ساي لوگاڭ (قۇلجا)

ٴار اپتانىڭ سوڭىندا شەشەمە امانداسا باراتىنمىن، شەشەم دە ۇنەمى داستارقان تولى اس - تاعام ازىرلەۋمەن قاربالاستىققا تۇسەتىن، كوبىرەك جاسالاتىنى دەرلىكتەي ۇن تاعامدارى بولاتىن - دى. شەشەمنىڭ جاسى 80 گە تاياعانىمەن، ٴجۇرىس - تۇرىسى وتە شيراقى ەدى. مەن ۇنەمى وعان بۇلايشا اۋىرەلەنبەۋ جونىندە كەڭەس بەرەتىنمىن، شەشەم كۇلىپ قويىپ: ”كوبىرەك قيمىلداسام، وڭايشىلىققا الجي قويمايمىن“ دەيتىن.

وتكەن عاسىردىڭ 60 - جىلدارىندا شەشەم جياڭسۋدىڭ جينتان دەگەن جەرىنەن شەكارا رايونعا كومەككە كەلىپ شينجياڭنىڭ ىلە وبلىسىنا ىرگە تەۋىپتى. ەسىمدە قالۋىنشا، داستارقانىمىزدا  لاڭمان، كەسپە كوجە، مايشۇيكە، پراندىك سياقتى ۇن تاعامدارى مولداۋ بولاتىن. مەن شەشەمنىڭ اۋىلىمىزدىڭ تۇرمىس ادەتىن وسىنشاما تەز وزگەرتىپ، مۇنداعى تۇرمىس داعىسىنا بىردەن ىلەسىپ كەتكەنىنە قايران قالاتىنمىن، شەشەم شينجياڭنىڭ ۇن تاعامدارى ٴتىل ۇيىرەدى دەيتىن. ول كەزدەگى ۇن قالتاسىنىڭ سىرتىنا ”دارەجە ٴنومىرى“ جازىلاتىن، ەسىمدە قالۋىنشا، شەشەم ۇنەمى اكەمە ساتىپ الۋعا ٴتيىستى ۇننىڭ بىرنەشە نومەرىن ەسكەرتىپ، تەك وسى ”دارەجەدەگى “ ۇننان جاساعان تاعامدار جاقسى بولادى دەپ وتىراتىن.

مەن سىرتتاعى اسحانالاردان ۇن تاعامدارىن قانشا كوپ جەگەنىممەن، شەشەم جاساعانداي تاڭدايىما تاتىمايتىن، مۇنداعى سەبەپ شەشەمنىڭ جاساعان تاماعى اسحانانىكىنەن ٴدامدى دەپ اسىرا ماقتاعاندىعىم ەمەس،  قايتا شەشەم جاساعان تاماقتا تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىك جاتقاندىعىنان شىعار؟!. ٴالى ەسىمدە، وتكەن عاسىردىڭ 90 ـ جىلدارىندا، مەن ٴۇرىمجىنىڭ تاڭەرتەڭگى بازارىنان ٴبىر ٴتۇرلى جۇمىرتقا قارماسىن جەپ كوردىم،  اۋەلگى دامىمەن قوسا، ٴتۇرلى كوكونىستەر  قوسىلعان وسى قارمانىڭ ٴدامى ادامدى وزىنە باۋرايتىن، ول كەزدە بىرەۋى ەكى يۋان ەكەن، ەكەۋىن ساتىپ الدىم. ۇيگە قايتىپ كەلگەننەن كەيىن، بۇل جۇمىرتقا قارماسى جايىندا ايتقانىمدا، شەشەم مەيىرلەنە: مۇنىڭ نە قيىندىعى بار دەيسىڭ ؟ - دەدى.

ۇيدە مۇنى ارناۋلى پىسراتىن قازان جوق بولاتىن، تەك ەسكى شويىن قازان بار ەدى، شەشەم ونى ”قۇلاقتى قازان“ دەيتىن، مەن بۇل قازانمەن جۇمىرتقا قارماسىن پىسىرۋعا بولاتىنىنا بىردەن سەنە قويمادىم. اڭكى - تاڭكى بولعان ماعان شەشەم ٴلام دەمەستەن شويىن قازانعا از مولشەردە ازىقتىق مايىن قۇيىپ،  قازاندى ارلى - بەرلى تەربەلتە باستادى، بۇلاي ىستەۋدەگى ماقسات تاماقتىڭ قازانعا جابىسىپ قالماۋى ٴۇشىن ەدى.

شەشەم جاساعان مىناۋ جۇمىرتقا قارماسى تاڭەرتەڭگى بازارداعىعا ۇقسامايتىنى ەكى جۇمىرتقا ارتىق سالىنىپ، وعان ٴبىر ستاكان ٴسۇت قۇيىلىپ، بەتىنە كۇنجىت شاشىلعان ەدى. 7 - 8 مينۋتتان كەيىن، جۇپ - جۇقا ٴارى جۇمساق، ٴدامى ٴتىل ۇيىرەتىن جۇمىرتقا قارماسى دايىن بولدى. تاڭەرتەڭگى بازارداعىعا ۇقسامايتىن وزگەشە ٴدامى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەسىمنەن كوتەرىلگەن ەمەس.

ٴبىر جولى دوسىم ۇيگە كەلگەندە، شەشەم وعان وسى جۇمىرتقا قارماسىن جاساپ بەرىپتى، ٴدامى تىل ۇيىرگەندىكتەن بە، ول شەشەم جاساعان جۇمىرتقا قارماسىن اۋىز جاپپاي ماقتايتىن. ۇلىم دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىن دە شەشەمنىڭ جۇمىرتقا قارماسىنان اۋىز تيە ٴجۇرىپ ەسەيدى، قازىرگە دەيىن سول جۇمىرتقا قارماسىن جەگىسى كەلسە بولعانى، اجەسىنىڭ قولىنان ٴدام تاتىپ قايتادى.

اتتاي جەلىپ ون نەشە جىل وتە شىقتى، شەشەم دە قارتايدى، ول ٴباز - باياعىسىنداي ۇن تاعامدارىن جاساۋ ”كاسىبىنە“ بارىن سالىپ كەلەدى. بىلتىر شەشەم ٴۇنحات ىستەتۋدى جانە قىسقا كەسكىندى كورۋدى ۇيرەنىپ العان. مەنى قايران قالدىرعانى، شەشەم قىسقا كەسكىننەن ۇن تاعامدارىن جاساۋدىڭ كوپتەگەن ادىستەرىن ۇيرەنىپ الىپتى، كەيدە ٴۇنحاتىما ٴوزى جاساعان ۇن تاعامدارىن جولداپ، تابىسىن بولىسەتىن.

شەشەم ەسكىشىل ادام بولماعاندىقتان، ۇن تاعامدارىن جاساۋدا دا جاڭالىق جاراتۋعا باتىل بولاتىن. بيىل شەشەم ۇن تاعامدارىنىڭ سىرتقى پىشىنىنە وزگەرىس ەنگىزۋگە كۇش سالا باستادى، مىسالى، بۋ ناندى كىشكەنە كوبەلەك، كىشكەنە جولبارىس فورماسىندا جاساپ، ونىڭ بەتىنە بىرنەشە تال قىزىل الاقات قويىپ اشەكەيلەيتىن نەمەسە ۇن تاعامدارىنىڭ ىشىنە بىرنەشە تال شىلان، جاڭعاق ٴدانى سياقتىلاردى سالىپ، تاماققا تابەتتى ارتتىراتىن. تاعى ٴبىر مىسال، مانتىگە ”قۇلاق ٴوسىرىپ“، كوجەككە ۇقساتسا، ”قانات ٴبىتىرىپ“ كىشكەنتاي ەڭبەكشىل اراعا ۇقساتاتىن ... سىرتقى ٴپىشىنى كىسىنى قىزىقتىرادى - اق ، بىردەن جەۋگە قيمايسىڭ. تەك سىرتقى پىشىنىنە عانا ەمەس، قيماعا قوساتىن قوسىمشالارىنا دا دەن قوياتىن شەشەم قارا كۇنجىت قيماسى، بۇرشاق تالقانى قيماسى، اسقاباق قيماسى، جۇمىرشاق ٴشوپ قيماسى سياقتىلاردى دا قاعىس قالتىرمايتىن. وتە قاراپايىم قارما ناننىڭ ٴوزىن شەشەم كەيدە كىلەڭ اق ۇننان، كەيدە قارا كۇرىش ۇنىنان، كەيدە اسقاباق بىلامىعىن ۇنعا ارالاستىرىپ جاسايتىن، كەيدە سيىر ٴسۇتى، جۇمىرتقانى نەمەسە ٴبىر قارما نانعا ٴۇش ٴتۇرلى ۇننان جاسالعان ازىقتىقتاردى قوساتىندىقتان كورىنىسى كوركەم ٴارى قورەكتىك قۋاتى جوعارى بولاتىن.

ەكى كۇننىڭ الدىندا شەشەم تەلەفون شالىپ، تاعى دا بىرنەشە ٴتۇرلى ۇن تاعامدارىن جاساۋدى ۇيرەنىپ العانىن، ۋاقىت شىعارىپ ٴدام تاتىپ قايتۋىمدى قاداعالاي ەسكەرتتى. شەشەمنىڭ جالعىزسىرايتىنىن، تەك ٴدامدى تاعام جاساپ، قاربالاستىققا تۇسكەندە عانا ىشكى جان دۇنيەسىندەگى جالعىزسىراۋدان قۇتىلۋعا بولاتىندىعىن تۇسىنەمىن. مەن ٴدامدى تاعامدارمەن سالىستىرعاندا، شەشەمنىڭ ٴتىپتى دە قاجەت ەتەتىنى بالالارىنىڭ سەرىك بولۋى ەكەنىن، سوندىقتان ٴار اپتانىڭ سوڭىندا شەشەمدى كورىپ، شەشەممەن بىرگە ٴدامدى تاعام جاساپ، بىرگە تاماقتانۋدىڭ قاجەتتىلىگىن ٴتىپتى دە تۇسىنگەندەي بولدىم. بۇگىنگى تاڭدا، ۇن تاعامدارى جانۇيامىزدىڭ شۋاقتى مەيىرىنىڭ ٴبىر ٴتۇرلى سيمۆولى سانالىپ، ۋاقىتتىڭ وتۋىمەن ەسىمە ٴجيى ورالىپ، ومىرىمدەگى ەڭ باعالى ەستەمەگە اينالىپ قالدى.

اۋدارعان: جارقىن نۇرابىلدا ۇلى