ليۋ ميڭشۋان (ٴۇرىمجى)

ەمىل وزەنى شينجياڭدا ونشا تانىمال بولماعانىمەن، تاريحى ۇزاق. تارباعاتاي تاۋى مەن ورقاشار تاۋىنىڭ قويناۋىنان باستاۋ العان ەمىل وزەنى اق تورعىن حادا سياقتى ٴدوربىلجىن اۋدانىن كولدەنەڭىنەن كەسىپ ٴوتىپ، باتىس وڭتۇستىكتى بەتكە الىپ، شاعانتوعاي اۋدانىنان، شاۋەشەك قالاسىنان ەندەي ٴوتىپ، سوڭىندا قازاقستانداعى الاكولگە قۇيادى، يرەلەڭدەگەن وزەن ارناسى 300 كيلومەتردەن اسادى. باياۋ عانا شىمىرلاپ اعاتىن ەمىل وزەنى ٴدوربىلجىن، شاعانتوعاي اۋداندارى مەن شاۋەشەك قالاسىنىڭ كەڭ دالاسى مەن ساحاراسىن قۇنارلاندىرىپ، وسىناۋ وڭىردەگى جەر ٴتۇزىلىسى ويپاڭ جەردە كەڭ - بايتاق ساحارا - قۇلىستاي ساحاراسىن، ياعني ەلىمىز كولەمىندەگى حۇلنبۇير ساحاراسىنان كەيىنگى ەكىنشى ورىندا تۇراتىن تۇتاس وڭىرلىك جازىق جايىلىمدى قالىپتاستىردى. شاۋەشەكتىڭ سولتۇستىگىندەگى بۇل جەردى جەرگىلىكتى ادامدار ”وڭتۇستىك كول“ دەپ اتاۋعا ادەتتەنىپ كەتكەن.

قۇلىستاي ساحاراسى وتە كوركەم، ونداعان شاقىرىمعا سوزىلعان كەڭ ويپات جاپ - جاسىل شالعىندى، قوي - سيىر تابىنى ەركىن جايىلاتىن، كورىنىسى كوز سۇرىندىرگەن، مىڭعىرعان مال جايىلاتىن تاماشا ساحارا بولىپ تابىلادى. بۇل جەردە ٴشوپتىڭ قالىڭدىعى سونشالىق، اتتى ادامنىڭ ٴوزى شالعىن اراسىنان ارەڭ كورىنەدى، مالشىلار ٴار جىلى قۇلىستايدا ٴشوپ شاۋىپ، مالدىڭ قىسقى ازىعىن دايىندايدى. ساحارانىڭ قازاق قىز - جىگىتتەرى بۇل جەردە ساۋىق - سايران قۇرىپ، تابيعاتتان ٴلاززات الادى، سايىن ساحارا قانشاما جاستاردىڭ ماحاببات رومانتيكاسىنا كۋا بولدى دەسەڭىزشى.

سۋ مولشەرى جەتكىلىكتى بولعاندىقتان، مول وزەن سۋى سىرتقا جايىلا اعىپ، قۇلىستاي ساحاراسىنىڭ ويلى شۇڭقىر جەرلەرىن تولتىرادى، بۇل جەردە كولەمى 600 مىڭ مۋ كەلەتىن ماۋسىمدىق شۇرات قالىپتاسقان. ٴار جىلى 3 - ايدان 6 - ايعا دەيىن شۇرات جاعالاۋىن ارالاساڭىز، قالىڭ قامىسپەن كومكەرىلگەن قوپالى كولدەردى كورەسىز، ول جەرلەر جابايى قاز - ۇيرەكتىڭ تاپتىرماس مەكەنى، كورىنگەن جەردەن اتقىلاپ شىعىپ جاتقان بۇلاق كوزدەرى كەزدەسەدى. بۇل جەر قۇستاردىڭ سايراندايتىن مەكەنى، نەشە ٴجۇز ٴتۇرلى قۇس بۇل جەردى مەكەندەپ، ازىق تاۋىپ جەيدى، ٴار جىلى كوكتەم مەن كۇز ماۋسىمى جىل قۇستارىنىڭ بۇل ارادا دامىلدايتىن مەزگىلى، بۇل اراعا كەلگەن كوپتەگەن فوتو سۋرەت اۋەسكەرلەرى قۇستاردى باقىلاپ سۋرەتكە تۇسىرەدى، ٴبىر فوتو سۋرەت اۋەسكەرىنىڭ ايتۋىنشا، قۇلىستاي ساحاراسى دۇنيەدەگى جىل قۇستارىنىڭ قونىس اۋدارعاندا دامىلدايتىن بىردەن ٴبىر ماڭىزدى بەكەتى، بۇل جەردە سۇرى تىرنا، قوڭىرالا قاز، قىزىل تۇمسىق شاعالا، ۇلكەن اققۋ، قىزىل ۇيرەك، قوڭىر باس شاعالا، شاعالا، سۋ قۇزعىنى سياقتى قۇستار ٴار جىلى كوكتەم، كۇز ماۋسىمدارىندا سان مىڭداپ قيقۋ سالىپ ۇشىپ وتكەندە بار الاپ دۋمانعا بولەنىپ، ايبىندى كورىنىس قالىپتاسادى.

جىل قۇستارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كوبى قوڭىرالا قاز، كەڭ جايىلعان سۋ ايدىنىندا سان مىڭداعان قوڭىرالا قاز قاڭقىلداپ ۇشقاندا داۋىسى اينالانى جاڭعىرتادى. سانى ٴبىرشاما از بولعان قوڭىر باس شاعالا، اق قۇتان، قىزىل ۇيرەكتەر سۋ بەتىندە ەمىن - ەركىن ٴجۇزىپ جۇرەدى. بۇل فوتو سۋرەت اۋەسكەرىنىڭ ايتۋىنشا، قۇلىستاي ساحاراسىنداعى سازدى جەرگە ىشكەرىلەگەن سايىن ٴار جولى بۇل سازدىقتىڭ ەركەسى بولعان قۇستاردى فوتو اپپارات كوزىنە ٴتۇسىرىپ، تاماشا ەستەلىك قالدىرعانىنا ىشتەي ەرەكشە ريزا بولادى ەكەن.

شۇراتتا سازان بالىق، الا بۇعا، شىعىس تابان بالىعى، موڭكە سياقتى بالىقتار جاسايدى، بۇل جەردىڭ سازان بالىعىنىڭ داڭقى بار، ولار ٴار جىلى 4 -، 5 - ايلاردا الاكولدەن اعىنعا قارسى ٴجۇزىپ وسى اراعا كەلىپ ۋىلدىرىق شاشادى، اعىنعا قارسى ەكپىندەي ىلگەرىلەگەن بالىق شوعىرى وسىندا ايبىندى كورىنىس قالىپتاستىرادى.

سازدى جەردەن سىرت، قۇلىستاي ساحاراسىندا ورمان - توعاي كوپ. ساحارانىڭ ىشكى الابىنداعى شىعىسى مەن باتىسى 10 كيلومەترگە، وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگى 4 كيلومەترگە سوزىلعان ”مويىنتال“ دەپ اتالىپ كەتكەن توعاي ٴار الۋان پىشىندەگى، بيىك ٴارى بىتىك وسكەن بايىرعى تال اعاشتارىمەن كوزگە تۇسەدى، توعايدا وسىمدىك ٴتۇرى مول، كوكوراي شالعىندى، جاپ - جاسىل بايىرعى ٴسامبى تالدار كۇن كوزىن كولەگەيلەپ تۇرادى. ٴيت تۇمىسىعى وتپەيتىن توعاي اراسىندا تۇلكى، ٴتۇز قويانى، قاسقىر، جابايى شوشقا ٴورىپ جۇرەدى. قايتا جەتىلگەن بايىرعى ورمانداعى عاسىردان ارتىق جاساعان، قارلى بوران مەن جاۋىن - شاشىندى باستان وتكەرسەدە ٴسانىن ساقتاپ، ۇلانعايىر  ساحارادا قاسقايىپ تۇرعان بايىرعى تالدار ساحاراعا ٴسان قوسىپ، دالا مادەنيەتىن جالعاستىرىپ تۇرعان ىسپەتتى.

ماۋسىمنىڭ اۋىسۋىنا بايلانىستى، قۇلىستاي الۋان تۇسكە ەنەدى. قوڭىر كۇزدە ٴشوپ قۋراپ، جاپىراق سارعايىپ، سايىن ساحارا التىن سارى تۇسكە ەنەدى؛ قىستىڭ كۇنى قاپالاقتاعان قارعا ىلەسە الىسقا كوز جىبەرسەڭىز، قارلى القاپ مۇنارتىپ، اسپان مەن جەردى ايىرا المايسىز، الىستاعى اعاشتار مەن جاقىنداعى جايىلىم اق مامىق جامىلىپ، كورگەن جاندى باۋرايتىن اسەم كورىنىس قالىپتاستىرادى.

كەڭ كوسىلگەن قۇلىستاي دالاسىندا جايىلىم، شۇرات، توعايلاردان سىرت، قۇمايتتانعان قىرۋار جەر بار، ميداي جازىق دالادا جەتكىلىكتى سۋ قاينارى بولعاندا عانا ەگىن ەگۋگە بولادى، ٴبىراق بۇل قۇمايت جەردىڭ بەتىندە قالىڭ گلاۋبەر تۇزى بار، ونىڭ سەبەبى جەر استى سۋ دەڭگەيى جوعارى بولعاندىقتان جەر قاباتىندا اق سور قالىپتاستىرادى. گلاۋبەر تۇزى قالىڭ جەرگە قىلتاناق وسپەيدى، ٴبىراق ول ماڭىزدى حيميالىق شيكىزات رەتىندە كەڭىنەن پايدالانىلادى.

قۇلىستاي دالاسى ٴتىلسىم سىرعا تولى، ەرتەگى مەن رومانتيكاعا قۇرىلعان ادەمى جەر، بۇگىنگى تاڭدا ول تارباعاتايلىقتار ۇناتاتىن ساياحات رايونى، ەمىل وزەنىنەن ٴنار العان دالانىڭ قويناۋى قازىناعا تولى، ول ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدىلىعىنىڭ قىزعىلىقتى اڭگىمەسىنە اينالدى.

اۋدارعان بەرىك وقاباي ۇلى