردى ۇيلەسىمدى تاڭداۋعا بولادى، الايدا داعدىلى قان تەكسەرۋ سياقتى قاتاڭ سارالاۋدان ءوتۋ كەرەك.

4 - سۇراۋ: ۆيرۋسقا قارسى ءدارى - دارمەكتەردى، گلوبۋليندى باسىپ الۋدىڭ قاجەتى بار ما؟

　　تاياۋدا، جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسپەن جۇعىمدالۋدى ەمدەۋگە پايدالانىلاتىن كەيبىر ۆيرۋسقا قارسى ءدارى - دارمەكتەر ”ەرەكشە ءونىمدى ءدارى“ دەپ تانىلىپ، ءبىرتالاي ينتەرنەت قولدانۋشىنىڭ نازارىن اۋداردى جانە تالاسا - تارماسا ساتىپ الۋ جاعدايى تۋىلدى.

　　استانا مەديتسينا داشۋەسىنە قاراستى بەيجيڭ چاۋياڭ شيپاحاناسىنىڭ ورىنباسار باستىعى تۇڭ چاۋحۇي بىلاي دەدى: كەزەكتە جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسقا قارسى ەرەكشە ءونىمدى ءدارى جوق. ۆيرۋسقا قارسى كەيبىر ءدارى - دارمەكتەر جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستىڭ كوبەيۋىن تىزگىندەيدى، وعان بوگەتتىك جاسايدى، ايتسە دە پايدالانعاندا كوڭىل بولەتىن كوپتەگەن جايت بار، ءسوزسىز، شيپاگەردىڭ جەتەكشىلىگىندە ولشەمدى پايدالانۋ كەرەك، جۇرتتىڭ ءدارى - دارمەكتەردى باسىپ الۋىن نەمەسە ءوز بەتىمەن ۇيىندە پايدالانۋىن ۇسىنىس ەتپەيمىز.

　　تۇڭ چاۋحۇي بىلاي دەپ تانىستىردى: اۋرۋى سالماقتى، قاتەرلى اسا حاۋىپتى ادامدارعا، مىسالى، جاسى ەگدەلەگەن، نەگىزدىك اۋرۋلارى بار ادامدار شوعىرىنا مەڭزەس، ۆيرۋسقا قارسى وسى ءدارى - دارمەكتەر سالماقتى ناۋقاس مولشەرىن ءونىمدى تومەندەتەدى، الايدا جاستار مەن ورتا جاستاعىلار سياقتى ەرەكشە قاتەرلى فاكتور جوق ادامدار شوعىرى پايدالانعاندا ءونىمى بولمايدى. ونىڭ ۇستىنە بۇل ءدارى - دارمەكتەردى اۋرۋدىڭ العاشقى مەزگىلىندە پايدالانۋ كەرەك، اۋىرعان باستاپقى 5 كۇن ىشىندە، اسىرەسە، 48 ساعات ىشىندە پايدالانعاندا ءونىمى اناعۇرلىم جاقسى بولادى.

　　ينتەرنەت قولدانۋشىلار ساتىپ الماق بولعان تاعى ءبىر ءتۇرلى ءدارى - دارمەك ۆەنا قان تامىرىنان قۇيىلاتىن C تۇردەگى گلوبۋلين جونىندە بەيجيڭ داشۋەسى 1 - شيپاحاناسى جۇعىمدالعىش اۋرۋلار ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۋاڭ گۇيچياڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: ۆەنا قان تامىرىنان قۇيىلاتىن C تۇردەگى گلوبۋلين قابىنۋ اسەرىن ازايتادى، الايدا تەك سالماقتى ناۋقاستاردى ەمدەگەندە عانا پايدالانۋدى ۇسىنىس ەتەمىز، ونىڭ ۇستىنە قابىنۋ نەگىزى ءورشۋ سياقتى ەرەكشە جاعدايلاردا پايدالانعاندا عانا ءونىمدى بولادى، ۇيدە پايدالانۋعا ۇيلەسپەيدى، جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسپەن جۇعىمدالۋدان ساقتانۋ رولى دا جوق، ونى دا ۇيدە ساقتاۋدى ۇسىنىس ەتپەيمىز.

5 - سۇراۋ: قانداعى وتتەگى مولشەرىن باقىلاۋ - ولشەۋدى قايتكەندە عىلمي تۇردە ويداعىداي ىستەۋگە بولادى؟

　　ۋاڭ گۇيچياڭ بىلاي دەدى: قارتتار، نەگىزدىك اۋرۋى بار ادامدار شوعىرى سياقتى جوعارى حاۋىپ - قاتەرلى ادامدار شوعىرى قانداعى وتتەگى مولشەرىنىڭ كورسەتكىشىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋى كەرەك، مۇنداي ادامدار بار وتباسىلارعا ساۋساققا قىساتىن تامىر سوعىسى وكسيمەترىن دايىنداۋىن ۇسىنىس ەتەمىز، ەگەر باقىلاۋ - ولشەۋ ساندىق ءمانى ％93تەن تومەن بولسا، دەر كەزىندە شيپاگەرگە كورىنىپ، تەكسەرىلۋ كەرەك. ۇيدەگى ورتادا قانداعى وتتەگىنىڭ قانىعۋ دارەجەسى تومەندەسە، شارت - جاعدايى بارلار ۇيىندە وتتەگىن ءسىمىرۋى، وتتەگى مولشەرىنىڭ تومەندەۋىنەن ءبىر سىپىرا نەگىزدىك اۋرۋلاردىڭ اسقىنۋىنان ساقتانۋ كەرەك.

　　بەيجيڭ شيەحى شيپاحاناسى تىنىس جولى اۋرۋلارى جانە قاتەرلى، سالماقتى اۋرۋلار مەديتسينالىق ءبولىمىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى شۇي كايفىڭ مىنانى ەسكەرتتى: تىنىس جۇيەسى اۋرۋى بار ناۋقاستار قانداعى وتتەگىنىڭ قانىعۋ دارەجەسىندە كورنەكتى تومەندەۋ بولعان - بولماعاندىعىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋى ءتيىس؛ اسىرەسە، ％90تەن تومەن بولعاندا، وكپەنىڭ اۋىر دارەجەدە زاقىمدالۋى بايقالعان بولۋى مۇمكىن، ءسوزسىز، دەر كەزىندە ەمدەلۋى كەرەك.

　　قازىر كوپتەگەن جەرلەر قارتتار سياقتى جوعارى حاۋىپ - قاتەرلى ادامدار شوعىرىنا ساۋساققا قىساتىن تامىر سوعىسى وكسيمەترىن تاراتىپ، قانداعى وتتەگىنىڭ قانىعۋ دارەجەسىن ۇيدە وزدەرى ولشەۋىنە جەتەكشىلىك ەتۋدى ۇيىمداستىرۋدا.

　　باعاسى وتە قىمبات وتتەگىن شىعارعىش سياقتى وتتەگىمەن ەمدەۋ جابدىقتارىنا مەڭزەس، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ بىرلەسىپ ساقتانۋ، بىرلەسىپ تىزگىندەۋ مەحانيزمى جالپىلىق گرۋپپاسى 1 - ايدىڭ 3 - كۇنى «جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسپەن جۇعىمدالعان ءتۇيىندى ادامدار شوعىرىنا يكەمدى قىزمەت كورسەتۋ جانە ”وتكەلدى الدىعا جىلجىتۋ“ قىزمەتىن ويداعىداي ىستەۋ جونىندەگى حابارلاندىرۋدى» باسىپ تاراتىپ، جەر - جەردەن نەگىزگى ساتى ەمدەۋ - دەنساۋلىق ساقتاۋ قۇرىلىمدارىنا، قارتتاردى كۇتىمدەۋ قۇرىلىمدارىنا سانى لايىقتى وتتەگى قالتاسى، وتتەگى قۇتىسى جانە وتتەگىن شىعارعىش سياقتى جابدىقتاردى ۇلەستىرىپ، امبولاتوريادا ەمدەلگەن ناۋقاستارعا، ۇيىندە ەمدەلگەن ناۋقاستارعا جانە قارتتاردى كۇتىمدەۋ قۇرىلىمدارىنداعى قارتتارعا وتتەگىمەن ەمدەۋ جانە وتتەگىن قۇيىپ بەرۋ قىزمەت وتەۋىن ازىرلەۋگە شىنايى كەپىلدىك ەتۋدى تالاپ ەتتى.

　6 - سۇراۋ: نەلىكتەن كەيبىر جۇعىمدالۋشىلار ساۋىققاننان كەيىن ”قايتادان بولىمدى بولادى“؟

　　”قايتادان بولىمدى بولۋ“ دەگەنىمىز جۇعىمدالۋشىدا ءبىر جۇعىمدالۋ پەريودىندا ەكى رەت بولىمدى ناتيجە بايقالعاندىعىن مەڭزەيدى، ەكىنشى رەت جۇعىمدالۋمەن ۇقسامايدى.

　　ۋاڭ گۇيچياڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: ”قايتادان بولىمدى بولۋ“ دەگەندى قايتادان تەكسەرۋدە بايقالدى دەۋگە بولادى، ءىس جۇزىندە، ۆيرۋستىڭ حىسۋانى ۇزدىكسىز ساقتالعان، تەكسەرۋ ءادىسى مەن ۇلگى الۋ ءادىسى جانە ۋىتتى شىعارۋدىڭ تولاستامالى بولۋى سەبەبىنەن ”بىردە بولىمدى، بىردە بولىمسىز“ بولۋ جايتى تۋىلادى، ”قايتادان بولىمدى“ بولعان - بولماعاندىعىندا حىسۋان تەكسەرۋدى ولشەم ەتۋ ءتيىس.

　　ۋاڭ گۇيچياڭ بىلاي دەدى: تارالعىشتىعى جونىنەن الىپ قاراعاندا، بۇدان بۇرىنعى قىرۋار زەرتتەۋلەردە ”قايتادان بولىمدى بولعان“ ناۋقاستىڭ دەنەسىنەن ۆيرۋس ايىرىپ الىنعان جوق، ۆيرۋستىڭ ونان ارى تارالۋىن تۋدىرعاندىعى دا بايقالماعان. حاۋىپتىلىگى جونىنەن الىپ قاراعاندا، ”قايتادان بولىمدى“ بولعان ادامدار شوعىرىندا نەگىزىنەن اۋرۋ بەلگىسى بولمايدى، تەك حىسۋان ناتيجەسى بولىمدى بولادى، ءىشىنارا ناقاستاردا جوتەلۋ سياقتى قالدىق اۋرۋ بەلگىلەرى بايقالادى.

7 - سۇراۋ: بولىمسىز بولعاننان كەيىن ۇزاق جوتەلىپ، توقتاماسا، قالاي باسەيتۋ كەرەك؟

　　”تاياۋ مەزگىلدە، كوپ ساندى جۇعىمدالۋشىلاردا قىزۋى ورلەۋ، تاماعى اۋرۋ، جوتەلۋ سياقتى شۇعىل سيپاتتى جوعارعى تىنىس جولى قابىنۋ اۋرۋ بەلگىلەرى بايقالىپ، كوپتەگەن ادام بولىمسىز بولعاننان كەيىن دە كوپكە دەيىن جوتەلىپ جۇرەدى. ءبىز ادەتتە بىلاي دەپ قارايمىز: 3 اپتادان اسقانى سالماقتىلاۋ جوتەلۋ، مۇنىڭ ىشىندە ەڭ ءجيى كەزدەسەتىنى جۇعىمدالعاننان كەيىنگى جوتەلۋ“، - دەدى جۇڭگو - جاپونيا دوستىق شيپاحاناسى تىنىس جولى اۋرۋلارى ورتالىعىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى لين جياڭتاۋ.

　　لين جياڭتاۋ بىلاي دەپ تانىستىردى: جۇعىمدالعاننان كەيىنگى جوتەلۋدىڭ تۋىلۋ سەبەبى جوعارعى تىنىس جولى جۇعىمدالعاندا كەڭىردەكشە كىلەگەي قابىعى زاقىمدالىپ نەمەسە سەزىم نەرۆتەرى اشىق قالىپ، سىرتقى ورتانىڭ ءتۇرلى تىتىركەندىرۋىنە سەزىمتالدىعىنىڭ ارتۋىنان بولادى. وسى سەبەپتى، تەمپەراتۋرانىڭ تومەندەۋى، تەمەكى تارتقانداعى قويۋ ءتۇتىن، اس ءۇيدىڭ ىس - تۇتەگى سياقتى فيزيكالىق جانە حيميالىق تىتىركەندىرۋدىڭ بارلىعى قاتتى جوتەلدىرۋى مۇمكىن.

　　”بولىمسىز بولعاننان كەيىنگى سەزىمتالدىقتىڭ ارتۋى جۇعىمدالۋ ەمەس، مۇنداي كەزدە ۆيرۋسقا قارسى تۇرۋدىڭ قاجەتى جوق، باكتەرياعا قارسى دارىلەرمەن ەمدەۋ دە قاجەتسىز، وزدىگىنەن قالپىنا كەلەدى“. لين جياڭتاۋ بىلاي دەدى: جۇعىمدالعاننان كەيىن جوتەلگەن ناۋقاستار تىنىس جولىن تىتىركەندىرەتىن فاكتورلاردان ساقتانۋ كەرەك. اۋرۋ بەلگىسى اۋىرلاسىپ، قىزمەتكە، ۇيرەنۋگە جانە دەمالىسقا ىقپال جەتكىزسە، شيپاحاناعا بارىپ كورىنۋىنە بولادى، شيپاگەرلەر ادەتتە اۋرۋىنا قاراي جوتەلدى باساتىن ءدارى بەرىپ ەمدەيدى، كەيبىر جۇڭي جاساۋلى دارىلەرىنىڭ دە ءونىمى وتە جاقسى بولادى.

8 - سۇراۋ: ساۋىعۋ مەزگىلىندە نەلەرگە كوڭىل بولگەن ءجون؟

　　استانا مەديتسينا داشۋەسىنە قاراستى بەيجيڭ جۇڭي شيپاحاناسىنىڭ باستىعى ليۋ چيڭچۋان بىلاي دەپ تانىستىردى: جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسپەن جۇعىمدالۋشىلار ساۋىعۋ مەزگىلىنە وتكەندە نەمەسە ساۋىعۋدىڭ سوڭعى مەزگىلىندە جايدارى كوڭىل كۇيدى ساقتاپ، مايسىز، وڭاي قورىتىلاتىن اس - سۋدى نەگىز ەتكەنى ءجون؛ سونىمەن بىرگە دەمالىسقا كوڭىل ءبولۋ، ۇيقىنى قاندىرۋعا كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.

　　بەيجيڭ انجىن شيپاحاناسىنىڭ ۇنەمىلىك ىستەرگە جاۋاپتى ورىنباسار باستىعى جوۋ يۇيجيە مىنانى ءبىلدىردى: ساۋىعۋ مەزگىلىنەن اناعۇرلىم ويداعىداي ءوتۋ ءۇشىن، تۇتقيىل شۇعىل ارەكەت جاساماۋ كەرەك. تىنىستى ارەكەت جۇرەك سوعۋىن تەزدەتىپ، وتتەگىنىڭ سارىپ بولۋىن ارتتىرادى، قالىپتان تىس تىنىسسىز ارەكەت تە ءسۇت قىشقىلىنىڭ جينالىپ قالۋىن تۋدىرادى. سونىمەن بىرگە ”ارەكەت جاساۋ مەن تىنىش جاتۋدى ۇشتاستىرۋ“ كەرەك، قوزعالماي جاتىپ الۋعا بولمايدى، قاننىڭ ۇيۋى سياقتى بىتەلۋ سيپاتتى اۋرۋلاردىڭ تۋىلۋىنان ساقتانعان ءجون. ارەكەت ولشەمىن اۋەلگى دەنە قۋاتىنىڭ ۇشتەن بىرىندەي ەتىپ تومەندەتۋگە بولادى.

　　سونىمەن بىرگە ءتۇن قاتۋدان ساقتانۋ، تەمەكىدەن تيىلىپ، اراقتى قويۋ، تۇرمىس ءتاسىلىن باسقارۋدى ويداعىداي ىستەۋ كەرەك.

9 - سۇراۋ: اۋىل - قىستاق وڭىرلەرىندەگى ەمدەۋ بايلىعى قالاي قامتاماسىز ەتىلەدى؟

　　اۋىل - قىستاق وڭىرلەرىندەگى بۇقارانىڭ دارىدەن پايدالانۋ جانە ەمدەلۋدى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىنە جۇرت ايرىقشا نازار اۋدارادى.

　　مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ بىرلەسىپ ساقتانۋ، بىرلەسىپ تىزگىندەۋ مەحانيزمى، ورتالىقتىڭ اۋىل - قىستاق قىزمەتى باسشىلىق گرۋپپاسى تاياۋدا «كەزەكتە اۋىل - قىستاق وڭىرلەرىندەگى جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسىمەن جۇعىمدالۋ بويىنشا ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ قىزمەتىن كۇشەيتۋ جوباسىن» باسىپ تاراتىپ، جەر - جەردەن اۋىل - قىستاق وڭىرلەرىندەگى ىندەتتەن ساقتانۋ جۇيەسىنىڭ جۇمىس جۇرگىزۋ، ءدارى - دارمەكپەن قامداۋ، سالماقتى ناۋقاستاردى ەمدەۋ، قارتتار مەن بالالاردى قورعاۋ سياقتى جاقتارداعى قىزمەتتەردى ءتۇيىندى تۇردە ويداعىداي يگەرىپ، كۇندەلىكتى دەنساۋلىققا قىزمەت وتەۋدى كۇشەيتىپ، ءتۇيىندى ادامداردى باسقارۋدى كورنەكتىلەندىرىپ، دياگنوز قويۋ، ەمدەۋ قاجەتىنە تارتىپپەن ءجون سىلتەپ، ەمدەۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋدا دارەجەگە، تۇرگە بولىنگەن قىزمەت وتەۋمەن قامداپ، اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ءومىرىنىڭ حاۋىپسىزدىگى مەن دەنساۋلىعىن ەڭ زور دەڭگەيدە قورعاۋدى تالاپ ەتتى.

　　مەملەكەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ، سالاماتتىق كوميتەتى نەگىزگى ساتى دەنساۋلىق ساقتاۋ، سالاماتتىق مەكەمەسىنىڭ باستىعى نيە چۇنلەي بىلاي دەپ تانىستىردى: مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ بىرلەسىپ ساقتانۋ، بىرلەسىپ تىزگىندەۋ مەحانيزمى زاتتىق ماتەريالدارمەن قامتاماسىز ەتۋ گرۋپپاسى كۇندەلىكتى ورنالاستىرۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، بۇكىل ەل ءبىر تۇتاس جۇيە دەگەنگە تاباندى بولىپ، ءار كۇنى ءدارى - دارمەك پەن باسقا دا ءتۇيىندى ەمدەۋ زاتتىق ماتەريالدارىن ءبىر تۇتاس ورنالاستىردى. ىندەتتىڭ ورشۋىنە ساي، قازىرگى كەزەڭدە اۋىل - قىستاق وڭىرلەرىنىڭ، اسىرەسە، اۋىل - قىستاق ەمدەۋ - دەنساۋلىق ساقتاۋ قۇرىلىمدارىنىڭ ءدارى ىستەتۋىن الدىمەن قامتاماسىز ەتتى.

　　”قاتىستى تاراۋلار كوپتەگەن ساياسات شىعارىپ، قاتىستى كاسىپورىنداردىڭ ءوندىرىس قۋاتىن ارتتىرىپ، قاتىستى ءدارى - دارمەكتەردى ۇستەمەلەپ ءوندىرۋىن قولدادى. سونىمەن بىرگە قامداۋ مەن قاجەتسىنۋدى ۇشتاستىرۋدى كۇشەيتىپ، جەرگىلىكتى ۇكىمەتتى شوعىرلى ساتىپ الۋعا شابىتتاندىرىپ، ءدارى - دارمەكتەردى جەتكىزىپ بەرۋدى جەدەلدەتتى؛ جۇڭي شيپاگەرلىگى مەن باتىسشا شيپاگەرلىكتى ۇشتاستىرۋعا تاباندى بولىپ، اۋىل - قىستاق وڭىرلەرىنىڭ ەرەكشەلىگىن ساۋلەلەندىرىپ، جۇڭي دارىلەرىنەن تولىق پايدالانىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ ەمدەلۋ قىسىمىن جەڭىلدەتتى“، - دەدى نيە چۇنلەي.

　10 - سۇراۋ: كوكتەم مەرەكەسى كەزىندەگى ادامداردىڭ اعىلۋىنىڭ جوعارى ورلەۋى ىندەتتىڭ كەڭ كولەمدە تارالۋىنا اپارىپ سوعا ما، جوق پا؟

　　”قازىر’شاعىن وڭىرلەردەگى‘ ىندەتتىڭ تارالۋى ۇلكەن قالالاردىكىندەي شۇعىل ەمەس، ءبىراق تارالۋ ۋاقىتى ءبىرشاما ۇزاق. كوكتەم مەرەكەسىندە جۇرتشىلىقتىڭ قايتۋىنا ىلەسىپ، سول ورىندا كىرۋ سيپاتىندىق قاۋىرت مەزگىلدى تۋىنداتۋى مۇمكىن“، - دەدى مەملەكەتتىك جۇعىمدالعىش اۋرۋلار مەديتسينا ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، فۋدان داشۋەسىنە قاراستى حۋاشان شيپاحاناسى جۇقپالى اۋرۋلار ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جاڭ ۋىنحۇڭ.

　　اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق مينيسترلىگى اۋىل - قىستاق سەلبەستىك شارۋاشىلىعىنا جەتەكشىلىك ەتۋ مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ماۋ دىجى بىلاي دەدى: اۋىلعا قايتقان ادامدار جول بويى جەكەلىك قورعانۋدى جاقسى ىستەپ، اۋىلعا قايتقاننان كەيىن، باستاپقى بىرنەشە كۇندە قارتتارمەن، بالالارمەن جاناسقاندا، ءسوز جوق، ماسكىنى جاقسى تاققان ءجون، سونىمەن بىرگە قولدى ۇنەمى جۋىپ، مۇمكىندىكتىڭ بارىنشا از باس قوسىپ، قوناقاسىنا از بارۋ كەرەك. ءوزىنىڭ دەنساۋلىق جاعدايىنا قاي - قاشان دا نازار اۋدارىپ، ينفەكسيالانۋ بەلگىلەرى بايقالسا، دەر كەزىندە قىستاق ەمحاناسىنا، اۋىل - قالاشىق ەمحاناسىنا بارىپ ەمدەلۋ نەمەسە اقىل - كەڭەس سۇراۋ كەرەك، ەگەر اۋرۋ بەلگىسى ءبىرشاما سالماقتى بولسا نەمەسە دەنە تەمپەراتۋراسى ورلەۋ سياقتى جاعدايلار بايقالسا، استە توزىمدىلىك ىستەمەي، ءسوز جوق، دەر كەزىندە ەمدەلۋى كەرەك.

　　”قالىڭ اۋىلداستار، شارۋالار جەكەلىك ساقتانۋ - قورعانۋدى ويداعىداي ىستەۋ نەگىزىندە، قىستاقتىڭ ىندەتتەن ساقتانۋ قىزمەتىنە دە بەلسەنە ات سالىسىپ، ەڭ زور قۇلشىنىس جاساپ، نەگىزگى ساتىنىڭ ىندەتتەن ساقتانۋ تورىن ويداعىداي قۇرۋ، كۇشەيتۋ كەرەك. قاجەت بولعان جاعدايدا، ەگەر اسىپ قالعان ءدارى - دارمەك نەمەسە ەمدەۋ زاتتىق ماتەريالى بولسا، كورشى - قولاڭدار مەن اۋىلداستارعا دەر كەزىندە قول ۇشىن بەرۋى كەرەك“، - دەدى ماۋ دىجى.

(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 1 - ايدىڭ 9 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)